• Дунияда мөҗүзә тола
• 22 Қараша, 2013

Аләмдики даңлиқ әхләтханилар

Әхләттин қутулуш — йәр йүзи аһалисиниң әң муһим проблемилириниң бири. Болупму язниң иссиқ күнлиридә әхләтханилардин чиқидиған йеқимсиз пурақ, көйдүрүш нәтиҗисидә улардин бөлүнидиған һәрхил зиянлиқ маддилар дуния экологиясини ховуп астида қоймақта. Дуниядики әң чоң электронлуқ мәһсулатлар қалдуқлириниң әхләтханиси Гана мәмликитиниң Аккридики Агбогблоши тәвәсидә. Адәттә көплигән дөләтләрдә әхләтниң бу хилдики түрини көрүнгәнла җайға ташлаш мәнъий қилинған. Нәтиҗидә улар АҚШтин, Европиниң бирмунчә әллиридин вә Япониядин һәрхил йоллар билән, мәсилән, әрзәнлитилгән товар сүпитидә Ганаға кәлтүрүлүп, әхләтханиға ташлиниду. Һә, бу җай миңға йеқин йәрлик аһалиниң иш орниға айланған. Улар бу ярамсиз электронлуқ әсваплардин көйдүрүш йоли билән рәңлик металларни алиду. Бу паалийәт ихтисадий җәһәттин пайдилиқ болсиму, ақивити экологияниң бузулушиға елип келиду. Әң ховуплуғи, аһали арисида онкологиялик ағриқларниң көпийишигә түрткә болиду. Тиниқ муһитниң шималиға орунлашқан Gyremy — аләмдики әң чоң әхләтханиларниң бири. У 6000 квадрат метр мәйданни егиләйду. Униңдин бөлүнгән зәһәрлик маддилар пәқәт һайванатлар дуниясинила әмәс, бәлки адәмләрниму зәһәрлимәктә. Шуниңға қаримастин асасән пластика қалдуқлиридин тәркип тапқан мәзкүр әхләтхана шу әтрапта истиқамәт қилидиған аһалиниң җан беқиш мәнбәсигә айланған. Дуниядики әң чоң мегаполисларниң бири болған Нью-Йорктиму һашамәтлик әхләтхана полигони моҗут. Униңға күнигә 13 миң тонна әхләт кәлтүрүлиду. Пүткүл шәһәр аһалисидин чиққан қалдуқ нәтиҗидә егизлиги 25 метрға йетидиған «Әхләтхана теғини» һасил қилған. Гәп болуватқан әхләтханиниң АҚШтики асасий «риқабәтчиси» Лос-Анжелестики (Калифорния штати) Пуэнте-Хиллз әхләтханисидур. Бу йәргә 1600 жүк машиниси күнигә 10 миң тоннидин ошуқ әхләт елип келиду. Мәзкүр «Паскиничилиқ дөңиниң» егизлиги 150 метр. Умуммәйдани 700 акрға тәң. Бангладешниң Читтагонг тәвәсидә йәр йүзидики әң чоң кемиләр әхләтханиси 1969-жилдин моҗут. Униңда жилиға 180 — 250 кемә парчилиниду. Бу әлдә әмгәк һоқуқини һимайә қилиш бойичә һечқандақ қанун йоқ. Аһалиниң маашиму дуниядики әң аз әмгәк һәққидур. Шуңлашқа 30 — 50 миң адәм керәксиз су кемилирини парчилаш иши билән шуғуллинип, пул тепишқа мәҗбур. Йәнә 100 миңға йеқин адәм бу йәрдин һаҗәтлик қисимларни елип, сетишни тирикчилик мәнбәсигә айландурған. Кемә ясашта пайдилинилидиған ташпахта (асбест), қоғушун, кадмий, мәргимуш (мышьяк) охшаш оғилиқ химиявий маддиларниң инсан саламәтлиги үчүн нәқәдәр ховуплуқ екәнлиги көпчиликкә яхши мәлум. Амма җан беқиш койида жүргән йәрлик аһалиниң буниң билән кари йоқ. Техника бехәтәрлигидин тамамән хәвири болмиған ишчиларниң бәзидә кеминиң еғир қисимлириниң ғулишидин вә башқа ишләпчиқириш җараһәтлиридин өлүп кетидиған әһваллириму йүз берип туриду.