• Бизниң сөһбәт
• 13 Желтоқсан, 2013

«Қайтидин хатирҗәм һаятқа қәдәм ташлидим»

Малик БАТТАЛОВ: Истипадики полковник Малик Батталов пүткүл аңлиқ һаятини сабиқ Кеңәш Иттипақи тәркивигә киргән Қазақстан, Қирғизстан вә башқиму бирнәччә җумһурийәтниң Миллий бехәтәрликни сақлаш саһасиға беғишлиған һәрбий хизмәтчиләрниң бири. Қазақстан Җумһурийитиниң Мустәқиллиги күни һарписида уни сөһбәткә җәлип қилдуқ.— Малик Сидиқ оғли, һаятиңизниң нурғун қисми хошна Қирғиз Җумһурийитидә өтсиму, сизни елимизниң Мустәқиллик мәйрими мунасивити билән тәбрикләшкә болидиғу дәймән? — Әлвәттә. Чүнки Қазақстан — мениң вәтиним. Мән мошу диярда туғулуп, билим елип, дәсләпки әмгәк паалийитимни башлиған. Йәнә келип, өз вақтида униң бехәтәрлигини һимайә қилиштәк муһим вәзипини ада қилған. — Ундақ болса, сизни вәтәндашлириңизға йеқиндин тонуштуруш мәхситидә сөһбитимиз тизгинини киндик қениңиз төкүлгән жутиңизға бурисақ... —            Мәрһәмәт. Мән Уйғур наһийәсиниң Кәтмән йезисида туғулған. Мәрһум дадам — Сидиқ, пүткүл аңлиқ һаятини мәрипәт саһасиға беғишлиған пешқәдәм устаз. Қазақстанниң хизмәт көрсәткән муәллими. У шундақла Улуқ Вәтән урушида Берлинғичә болған җәңгивар йолни бесип өткән. Анам Аппаққизму әйнә шу дәһшәтлик урушниң иштракчиси сүпитидә Сталинградни минадин тазилаш вә шәһәрни әслигә кәлтүрүш ишлириға паал қатнашқан. Бир қизиғи, дадам (у өзи әсли аватлиқ) билән анам 1945-жили май ейида, йәни мәйдандин қайтип келиветип, поезда тонушуп қалған екән. Шуниңдин кейин аилә қуруп, тоққуз пәрзәнт көриду. Икки қериндишим мәктәп йешиға толмай турупла бақилиқ болған. Қалған йәттимиз мәрһум ата-анимизниң арқисида оқуп, өсүп-йетилип, һаяттин өз йолумизни таптуқ. Уларниң ичидә мән вә иним Нурлан — һәрбийләр. У Қазақстан Миллий Бехәтәрлик Комитети чегара хизмитиниң подполковниги. Акам Садиқ Қирғизстан тәвәсидә, йәнә бир иним — Вильям  Уйғур наһийәсидә Ички ишлар хизмитидә ишләп, истипаға чиқти. Үч сиңлим педагогика вә медицина саһалирида әмгәк қиливатиду. Ейтмақчи, анам Аппаққиз исми хәлқимизгә кәң тонулған шаир Илия Бәхтияниң һәдиси. Шуңлашқа мән кәйнидин өчмәс из қалдурған көрнәклик әдипниң җийәни болғанлиғим билән пәхирлинимән. — Һәрбий кәспини таллаш өз хаһишиңиз билән болдиму яки буниңға бирәр адәм мәслиһәт бәрдиму? — Растимни ейтсам, мәктәптә оқуп жүргән вақтимда кәсип таллаш һәққидә ениқ пикрим болмиди. Ата-анамму ениқ бир мутәхәссисликни егиләшкә дәвәт қилмиди. Пәқәт рәмити дадам бизгә пат-патла «Оқуп, алий билимлик болуңлар, балилирим. Билими йоқ адәм — қанатсиз қуш билән баравәр» дәп несиһәт қилидиған. Мәрһум бизни оқусун дәп өйниң тирикчилигиниму өзи қилишқа тиришатти. Бирақ мән мүмкинқәдәр җисманий әмгәк билән шуғуллинишқа интилаттим. 9-синипта оқуватқан пәйтимдила йезимиздики егилик қаримиғидики оқуғучиларниң көмүқонақ бригадисида ишлидим. Кейин колхозниң йолланмиси билән Алмута агротехника университетиниң мал дохтурлирини тәйярлайдиған факультетиға оқушқа чүштүм. Шуниң билән қатар мәзкүр билим дәргаһи йенидики һәрбий мал дохтурлирини тәйярлайдиған факультетниң (у шу вақитларда Кеңәшләр Иттипақи бойичә бирдин-бир факультет еди) һәрбий кафедрисида тәһсил көрдүм. 1975-жили университетни муваппәққийәтлик тамамлап, мәхсус йолланма билән Қазақ ССР Пәнләр академияси Зоология институтиға кичик илмий хадим болуп ишқа орунлаштим. Мәзкүр институтниң аспирантурисиға чүшүп, намзатлиқ минимумни тапшуруп болғандин кейинла мени туюқсиз һәрбий хизмәткә чақирди. Шуңлашқа мән илмий паалийәт билән шуғуллиниш имканийитидин айрилип қалдим. Вәтән алдидики борчумни СССР Миллий Бехәтәрлик Комитетиниң Түркмәнстандики чегара отрядида штаб офицери сүпитидә ада қилдим. Шуниңдин кейин Қазақ ССР Дөләт Бехәтәрлик комитетиниң Мәркизий аппаратида оператив вәкил хизмитини атқурдум. Рәһбәрлик мениң әмгигимни баһалап, І вә ІІ дәриҗилик «Чегара хизмитиниң әлачиси» медали вә башқиму Пәхрий ярлиқлар билән мукапатлиди. 1988-жили Қирғиз ССР Ички ишлар министрлигигә ишқа йөткәлдим. Бу йәрдә он жил давамида һәрхил оператив вә командилиқ лавазимларда җинаий издәштүрүш, милләтләрара тоқунушни агаһландуруш, уюшқан җинайәткә қарши күрәш жүргүзүш, шәхсий бехәтәрлик башқармилирида җавапкәр хизмәтләрдә ишлидим. Арилиқта Омск шәһиридики СССР Ички ишлар министрлиги Алий мәктивиниң (һазирқи академия) оператив-издәштүрүш факультетини һоқуқшунас-юрист мутәхәссислиги бойичә пүтәрдим. Андин сабиқ Кеңәшләр Иттипақи тәркивидики җумһурийәтләр өз мустәқиллигигә егә болғандин кейин Қирғиз Җумһурийитиниң Мудапиә министрлигигә йөткилип, униң баш разведка башқармисиниң контрразведка бөлүмини башқурдум. — Бу, әлвәттә, һәрбий паалийитиңиздики әң мурәккәп җәриян болса керәк? — Тоғра ейтисиз. Бу хизмәттә ишләп жүргинимдә, хелила җиддий һәм пәвқуладдә вәзийәтләрниң шаһиди болдум. Һәтта һаят билән мамат арисида қалған дәқиқиләрниму баштин кәчүрдүм. Болупму 1990 вә 1991-жиллири Бишкек вә Ош шәһәрлиридики қирғизлар билән өзбәкләр арисида йүз бәргән миллий зиддийәтләргә мунасивәтлик болған аммивий тәртипсизликләр вәзийәтни хелила җиддийлаштурди. Бу хилдики пәвқуладдә әһвалларда җәмийәтлик тәртипни течлиқ йоли билән қолға кәлтүрүшниң нәқәдәр мурәккәплигини ейтмисақму чүшинишлик болса керәк. Униңдин кейинки жиллириму мәмликәттә йүз бериватқан һәрхил қалаймиқанчилиқлар шараитидиму бизгә кечә-күндүз уйқа көрмәй, тиним тапмай, теч аһали хатирҗәмлигини күзитишкә тоғра кәлди. — 1999 — 2000-жиллири Қирғизстан тарихиға «қара из» салған Баткен паҗиәсиниң дуния әһлини өзигә җәлип қилғанлиғидинму хәвиримиз бар... — Мән у вақитларда җумһурийәт Мудапиә министрлиги Баш штабиниң оператив бөлүмидә ишләвататтим. Полковник унванини алғинимға техи бир жил болған. Беваситә вәзипимиз болғачқа, бу вақиәниң қайнимида болдум. Мошу йәрдә мону бир вақиәни әсләп өткүм келиватиду. Шу жили Абдул Әзиз рәһбәрлигидики «Өзбәкстан ислам һәрикити» дәп атилидиған хәлиқара террорчилар топини тәслим қилиш мәхситидә министрлигимиз йенида «Скорпион» мәхсус отряди қурулди. Биз шуниң тәркивидә  Ош вилайитиниң Баткен наһийәсидә бирнәччә қетим мәхсус операцияләрни уюштурдуқ. Шуларниң биридә һөкүмәт тәрипидин әвәтилгән обдусментларниң (һоқуқ қоғдаш тәшкилатиниң хадимлири) бир топини дүшмәнләр гөрүгә еливалди. Уларни қутулдуруш үчүн биздин бир вәкил берип, террорчилар билән музакирә жүргүзүп, уларға мәхпий хәтни йәткүзүш керәк еди. Җәнубий топ қошунлириниң рәһбири генерал-лейтенант Абдурашит Чотбаев бу вәзипини маңа ишәш қилип тапшурди. Һәрбийләрдә «Буйруқ муһакимә қилинмайду!» дегән қаидә моҗут әмәсму! Шуңлашқа қанчилик тавакәлчиликкә меңиватқанлиғимни сәзсәмму, «Хоп, болиду!» дейиштин башқа җавапни беришим мүмкин әмәс еди. Террорчилар Баткен тәвәсидики Жылысу йезисини бесивелип, у йәрдики  мечитни баш штаб қиливалған екән. Мән һечбир қуралсиз, қолумға ақ байрақни тутқан һалда, йенимға икки солдат билән бир имамни елип, террорчилар егиләвалған территориягә кирдим. Штаб тәрәптин уларниң вәкили кәлди. У өзбәк тилида, мән уйғур тилида сөзләштуқ. Уларға генералниң салимини йәткүзүп, мәхпий хәтни тапшурдумдә, бизгә қоюлған тәләплири йезилған хетини елип кәттим. Қисқиси, музакирә муваппәқийәтлик аяқлишип, өз адәмлиримизни аман-есән қутулдуруп чиқтуқ. Шуниңдин кейин Баткен тәвәсидә йәнә бирнәччә операцияләрни жүргүзүп, көплигән террорчиларни қолға чүшәрдуқ. Уларниң арисида Әрәп дөләтлиридин, Таҗикстандин, Башқурстандин (Россия), Литвадин вә Қирғизстанниң өзидин яллинип, Пакстан, Авғанстанниң мәхсус лагерлирида тәйярлиқтин өткән ләшкәрләр, һәтта кечиси оқ етишқа үгитилгән мәргән қизлар бар болуп чиқти. Буниңдин  бирнәччә жил илгири Бишкек шәһириниң мәркизий кочилириниң биригә Баткен тоқунушида қаза болғанлар хатирисигә ядикарлиқ орнитилди. Униңда йезилған «матәм тизимиға» киргүзүлгән қирғизстанлиқ җасарәт егилириниң арисида уйғур сәпдашлиримниңму исимлири бар. Уларниң көпчилиги вапатидин кейин дөләт мукапитиға еришкәнләр. Яркәнтлик, медицина хизмитиниң капитани Руслан Самсақов вә кичик сержант Асилбек Мухамеджанов шулар җүмлисидиндур. Әйнә шу теч аһалиниң хатирҗәмлиги үчүн җенини пида қилған қериндашлиримни дайим әскә елип, уларниң роһи алдида баш егимән. — Өмриңизниң нурғун қисмини тинимсиз һәм қизғин һәрбий һаят қайнимида өткүзүпсиз. Мундақ һаятқа аилиңиз қандақ үгәнди? — Әлвәттә, пурсәттин пайдилинип, мениң «өй көрмәс» паалийитимни тоғра чүшинип, һисдашлиқ билдүрүп, қоллап-қувәтләп кәлгән рәпиқәм Руқийәмгә алаһидә миннәтдарлиғимни билдүрмәкчимән. У мутәхәссислиги бойичә ихтисатчи. Униңға рази болидиған йерим, мениң аилидә камдидар болушумға қаримай, беваситә хизмитини атқуруш билән биллә, пәрзәнтлиримгә анилиқ меһрини төкүп, тоғра тәрбийә бәрди. Шуниң нәтиҗисидә һәр икки пәрзәндим заман тәливигә лайиқ, алий мәлуматлиқ инсанлардин болуп йетилди. Қизим — Мәликә, юрист. Москвадики ширкәтләрниң биридә хизмәт қилиду. Оғлум — Рустәм Беҗин (ХХҖ) университетиниң тил вә мәдәнийәт факультетида тәһсил көрүватиду. — Мана әнди истипаға чиқип, туғулуп-өскән тәвәриңиз — Уйғур наһийәсигә қайтип кәлдиңиз. Кәлгүси реҗилириңиз қандақ? — Әнди Руқийәм иккимиз өстүргән пәрзәнтлиримизниң қизиғини көрүп, нәврә-чәврә сөйүп, уруқ-туққан, әл-ағинә, қериндашлар билән қоюқ арилишип, қайтидин гражданлиқ өмүрдә хатирҗәм һаят кәчүрәйли дәватимиз. — Сөһбитиңизгә рәхмәт. Сөһбәтләшкән Ершат ӘСМӘТОВ.