• Йеңилиқлар
• 23 Қаңтар, 2014

Су кәлгичә, туған сал

Һаят көрүнүшлири/ Йеқинда бир тонушумниң нәврисиниң намизиға қатнишип қалдим. Әлдин авалирақ бардим. Йенимиздикиләрниң биридин: — Бу бала немидин вапат бопту? — дәп соридим. У: — Немидин болатти, йәнә шу нәшидин, — дәп җавап бәрди. — Ата-аниси алдини алмиған екәндә? — Көрсәтмигән дохтури қалмиди. Лекин һечқайсиси дава қилалмиди, өткүзүп қойған охшайду. Һаза қилип, жиғлаватқанларниң қатарида йеши 20дин ашқан, егиз бойлуқ, ақ үзлүк, келишкән бир яш жигитму бар еди. — Җеним ағинәм немишкә мениңдин йошурдуң? Әшу «неҗисни» чәкмигән болсаң, иккимиз биллә оқаттуққу. Алтундәк оғлуңни житим ташлап, кәттиңғу. Үч яшлиқ оғлуң сениң мәңгүгә көз жумғиниңни нәдин билсун, дәп зарлаватқан Адилҗанниң қулиғиға ағинилириниң: «Сәвир қил, өзәңни бас», дегән сөзлири киридиғандәкму әмәс. Адилҗанниң жүрәкниң қатламлиридин җошқунлап чиқиватқан зари мусибәткә кәлгәнләрниң қәлбини моҗуп, уларму һәсрәтлик яшлирини қол яғлиқлири билән сүртмәктә. Намазға жиғилғанларниң ичидин бири: «Мана мошундақ ағиниләрни һәқиқий дост дәп ейтса болиду», деди. — Бу кимниң балиси? Бөләкчила көйүнүп жиғлаватидиғу? — дәп сориведим. У: — Бу бала әшу Арманниң әң йеқин ағиниси. Сақчи Арупниң балиси Адилҗан, — дәп җавап бәрди. Арманниң йәттә нәзиригиму бардим. Адилҗан һойлида икки-үч ағиниси билән параңлишип турған екән. Бу паҗиәлик өлүмниң сәвәвини ениғирақ билгүм келип, уни йенимға чақиривалдим. — Балам Адилҗан, йеқин ағинәңдин айрилиш қанчилик қийин екәнлигини чүшиниватимән. Лекин ризқи түгисә, һимирилишип кәлгән әҗәлгә ара болалмайдекәнсән. Алла саңа сәвирлик бәрсун. Шунчилик йеқин ағинәң туруп, мошуниң алдини алалмапсәндә, — девидим, у чоңқур бир күрсинип: — Чоң дада, буниң сәвәви наһайити мурәккәп, мән һеч амал қилалмидим. Әгәр бу вақиәни сизгә бешидин сөзләп бәрсәм, вақтиңизни елип қойимәнмекин?.. — Балам, буни маңа әшу бешидин ейтип бәргиниң яхши. — Биз Арман билән ян хошна, йешимизму тәң. Кичигимиздин биллә ойнап, чоң болдуқ. Мәктәпкиму биллә бардуқ. Арман мәктәптә яхши оқуди. У наһайити ақ көңүл, сехи бала еди. Һечқачан ялған ейтматти. Мениңдин һеч нәрсә йошурматти. Биз рус мәктивидә оқудуқ. Болат, Валера, Арман вә мән — төртимиз йеқин ағиниләр едуқ. Арман иккимиз бир партида олтираттуқ. Қәйәргә бармайли, иккимиз бир-биримиздин айрилматтуқ. Болат бизни «Бу иккисиниң киндиги қош», дәп қоятти. Синипимизда бойи егиз, гәврилик кәлгән Толик (Тохтахун) дегән бала бар еди. Оқушта оттура болғини билән у каратэ билән шуғуллинип, бирнәччә қетим җумһурийәтлик мусабиқиларда ғалип чиққан. Синиптики оғулларни әшу Толик башқуратти. Униң дегини дегән. Гепигә кирмигәнләрни оңайла әйвәшкә кәлтүрүп қоятти. Мәктәптики хелә «мән, мән» дәп жүргән балиларму униңға тегишәлмәтти. Лекин у маңа петиналмайду. Чүнки мәнму каратэ билән шуғуллинип, мусабиқиларға қатнишип, бирнәччә алтун вә күмүч медальларға еришкән едим. Униң дадиси тиҗарәтчи. У чәт әлдин мал әкелип сатиду. Тапавити яхши. Толик пат-патла мәктәпкә өзигә ярашқан йеңи кийимләрни кийип келиду. Шуңлашқа қизларму Толикниң йениға топлишивелип, униң сахта гәплиригә ишинип, кәйни-кәйнидин униңға соалларни қойиду. У һеч бир қизармастин өзиниң ялған гәплиригә қизларни ишәндүрүветиду. Шундақ күнләрниң биридә мән сериқ ағриқ билән ағрип қелип, бир ай мәктәпкә баралмай қалдим. Пурсәттин пайдилинип, Толик бир күни чүштин кейин бизниң синипниң оғуллирини спорт мәйданиға жиғивелип, хәқниң көзигә челиқип қалмаслиғи үчүн, худди баскетбол ойнаш үчүн кәлгәндәк, қолидики допни пеқиритип ойнап туруп: — Ағиниләр, мән силәргә бир йеңилиқни көрситәй, дәп силәрни мошу йәргә чақирған едим, — дәп янчуғидин чирайлиқ қаплиған бир пачка тамакини елип. — Бу французларниң тамакиси. Буни пәқәт алийҗанап адәмләр билән гөзәл мәликиләрла чекиду, чүнки бу наһайити қиммәт. (Әслидә мундақ тамакини Толикниң дадиси чәт әлдин мәхпий әкеләтти). Бу тамакини чәккән адәмниң көңли көтирилип, шундақ хуш кәйпиятқа бөлүнидекән, у өзини, худди есил вә назук пәриләр билән һурбағда жүргәндәк һис қилиду. Буниңдин бир тал чекип көрсәң, униң хушбой пуриғи нәччә күн еғизиңдин кәтмәйду, — дәп махтайду. Тамака чәкмәйдиған балиларму: — Толик, әкәлгинә, әшу тамакаңдин маңа бир тал, чекип көрәйли, — дәп ялвурушқа башлайду. — Адилҗан, ашқазиним ағрийдиған болуп қалди, —— Бу тамака интайин қиммәт, асанлиқчә тепилмайду. (Бу нәшә арилаш тамака еди). Буни мән силәргә биринчи қетим бекарға, кейин өзиниң баһасида сетип беримән. Лекин буни һеч кимгә ейтмайсиләр... Балиларниң вәдисини еливалғандин кейин, өп-чөрисигә бир нәзәр селип, уларға бир талдин тамака тарқитип бериду. Тамака балиларға дәрру тәсир қилип, кәйпияти көтирилип, улар хуш чақчаққа чүшүп кетиду. Мән сақийип мәктәпкә кәлдим. Арман мениң кәлгинимгә интайин хурсән болди. Лекин, немишкиду, мениң билән анчила параңлишип кәтмәйду. Уни пат-патла Толикниң йенида көримән. Бир күни мәктәптин келиветип ағинәмдин: — Арман, кейинки вақитларда хелила өзгирип кетипсәнғу, бир иш болдиму? — дәп соридим. — Яқә, һеч нәрсә болғини йоқ. — Сени пат-патла Толикниң йенида көримәнғу? —            У мениңдин бираз ахча алған, шуни бәрмәйватиду. Мән униң ялған ейтиватқанлиғини чирайиға қарапла билдим. — Арман, сән ялған ейтиватисәнғу, — девидим, халта кочиға кирип қалған адәмдәк, немә қиларини билмәй, мәңдәп кәтти. Униң бечарә һаләткә чүшүп қалғинини көрүп, ичим ағрип қалди. — Бопту, кейин өзәң ейтарсән, — дәп гәпни башқа яққа йөткидим. Арида бирнәччә күнму өтүп кәтти. Арманниң Толик тәрәптин айиғиниң тартилғинини көрүп, көңлүм бираз хатирҗәм болди. Бәрибир ағинәмгә нисбәтән көңлүмдә әндишә бесилар әмәс. Мәктәпни тамамлайдиғинимизға аз қеливататти. Дайим биллә жүргәчкә, ағинәмниң чирайи барғансири татирип, бәзидә униң қоллириниң титирәйдиған болуп қалғанлиғини сәздим. Бир күни униңдин: — Арман, бир йериң ағримайдиғанду? Чирайиң татирип кетиптиғу? — десәм у: дәп җавап бәрди. — Дохтурға көрүнмидиңму? — Көрүндүм. Ашқазиниңда яра бармекин дейишиватиду, — деди. — Йә һелиқи тамакини чекип жүрәмсән? — девидим, у бир дәмдила өңүп-татирип, йәнә ялған ейтишқа мәҗбур болди. — Өкүни Валера «монуни чекип көргинә» дәп, бир тал  бериведи, уни бир-икки шорап көрүп, бешим айлинип, тамакисини өзигә яндуруп беривәттим, — дәп мени ишәндүрмәкчи болуп, «әзбирайи» дегән сөзни қошуп қойди. Мән ағинәмниң бу сөзигә бир ишинип, бир ишәнмәй, буниң ениғини билишкә бәл бағлидим. Ата-анисидин сораштуруп көрдүм. Улар мениңдин уялдиму яки Арманниң ақ тамакиға үгинивалғинини билип қалса, «дадисиға ейтип қойиду» дәп еһтият қилдиму, әйтәвир, мениңдин бир нәрсини йошуруватқанлиғини сезип турсамму, Арманниң ата-анисидин ениқ җавап алалмидим. Бир-икки күн өтүп, синипдишим Гүлмирани йенимға чақиривелип, униңдин осмақчилап соридим: — Гүлмира, «өткән шәнбә күни кәчки клубта оюн-тамашә бәк қизиқ өтти, дәп аңлидим. Қандақ, сизгә яқтиму? — девидим, у олтарған орнидин туруп кетип: — Қоюңа нери, мән ундақ йәрләргә бармаймәнғу. Худайим сақлисун, дәңа, — дәп өзини һеч нәрсини билмәйдиған адәмдәк көрсәткүси кәлди. — Гүлмира, биздә «Сезиги бар сәкрәйду», дегән гәп бар. Мән бир нәрсиниң раст-ялғиниға көз йәткүзмәй туруп, бир адәмгә бекардин күйә чаплимаймән. Түнүгүн Арман маңа һәммини ейтип бәрди. Униң билән йеқин ағинә екәнлигимни билисәнғу, — девидим, у қәпәзгә солинип қалған қуштәк, өзини у яқ, бу яққа уруп бақти, ахири маңа ичи-қарнини төкүп ташлиди. Буни аңлап, мән һәйкәлдәк қетипла қалдим. Арманниң мунчилик ишларни қилип жүргинигә пәқәтла ишәнгүм кәлмәтти. Гүлмира мениң диққитимни бузуп: — Немә, маңа ишәнмәйватамсиз? Арман шундақ йеқин ағиниңиз туруп, сизгә мени яхши көридиғанлиғини дәп бәрмидима? — девиди мән бираз һошумни жиғип: «Һә, деди» дәпла қойдум. Башқа гәп қилмидим. Ағинәмниң әшунчилик дәриҗидә бузулуп кәткинигә бир ишинип, бир ишәнмәй, ойлинип қалдим. Ишәнмәй десәм, униң ағриватқанлиғиниң сәвәви ениқ болди. «Арманниң ата-анилириму билидиған охшайду. Мениңдин хиҗаләт болуп, маңа ениғини демигән болуши мүмкин», дегән хуласигә келип, әтиси Арманниң дадиси билән сөзләштим. — Адилҗан балам, силәр кичигиңлардин тартип йеқин ағинә болуп жүрүп, қандақларчә сәзмидиң? Һәммә нәрсә ашкарә болди. Әнди қандақ қилимиз. Арманни давалатмисам болмиди. У көзүмниң қаричуғидәк ялғуз оғлумғу. Хәқниң алдида үзүмни көтирәлмәйдиған болдумғу?! Мәктәпни тамамлиғандин кейин уни наркоманларни давалайдиған орунға апирип, өткүзмисәм болмиди, — дәп  һөкүрәп жиғлавәтти. *** Мәктәпни тамамлиғанлар «хошлишиш кечигә» қизғин тәйярлинивататти. Спорт зали һашамәтлик безәлгән. Саз-нәғмә яңримақта. Залға лиқ толған учумкарлар билән ата-аниларниң кәйпияти үстүн. Һәммимизниң хошаллиғи чәксиз. Мәктәпни мән — алтун, Арман — күмүч медальға тамамлидуқ. Мошу күни бәзи бир ашиқ жигитләр ағинилири билән мәслиһәтлишип, яхши көридиған қизлирини әпқечип кетидиғанлиғини келишипму қойған екән. Әтиси Арманниң Гүлмирани әпқечип алғинини Болаттин аңлиғанда: «Немишкә Арман мошу һәққидә маңа бир еғиз болсиму гәп қилип, сирини ачмиди, һәҗәп? Иккимиз бир университетқа чүшүшни вәдилишип қойған едуққу», дәп ойлидим. Бир жилдин кейин Гүлмира бир татлиқ оғул бошинивалди. Арман оғлиниң етини ағинәмниң етиға йеқин болсун дәп, «Алимҗан» дәп қойди. Бәрибир ағинәмдин кечәлмидим. Чирайлиқ соғиларни елип, Арманниң оғлини тәбрикләп бардим. Ағинәм мениңдин наһайити миннәтдар болуп кәтти. Арманниң оғли қуюп қойғандәк анисиға охшатти. Гүлмира наһайити чирайлиқ қиз болсиму, мүҗәзи йенигирәк еди. Арманни ата-аниси икки жил давалаш орниға әвәтип көрди. Лекин у  ақ тамакидин нәпсини тарталмиди. Мән қанчә тиришсамму, әшу рәһимсиз кесәлниң алдини тосалмидим. Шунчилик әқиллик, қабилийәтлик ағинәмдин айрилиш маңа интайин еғир кәлди. Худди там өрүлүп мени бесивалғандәк, өзәмни көтирәлмәй, һәсрәттә қалдим. Амал қанчә,  сәвир қилмай, илаҗиң йоқ екән. Йеқин ағинәңдин айрилиш — қериндишиңдин айрилғандәк еғир екән, дәп Адилҗан һекайисини тамамлиди. Мән униңға: — Адилҗан балам, ағинәңниң тәғдири наһайити ечинишлиқ бопту. Әпсус, тәғдиргә тән берип, сәвирлик қилиштин башқа амалимиз йоқ. Әшу яшларниң гүлдәк өмрини қийиватқан накәс кесәлниң алдини тосашниң һөддисидин чиқалмай келиватимиз. Кәлгүси әвлатниң егилири силәр. Қандақла ишниң болмисун, сәвәвини билип, алдини елишниң йоллири болиду. Лекин уни кечиктүрүп қоймаслиғимиз керәк. Ата-бовилиримизниң «Су кәлгичә, туған сал», дегини бекар әмәс. Мошуни ядимиздин чиқармайли, — дәп, Адилҗанниң көңлини ясидим. Қасим ИСМАЙИЛОВ.