• 31-май — Сәясий тәқип қурванлирини хатириләш күни
• 29 Мамыр, 2014

Наһәқ азап чәккәнләрниң бири

Тәқипләш — елимиз тарихидики паҗиәлик сәһипиләрниң бири. Униң әң овҗ алған вақти 1937 — 1940-жилларға тоғра келиду. Шу жиллири бегуна төрт миллиондин ошуқ адәм «хәлиқ дүшмини» атилип, лагерьларда азап чәкти. Уларниң он пайизи сөз-сорақсиз етип ташланди.Атисидин кичик айрилған Мирғияс йезидики башланғуч мәктәпни тамамлапла, колхоз ишлириға арилишиду.У һәтта шәһәрниму көрмигән сәралиқ жигиттин еди. Шундақ күнләрниң биридә тәқипләшниң дәһшәтлик бориниму башлинип, у көп өтмәй Садирниму силкийду. Йезида биринчидин болуп, Мирғияс Ваҗитов қолға елиниду. Бу 1937-жилниң қар қелин яққан қиш күнлириниң бири еди. Бу һәққидә у мундақ дегән: — Өйүмизгә киргән хошнимиз Үсүп, апам вә мән кәчки тамақ үстидә беғәм параң селишип олтираттуқ. Бир пәйттә ишикни кимду-бири қаттиқ урушқа башлиди. Берип ечиведим, һәрбийчә кийингән үч киши бөсүп кирип кәлди. Бала-қазаниң кәлгинини сәздим. Сөрүнирәк бири мени җонуп, русчә: «Мирғияс Ваҗитов дегән сәнғу, җинайитиңни биләмсән, чәт әл җасуси. Вақтида қолға чүштүң, қени кийин?» — дәп буйруқ қилди. Қалған иккиси өй-ичини ақтуруп, малли-матаң қиливәтти. Анам қорқуп, өпкә-өпкисини басалмай жиғлаватиду. Һайдап талаға елип чиқти. Ат-һарву турған екән, шуниңға олтардим. Бираз төвәнләп манғандин кейин мошу кочида туридиған, йеши сәксәнгә келип қалған имамниң ишиги алдиға келип тохтиди. Улар кирип, көп өтмәй көзи анчә көрмәйдиған, бир аллаға етиқат қилиштин башқа нәрсини билмәйдиған Мәтқул бовайни сөрәштүрүп елип чиқип йенимға олтарғузди. Һарву маңған бойи Садирниң төвинидики Қаш йезисиға кирип кәлдидә, колхоз рәисиниң ишиги алдиға тохтиди. НКВД адәмлириниң бири бизни күзитип турди, иккиси алдираш кирип кәтти. Аридин бираз вақит өткәндин кейин, бир кишини алдиға селип һайдап чиқти. Андин бизни бир полуторка машиниға олтарғузуп, Яркәнт шәһиригә елип маңди. Йолда келиветип байқисам, Қаштин чүшкән Имир Тохтибақиев дегән киши екән. Бир кечидила үч киши тутқунға елиндуқ. Келиветип ойлаймән, бизгә қәстлик қилған ким? У тимақ астидин кир издәйдиған, бәзибир сатқун, мәккарлар әдәп кетиватқан бир вақит еди. Сталинчә тәқипләш сәясити мундақларни қоллап-қувәтләп, нурғунлиған бегуна адәмләрни балаю-апәтләргә учратти... —    Новити кәлгәндә мәнму мәхсус бөлмигә кирдим, — дәп әслигән еди Мирғияс ака. — Үстәл үстигә таргәвчи тапанчисини ялиңачлап қоюпту. Икки тәрипидә қураллиқ икки солдат туриду. — Һә, Ваҗитов, Хитай билән қачандин бери алақә бағлап, икки арида хәт тошуп жүрисән? Һәммини билимиз, һәқиқитини ейтмайдиған болсаң, өз угалиң өзәңгә, билип қой, җаза қаттиқ, — дәп һазирла етиветидиғандәк һүрпәйди у. — Мән аддий колхозчимән, Хитайға хәт тошумақ түгүл, у мәмликәтниң қаяқта  екәнлигиниму билмәймән, — дәп  аранла үн қаттим. — Әгәр ишәнсәңлар, техи Яркәнт шәһириниму көрмидим. Тәргәвчи ғәзәплинип, «техи бизгә гуна қоймақчи болуватамсән?» дәп бешимға бир нәрсә билән урғинида, әс-һошумни йоқитип, жиқилиптимән. Мени сөрәп, камериға ташлап қоюпту. Арида қанчә вақит өткинини билмәймән, көзүмни ачсам, йенимда Иврайим ака Исламов турған екән. У мени җемилиди, һазир йәнә сораққа елип киридиғанлиғини ейтип,  дегән нәрсиләргә қаршилиқ билдүрмәй, қол қоюп беришимни агаһландурди. Ахири шундақ болди. Бир һәптидин кейин арисида Мирғияс Ваҗитов бар бир топ «хәлиқ дүшмәнлирини» Алмутиға елип келиду. Улар кәлтүрүлгән түрмидиму адәмләр толуп кәткән екән. Соал-сорақлардин кейин қаяқларғиду елип маңиду. Мирғиясниму бирнәччә қетим әкирип сорайду, ахирида униңға тәргәвчи: «Сениң жинайитиң еғир екән, лекин биз яшлиғиңни,  саватсизлиғиңни көздә тутуп, өлүм җазасини он жиллиқ түрмә җазаси билән алмаштурдуқ, барған йериңдә яхши ишлә», дәп һөҗҗәтләрни имзалайду. Шуниңдин кейин Мирғияс Ваҗитов нурғунлиған мәһбуслар  қатарида Алмутидин поезд билән топ-тоғра Сибирьға әвәтилиду. Улар Красноярск өлкисидики Канск шәһириниң әтрапиға җайлашқан лагерьға йәткүзүлиду. Бу йәрдә миңлиған мәһбуслар азап чекивататти. Уларниң арисидин Ваҗит ака яркәнтлик жутдашлири Сидиқ Зулияров, Сабит Ғаппаров, Авакри Шәмшидинов, Хусур Һошуров, Авакри Турдиев, Ғоҗа Әмиров вә башқиларни учритиду, көрүп мәйүс көңли сәл көтирилгәндәк болиду. Бирақ тәртип қаттиқ, баш қошуп, муң-зариңни ейталмайсән... Әйнә шундақ қилип, Мирғияс Ваҗитовниң он жиллиқ һаяти Сибирь лагерьлирида өтүп, һәдди-һесапсиз еғирчилиқларни бешидин кәчүриду. Нурғунлиған кишиләр еғир азапларға бәрдашлиқ берәлмәй һалак болиду. Бәхиткә яриша, Мирғияс ака 1947-жил җазасини өтәп, түрмидин бошитилиду. Лекин униң бу өлкидин нери кетишигә рухсәт қилинмиғачқа, йәнә шу йәрдә үч жил ишләшкә мәҗбур болиду вә пәқәт он үч жил өткәндин кейинла жутиға қайтиду. Бирақ у жиллири «хәлиқ дүшмәнлиригә» Яркәнткә өтүшигә рухсәт қилинматти. Мирғияс акиму Садирға йетәлмәй Көктал йезисида туруп келиду, шу жутлуқ болуп кетиду. Мошу йезида, шу йәрдә та пенсиягә чиққичә хиш заводида ишләйду. Көкталлиқлар униң исмини һәрқачан пәхирлиниш билән тилға алиду.

Абдукерим ЯРКӘНДИЙ.

Панфилов наһийәси.   Чонҗа йезиси.