• Йеңилиқлар
• 12 Маусым, 2014

«Хәлиқ дүшмининиң» қизи

Тәқип қурванлири/ Қорам йезиси. Униң Һашим Арзиев кочисиниң җәнубий тәрипидә чоң һойла бар. У өйдә чачлири ақарған бир ана яшайду. Униң өсмүрлүк пәйтидә бешидин талай-талай қисмәтләр өткән. Қоллири инчикиләп, бармақлири чокиға айлинип қалған. Үзидики қоруқлар шу еғир жилларниң аччиқ изи. Жутдашлирим у нураний аниниң өтмүшини дайим һекайә қилишатти. Бирақ өзи билән бир қетимму сөһбәтләшмигән екәнмән. Язниң очуқ күнлириниң биридә достум Абдуқейим билән һалини сораш һәм тәқипләш жиллири бешидин өткүзгән еғир күнләрдин учур елиш мәхситидә шу нураний аниниң өйигә қәдәм тәшрип қилдуқ. У бир пәс ойға чөмгән һалда, хиялән өтмүшни чарлап чиқтидә, андин бизгә төвәндикиләрни ейтип бәрди: — Дадамниң исми Җәппәрахун еди. Савутахунумниң миңлиған шагиртлириниң бири болуп, диний мәлуматни хелә йетүк һәм пишшиқ егилигән екән. 1918-жилдики Атудин кейин динсизларниң орунсиз әйипләшлирини бешидин кәчүрүп, көп хорланған екән. Дадам келишкән, меһнәткәш, он бармиғидин һүнәр темип турған маһир моздуз еди. Кишиләргә қилчиму зийини тәгмигән, әксичә, намратларға қолиниң келишичә ярдәм қилған. Бекарға дегидәкла уларниң аяқ-кийимлирини ямап берәтти. Бәзиләрдин һәтта һәқму алматти. Мән балилириниң әң чоңи едим. Абдуқадир, Абдуғәни дегән икки иним, Хасийәт дегән сиңлим бар еди. 1937-жилниң кәч күзи. Мән у чағда 11 яшта едим. Бир күни йерим кечидә өйдә болуватқан ваң-чуңдин охинип кәттим. Апам жиғлавататти. Киргәнләр апамни силкиштүрүп, дадамниң қоллирини бағлавататти. Дадамниң еғир-бесиқлиқ билән: «Жиғлима, аниси. Алланиң тәғдиригә тән бәрмәй илаҗимиз йоқ. Ялвурсаңму, ялвурмисаңму мени елип кетиду. Униңдин көрә, өзәңни чиң тутуп, балиларға егә бол», дегән гәплирини чала-пула аңлап қалдим. – Еғизиңни жум, хәлиқ дүшмини. Сән дәвримиздики шум буя. Сени жулуветиш керәк, әксичә болғанда, адәмләрни дин билән зәһәрләйсән, –  дәп улар дадамниң қолини қайриған пети бағлап елип кәтти. Шу чағда апам мени бағриға бесип: «Балам, дадаңниң китаплири өзиниң бешини йеди. “Уларни тиқип қой, җаһан течланғанда оқарсән” десәм, унумиған еди. Бүгүн шу китаплири үчүн тутуп кәтти! – дегән еди. Бу вақиә ишниң башланмиси екән. “Оюнниң” чоңи кейин башланди. Шуниңдин көп өтмәйла апамни “Хәлиқ дүшмининиң хотуни”, дәп Боралдайға сүргүн қилди. Мән укилирим билән өйдә қалдим. Чоңларниң мәслиһити билән Абдуғәни билән Хасийәтни балилар өйигә өткүздуқ. Адәм балиси бешиға кәлгән барлиқ қисмәтләргә көнидекән. Ундақ болмайму мүмкин әмәс. Мән күндүзи колхозда ишләттим. Колхоз тәрипидин җан бешиға берилидиған бир сиқим талқан билән бир пиялә қой сүтини өйгә елип келип, укилирим билән биллә ғизалинаттим. Шундақ сөрүлүп жүрүп, төрт  жилму өтүп кетипту. Бир күни жутумизниң ақсақили Турған бовай кирип кәлдидә, мундақ дәп кесип ейтти: «Қизим, сән чоң болуп қалдиң. Сән аҗизсән. Саңа бир һәмра керәк. Гепимгә кирсәң, сени Тейипқа четип қойсақ. Уму бир житим». Мән униңдин илгири өй-очақлиқ болуш һәққидә ойлапму қойматтим. Баш мураббисиз 4 жил өмүр сүрүп, һаятниң иссиқ-соғиға чиниқип, вақти йәтмәй ресидә болуп қалған аҗиз едим. Ойлинип, толғинип бу мәслиһәткә рази болдум. Чүнки турмушқа чиқсам, бешимға дақақ болуп жүридиған “Хәлиқ дүшмининиң қизи” дегән бәтнам, родупайдәк чаплашқан әшу сөздин қутулармән дегән ойму кәлди. Шундақ қилип, ваң-чуңсиз, нәғмә-навасиз Тейип акаңларға турмушқа чиқтим. Әнди бәхитлик яшармиз дегәндә, уруш башлинип қалди. Тейип армиягә кәтти. Уни узитип өйгә кәлсәм, йеза кеңишиниң маңа әвәткән чақириқ қәғизи турупту. ФЗОға баридекәнмән. Шу чағларда дадамниң Қарағанда шәһиридә екәнлиги тоғрисида хәтму кәлгән еди. Бир чәттин дадам билән учришип қалармән дегән хам хиялда хошалму болуп қалдим. “Үмүтсиз шәйтан” дегәндәк,  Җәннәт, Зәрвиш үчимиз һарвуларға күдә-кәпиләрни бесип йолға чиқтуқ. Қарағандиға 7-8 күндә йетип кәлдуқ. Миллитимиз һәртүрлүк болсиму, биз, қизлар, бу еғир күнләрдә қериндаштәк болуп кәттуқ. Кәлгән күнила бизни чала пүткән өйләргә бөлүп орунлаштурди. Едәнлири техи селинмиған бөлмидә тахтайни тизип үстидә яттуқ. Бизгә шахтерлар кийимини кийгүзүп, хаңға елип кирди. Қилидиған ишимиз — көмүр қезиш. Әшу пәйтләрдә мәйданда җәң қизивататти. Әмгигимиз ғәлибә үчүн еди. Шу чағда мән өзәмчә: «Әгәр яхши ишләп «стахановчи» аталсам, “Хәлиқ дүшмининиң қизи” дегән рәзил атақтин қутулармән», дәп ойлидим. Һаят долқуни мени чайқап тавлимақта еди. Кечини — кечә, күндүзни күндүз демәй ғалибийәтни йеқинлаштуруш үчүн достлирим билән әмгәк қилдим. Аниниң һекайиси шу йәргә кәлгәндә, униң сөзини бөлүп, мону соални қойдум: – Дадиңизни көрмидиңизму? – Яқ. Уни издәшкә пурсәт болмиди. Қарағандидин хәт кәлгән билән, қайси солақта, қәйәрдә яшаватқанлиғи тоғрисида ениқ мәлумат йоқ еди.  Бу шәһәрдә Қорамдәк алиқандәк йәр әмәс екән. Дадамни издәшкиму башлиқлар рухсәт қилматти. Униң үстигә шу пәйтләрдә “Хәлиқ дүшмининиң қизи” дегән бәднамдин әндила қутулғачқа, йәнә шу көңүлсизлик ишлар башлинип кетәрму дәп еһтият қилдим. Биз Қарағандида Җәннәт, Зәрвиш, яркәнтлик Маймунәм, Турахан билән бир бөлмидә турдуқ. Ичидиған тамақлиримиз махтиғидәк болмисиму, “көп билән көргән бәҗайики той” дегәндәк, инақ-иҗил, барни тәң бөлүп яшидуқ. Уруш түгәп, җәңчиләр мәйдандин қайтқанда орнимизға  әрләр кәлди. Улар бурунқи хаңчилар еди. Шундақ қилип биз өзимизгә жүкләнгән вәзипиниң һөддисидин мувапәққийәтлик чиқип, жутқа қайттуқ. Қорамға кәлгәндә, униң һәрбир дәриғини қучақлап, һәрбир тешини сөйүп, көзлиримгә сүрткинимни унтумаймән. Тейип мениңдин бираз бурунла кәлгән екән. Мәйдиси орден-медальларға толупту. Биз йәнә қошулдуқ. Тейип акаңлар билән инақ яшидуқ. Мән тамакида ишлидим. Апамни Боралдайдин әкивалдуқ. “Айниң йерими йоруқ, йерими қараңғу” дегәндәк, дәһшәтлик күнләр арқида қалди. Чиқмиған җанға җаһан тар кәлмәйдекән. Тейип акаң иккимиз Қурванҗан, Тайир, Зайир, Турған, Перизәм, Пазиләм исимлиқ пәрзәнтләрни тепип, қатарға қоштуқ. Мошу күнгә йетип кәлгинимгә өзәмни бәхитлик һис қилимән. Хәлқимизниң бешиға мундақ қисмәтләр талай кәлгән. Бирақ тиришчан, ғәйрәтлик батур хәлқимиз уларни сунмас ирадә вә сәвир-тақәт билән йәңгән. Илаһим, биз көргәнни, бүгүнки әвлат көрмисун. Бешимиздин өткән дәһшәтлик кәчмишләр пәқәт тарих сәһипилиридила қалсун. Асминимиз очуқ, елимиз аман, көңлимиз хатирҗәм болсун дәп Алладин тиләймән.  Әкрәм САДИРИЙ. Әмгәкчиқазақ наһийәси.