• Йеңилиқлар
• 07 Тамыз, 2014

Илмий экспедиция аяқлашти

Мәлумки, 2013-жили Назарбаев Университети йенида Қазақ Миллий географиялик җәмийити тәшкил қилинған еди. Бу елимизниң илмий вә мәдәний һаятида чоң вақиә болғанлиғи ениқ.Бийил Қазақ Миллий географиялик җәмийитиниң вә Л.Гумилев намидики Евразия миллий университетиниң тәшәббуси һәм мәзкүр алий оқуш орниниң ректори Е.Сыдықовниң қоллап-қувәтлиши билән бир топ қазақстанлиқ алимлар Қәшқәрдә илмий экспедициядә болуп қайтти. Бу илмий экспедиция «Ч.Вәлихановниң карван йоли билән» дәп атилип, улуқ сәяһәтчи алим Чоқан Вәлихановниң туғулғининиң 180 жиллиғи һәм униң Қәшқәргә болған сәпириниң 155 жиллиғиға беғишланди. Экспедициягә география пәнлириниң доктори, профессор Орденбек Мазбаев рәһбәрлик қилса, тәҗрибилик педагог вә өткүр қәләм саһиби Исмайилҗан Иминов мәзкүр экспедицияниң илмий рәһбири болди. Экспедиция қатнашқучилири дәсләп Турпан шәһиридә болди. Алимлар Турпан шәһири вә униң әтрапидики қедимий будда ядикарлиқлирини, каризларни, үзүмзарлиқларни зиярәт қилди. Шуниңдин кейин экспедиция Корла шәһиридә, Тәклимакан чөлиниң шималий қисмиға орунлашқан Лопнур көли әтрапида болди. Тәкитләш лазимки, Чоқан Вәлиханов бу җайларда сәпәрдә болмиған. Амма Қәшқәрдә жүргән пәйтлиридә мошу җайлардин кәлгән содигәрләр билән һәмсөһбәттә болуп, униң тарихиға, бу йәрдә яшаватқан аһалиниң һаятиға қизиққан, шу йәрләрни зиярәт қилишни арман қилғанлиғи ениқ. Ч.Вәлиханов бу һәққидә өзиниң илмий мақалилирида бирнәччә қетим тәкитләп өткән. Экспедиция өзиниң асасий тәтқиқат ишлирини улуқ алим Ч.Вәлиханов сәпәрдә болған Қәшқәрдә әмәлгә ашурди. Алимлар Ч.Вәлиханов тәсвирләп өткән қедимий Қәшқәр билән йеңи заманивий шәһәрни селиштуруш имканийитигә егә болди. Улар Қәшқәрдә улуқ алим Йүсүп Хас Һаҗип мәқбәрисини, Һейтгаһ мечитини, базарларни, кона шәһәр харабилиқлирини зиярәт қилди. Миллий қолһүнәрвәнчилик сәнъитини сақлап, давамлаштуруп келиватқан устилар билән учрашти. Шундақла Атуш шәһиридики Султан Сутуқ Буғраханниң, Опалдики улуқ алим Махмут Қәшқәрийниң мәқбәрилириниму зиярәт қилди. Қәшқәрдин экспедиция Торуғарт давани арқилиқ Қирғизстанға өтти. Қирғизстанда алимлар, Ч.Вәлиханов өз әмгәклиридә тәпсилий тохталған, мошу кәмгичә сақлинип қалған Таш-Рабат карван сарийида һәм Чадыркөлдә болди. Тәкитләш лазимки, бу лаһийини әмәлгә ашурған тәтқиқатчиларниң асасий мәхсити — тарих, география, этнография, тил бойичә материалларни топлаш. Шундақла Улуқ Ипәк йолиниң туристлиқ ихтидариниму тәтқиқ қилиш. Утуқлуқ аяқлашқан экспедицияниң нәтиҗиси бойичә алимлар сәяһәт тоғрилиқ альбомни нәшир қилмақчи вә илмий мақалиларни тәйярлимақчи. Сәпәр давамида чүширилгән видеоматериаллар асасида һөҗҗәтлик фильмму ишлиниду. Йолдаш МОЛОТОВ.