• Йеңилиқлар
  • 21 Тамыз, 2014

Бәш бармақ бириксә...

«Өткүр қәләм» конкурси/ Һәрқандақ инсан балиси үчүн әң муқәддәс роһий байлиқ — у ана тил болуп һесаплиниду. Кейинки жилларда әйнә шу байлиқниң қәдригә йәтмәй, униңға болған һөрмитимиз суслишиватиду. Һәтта йеза адәмлиридиму ана тилимизни мукәммәл вә йетүк билмәйдиған  вәзийәт қелиплишиватиду. Әгәр өз вақтида мәсилиниң муһимлиғини чүшинип, ана тилимизни сақлаш вә уни тәрәққий әткүзүш саһасида бүгүнгичә йол қоюлған камчилиқларни түзитишни аңлиқ рәвиштә қолға алмисақ, келәчәк әвлатлиримизға әҗдатлиримиздин мирас қалған роһий байлиққа варислиқ қилалмиған болуп қелишимиз еһтимал. Умумән, миллий мәсилигә мунасивәтлик қайсила саһани ейтмайли, уни ана тилсиз тәсәввур қилиш мүмкин әмәс. Һә, ана тилни болса, миллий маарипсиз тәрәққий қилдуруш әсла әқилгә сиғмайдиған иштур. Ана тилсиз миллий әдәбият, мәтбуат, сәнъәт, мәдәнийәт, илим-пән, урпи-адәт вә рәсим-қаидилиримизни риваҗландурушимизму натайин. Көрнәклик һоқуқшунас алим, маарип пешиваси, мәрһум Әнвәр Һаҗиев «Миллий тил — у яки бу хәлиқ моҗутлуғиниң асаси. «Тил бар — хәлиқ бар», «Милләт бар — тәрәққият бар» — дәп ейтқан болсиму, немишкиду мошу бир аддий һәқиқәткә көз жумуп, қарғуларчә һаят кәчүрүп келиватимиз. Ейтмасқа болмайдиған йәнә бир муһим мәсилә, һазир биздә язғучи-шаир вә илим-пән сепигә келип қошулуватқан яшлар бармақ билән санавалғидәкла. Мәдәнийитимизниң бир тармиғи болған сәнъитимизгә көз қаришимиз билән қизиқишимиз тамамән суслашти. Мәсилән, Уйғур наһийәсиниң мәркизи Чонҗа йезисида 13 миңдин ошуқ уйғурлар яшисиму, Алмутидин, тарихий Вәтинимиздин вә башқиму җайлардин сәнъәткарлиримиз кәлгәндә 350 орунлуқ Мәдәнийәт өйини зорға толтуримиз. Жигитбашлири һәм җәмийәтлик ишларниң активистлири бар күчини чиқирип, тәшвиқат ишлирини жүргүзсәкму, ишимиз задила оңға тартмайватиду. Уйғурларниң 62-63 пайизини тәшкил қилидиған наһийәдики әһвал мана мошундақ. Той-төкүн десәк, жүгришип баримиз. Мошу икки һаләтни селиштурсаң, көңлүң беарамлиққа селиниду. Гәп өзгиләрдә әмәс, өзимиздә екәнлигигә ғәш болисән. Мени беарам қиливатқан мәсилиләрниң йәнә бири, миллий әдәбиятимизниң бүгүнки әһвали. Һазир кәспий язғучи-шаирлиримизға қариғанда, «һәвәскарлар» көпийип кәткәндәк. Икки еғиз сөзни ана тилида қураштурушни билидиған бәзибир «ағинилиримизниң» нәширдин чиқиватқан әсәрлирини оқусаң, чойлиға иливалғидәк һечнәрсә тапалмайсән. Пули барларниң язғанлири кәйни-кәйнидин нәширдин чиқиватқан. Кәспий язғучи-шаирлиримизниң әмгәклири имканийити болмиғанлиқтин, өйидики китап тәкчилиридә топа бесип, сарғийип ятмақта. Дәрвәқә, ана тилимизда чиқиватқан гезит-журнал, китаплиримизниң ана тилимизни тәрәққий әткүзүштә атқуридиған ролиниң алаһидә екәнлигидин хәвиримиз болсиму, уни дегәндәк  сәзмәйватқан вә сәзгүмиз кәлмәйватқанлиғиму сир әмәс. Күндин-күнгә мәдәнийәт, мәтбуат, маарип, сәнъәт, илим-пән вә башқиму саһаларда карван беши болуп келиватқан зиялилар билән алақимиз үзүлүп кетип бариду. Билсәк, егисиз қолвақни долқунлар өзи халиған сәнәмгә ойнитиду... Мәлумки, 1979 — 1980-оқуш жиллири 65 мәктәптә уйғур балилири ана тилида билим алған болса, әнди 1988 — 1989-оқуш жилиниң мәлумати бойичә 49ға чүшүп қалған. Әнди бүгүнки әһвалимиз қандақ? Махтиғидәк әмәс. Нурғунлиған қара көзлиримиз башқа тилларда оқуватиду. Мәсилән, Уйғур наһийәсиниң мәркизи Чонҗа йезисидики 1-рус оттура мәктивидә миңдин ошуқ оқуғучи билим еливатса, уларниң 90 пайиздин көпирәги уйғур пәрзәнтлири. Аилә беши некадин башланса, ана тилимизниң тәғдири миллий мәктәплиримиздин башлинидиғанлиғини унтумиғинимиз әвзәл. Уйғур мәктәплирини тамамлап, алий оқуш орунлирида тәһсил көрүватқан яшлиримизниң бесим көпчилигиниң йезидин чиққанлар, йәни келип ана тилида оқуғанлар тәшкил қилидиғанлиғиму һәммигә мәлум. Әнди сүпәтлик билимни болса, бала пәқәт ана тилида елиши мүмкин. Бүгүн мустәқил Қазақстан Җумһурийитидә дөләт тили билән биллә азсанлиқ милләтләрниң тилини, мәдәнийитини тәрәққий әткүзүшкә көңүл бөлүнүватқанлиғиға көз жумалмаймиз. Амма биз шу имканийәтләрдин тоғра пайдилинишниң йолини қараштуруватимизму? Бу соалға кесип бир җавап берәлмәймиз. Шуңлашқа қизғинлиқ билән қолға алған ишларниң давами чиқмай қеливатиду. Буни миллий ғуруримизниң суслишип, зәйиплишиватқанлиғидин дәп чүшинишкә болиду. Әгәр бәш бармақ бирикмисә, һәрикәтниңму һәм берикәтниңму болидиғанлиғи натайин.

Мирзәхмәт ҖӘМИЕВ.

Уйғур наһийәси.

496 рет

көрсетілді

4

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы