• Һекайә
• 21 Тамыз, 2014

Тәңшәлмигән аләм

Йәһия ТАЙИРИЙ/Әләмлирим нәтиҗә көрсәтмәй, күнлирим еғир өтмәктә еди. Кейинки вақитларда апам орнидин сәһәр туруп, мениң йәйдиғинимни ғәмләп қоюп, қаяққиду ғайип болатти. Кейин билсәм, мәлимиздики қайсиду-бир байниң ненини йеқип, балисини беқип, мениң қарнимни тоқ, учамни пүтүн қилишниң ғемида жүргән екән. Башта һеч нәрсиниң пәрқигә йәтмигәндәк жүрдүм. Йәтсәм немә қилаттим. Йешим кичик. Йөләнчүгүм йоқ. Қәйәргә бармай, тилим өтмәйду. Йешим он иккигә толған жили бир силкинишкә тоғра кәлди. Сәвәви, апамни шу һалда көрүверишни номус көрдүм. Униңсизму апам күндин-күнгә солуп бармақта еди. Кечиси иңирап чиқиду. Ахири болмиди. Апамниң наразилиғи, чәкләшлиригә қаримай, ушшақ тиҗарәткә қарап йол алдим. Башта алма-өрүк, газир-почақ, көмүқонақ, сүт-қаймақларни сетишқа башлидим. Язлиғи базарға қатнап һаммаллиқ қилдим. Ашпузул, чайханичиларниң очақлириға от қалидим. Мал базарлириға берип, әлниң алған маллирини йетиләп өйлиригичә апирип жүрдүм. Тулуққа ат миңдим. Омичиларға ярдәмләштим. Қишлиғи болса, кишиләрниң өгүзлиридики қарларни күридим. Муз чоқидим. Қисқиси, житимниң күни немә болса тарттим. Әлвәттә, ишлар еғир. Лекин тартмай илаҗим йоқ еди. Кәчтә һерип қайтимән. Апам мени кочимизниң бешиға чиқип күтүвалиду. Әтигәндә өйдин чиққинимда миң бир тиләкләр билән қолини дуаға ачқиничә босуғида қалиду... Һеч ядимдин кәтмәйду, келәр жили шәһәр мәркизидә истиқамәт қилидиған бир байниң беғини бақмақ болдум. Бағдики атқуридиған ишларни билмәкчи болуп барғинимда апам йенимда болуведи. Бағ кәң. Қоршалған тамлири анчә егиз әмәс. Униң үстигә көп тамлар шора болуп кәткән екән. Бағниң ичидә туруп пака тамлардин кочини ениқ көргили болатти. Бағдики көчәт бир-биригә йеқин олтарғузулғини үчүн ташқиридин киргән адәм қараңғулуққа кирип қеливатқандәк сезиләтти. Чүнки һәммә тәрәп барақсан. Бир қарисаң ғәмдин хали, ойнап-күлүшкә әплик, мәнзирилик җай. Күндүзлири униңға, буниңға мәликә болуп, күнниң өткинини билмәй қалисән. Лекин, әң муһими, бағни кечиси күзитиш керәк. Шунчә кәң бағниң қараңғу қойнини булуң-пушқақлириғичә күзитип чиқиш керәктә. Буниң үчүн әрниң жүриги лазим. Дәрвазиниң алди, коча көрүнүп туридиған җайлириғу чағлиқ, оттурилириға барғанда қандақ қилғулуқ. Алдиңдин баққа оғрилиққа чүшкәнләр чиқип кәлсә, нәһалға чүшисән. Дат-пәриядиңни ким аңлайду. Әву тамларға йепишқанчә қуруп, өрүлүп кәткән шахларниң арисини җин-шәйтанларниң угиси, дейишиду. Өпкәм еғизимға тиқилип, жүригим гүпүлдәп уруп кәтти. Чамиси қол-аяқлирим титиригән болса керәк, уни апам сезип қапту. —            Қорқуватамсән, балам, — деди апам иңигимни оң қол бармақлири билән көтирип. — Сән дегән оғул бала. Дадаң сениңдәк вақтида бөриләрниң арисида қелипму қорқмаптекән. Һәммә ишни «бисмилла» дәп башлисаң, сени Алланиң өзи асрайду... Апам бу гәпләрни көңлүмгә йәткүзүп ейталидиму яки ейтқанлириниң һәқлигигә көзүм йәттиму, әйтәвир, өзәмгә келишкә башлидим. Апамни хатирҗәм қилғандин кейин үч күн баққа келип жүрүп, қилинидиған ишлиримни убдан өзләштүрдүм. Әң муһими, маңа һәмра болидиған ешәктәк келидиған иштларни өзәмгә үгитивелишқа тириштим. Бу иштлар ят кишиләрни көргәндә хирис қилип, етилип туратти. Уларниң еғизи ечилғанда қозуқтәк узун-узун чишлириға қарашқа әйминәттим. Көзлири от болуп йениватқандәк билинәтти. Әгәр шу һалитидә бағлақтин бошинип кетидиған болса... —            Улар һеч немидин янмайду, — деди маңа қилинидиған ишларни үгитиватқан киши қошумилирини түргән һалда. — Өткән язда, — сөзини давам қилди у, — хошна қораларда туридиған кишиләрниң бир ишти уқушмай баққа кирип қалған екән. Бағланмай жүргән бу иштлар барған пети һелиқи иштни боғуп ташлапту. Қийқас-чоқанни аңлап, шу йәргә барсақ, һелиқи ишт парчә-парчә болуп хеқирап йетипту... Бу гәпләрни аңлап, худди отқа ташлинидиған адәм һалитигә чүштүм. Лекин чандурмиғанға салдим. «Мән дегән оғул бала. Мунчилик ишлардин чөчүп кетидиған болсам, қандақ қилип, ата-анам арзу қилған оғул болимән?» дегән ойға кәлдимдә, һелиқи адәмдин иштларни қандақ қилип өзәмгә үгитивелиш йоллирини билдим. Уларға тамақни өз қолум билән берип, өз қолум билән бағлап, йешип жүрүп, өзәмгә чаққанла үгитивалдим. Бу иштин көңлүм толған күнниң әтиси сәһәрлиги баққа келип қолумға севәт алдим. Һәрбир түп көчәтниң астидин ахшам шамалда қеқилип чүшкән алмиларни тәрдим. Уларни бағниң хас орниға догилап, өрдәвәткәндин кейин баққа қарайдиған һелиқи киши кәлди. Униң күлүмсиригән чирайиға қарап көңлүм хуш болди. —            Айиғиң чаққан баликәнсән, ярайсән, — деди у мүрәмдин қеқип, — ишиң маңа яқти. Кечиси пәхәс бол. Бирәр шәпә сәзсәң, иштларни қоюветишни унтума. Қисқиси, шу күни нери-пери ишларни хошал кәйпият билән бәҗа кәлтүрүп, қандақ қилип кәч киргәнлигини байқимай қалған едим. Күн петип, һелиқи киши өйигә қайтқандин кейин «Ақтөш» дегән иштни бағниң ахириға, «Йолварс» дегән иштни алма өрдәлгән җайға расланған орунға бағлидим. Демәк, икки яқтин болидиған ховуптин қутулғандәк едим. Өзәм бағни бир айлинип келип, «Йолварсниң» қешидики орнумға келип созулдум. Дәсләп, чоң киши сезиндим. Жүригимму һечнәрсидин чөчүгәндәк әмәсти. Амма күн олтирип, әтрапни қараңғулуқ қаплиғандин кейин сәл әнсирәшкә башлидим. Кочилардики чирақларму өчирилди. Адәмләр селикти. Әтрап тиничлинип, җаһан түн қучиғиға сиңгән пәйттә хатирҗәмлигимдин әсәр қалмиди. Техи байила һәммә тәрәп адәттикидәк билингән. Әнди болса, көрүнгәнла нәрсә дәһшәт яғдуруп, ховуп-хәтәрниң угисиға айланғандәк еди. «Тириқ» қилған тәрәпкә сәскинип қараймән. «Қорққанға қош көрүнәр» дегәндәк, аста чиққан шамалда ләйзән тәврәнгән йопурмақлар җин-шәйтанларниң шәписини берәтти. Токулдап чүшүватқан алмилар шора тамдин атилип чүшкән оғриларниң һәйвисидәк билингини турди. Ахири орнумни иштниң йениғирақ йөткидим. Униңға йепишип дегидәк яттим. «Ониғанға йониған» дегәндәк, бирдин җин-шәйтанлар тоғрисида ойлинип қалдим: Ейтишларға қариғанда улар адәмләргә көрүнмәй,  әтрапида жүрәрмиш. Йоли кәлгинидә чеқилип, кишиләрни һәрхил яман кесәлликләргә гириптар қилғидәк. Я Алла, немә дегән дәһшәт. Һазир йенимда жүрәмдиғанду... Хиялим шу йәргә йәткәндә бар әзайимға титирәк олашти. Бешимдики шахларниң тәвринишлиридин йопурмақларда қийғитип жүргән җин-шәйтанни һис қилдим. «Җеним худа, — орнумға қаққан қозуқ болуп санчилдим, —  бала-қазалардин өзәң асра. Мениң сениңдин өзгә панаһим йоқ. Мабада мән бирәр яман һалға учрисам, апам қандақ қилиду. Униңсизму апамниң һали еғир. У бечарә бу йоруқ җаһанда немә раһәт көрди» дегинимчә, апамдин үгинивалған барлиқ ушшақ сүриләрни түгәл оқуп чиқтим. Болмиди. Дәрваза тәрәптин кимниңду аяқ тивиши аңланди. Баятин бери тилини бир ғерич чиқирип, тинип ятқан ишт бирдин сәгәкләшти. Орнидин дик турған пети дәрваза тәрәпкә қарап һавшушқа башлиди. У өзини шу тәрәпкә қаритип атидиғандәк еди. Орнида пеқирғиничә түк-түкини йейишкә башлиди. «Җин-шәйтанлар шу тәрәптин келиватамдиғанду. Уларни бәзидә адәмниң искәтигә киривалиду. Адәмниң бәлгүсини бериду» дәйдиған. Әнди қандақ қилғулуқ... Аста иштни қучақлидим. Қолум униң бойнидики бағлаққа силҗиди. Әндигинә уни қоюветәй дәп турсам, тонушла бир аваз  аңланди: —            Абдуқуддусҗан балам... —            Һой, бу апамниң авазиғу. Бу тонуш аваз билән хатирҗәм болалмидим. Әксичә, «Аңлиғанлирим растқа айлиниватиду. Җин-шәйтанлар бирдин апамниң искәтигә киривелишқа үлгириптудә. Чөшүрини хам санима, сән таш саниғичә мән қум санаймән» дедимдә, күчәп, сәкрәп һавшуватқан иштни қайтидин қучақлавалдим. Бу қетим иккиләнмәйла иштниң бойнидики тасмиға қолумни создум. —            Абдуқуддусҗан балам, иштиңға агаһ бол. Мән апаңғу, сени ойлап хатирҗәм болалмидим... Аваз йеқинлишип қалған еди. Шу тапта қоллирини арван-сарван қилғиничә тәмтиләп келиватқан апамни көрүп қалдим. —            Апа! —            Иштиңға авайла балам... Орнумдин қандақ қозғалғинимни, апамниң йениға қайси һаләттә йетип барғинимни билмәймән. Һошумни жиғип қарисам, апамға униң көйнигидәк йепишип кетиптимән. Апамниң алиқанлири жирик чачлиримниң үстидә һәрикәтлиниветипту. «Я пирим! — дедим ичимдә, — шәйтанниң күшкәйтишигә бойсунған болсам, иштни қоюветәттимкәндә. Шу чағда апамниң һали немә болатти? Көз алдимға һелиқи адәм сөзләп бәргән хошниларниң боғуп ташланған, бөләк-бөләккә айрилған ишти гәвдиләнди. —            Җеним апа... —            Җеним балам... Қайтидин һимирилишип кәттуқ. Иштму һавшуштин тохтиди, мәнму өзәмгә келишкә башлидим: — Һой, апа, йерим кечидә бу йәргә немишкә кәлдиңиз? —            Хатирҗәм болалмидим балам, — бешимни бағриға техиму қаттиқ басти апам. — Еғилға ялғуз кириштин қорқидиған бала бу түн қараңғусида шунчә кәң бағда ялғуз қандақ қиливатидиғанду, бирәр хейим-хәтәргә учрап қалса, қандақ қилимән, дәп задила туралмидим. Бу ишиңни ташлисаңмекин, балам. —            Бу немә дегиниңиз, апа. Йенимда бөриләрниму пачақ-пачақ қиливетидиған иштлирим турса... Анам амалсиз қалғандәк еди. Бешини төвән селип, бир пәс олтардидә, андин маңа қарап, мәңзимни  алиқанлири билән қисти. —            Сән шундақ дәйдиған болсаң амалим қанчә, балам. Амма бир гепим бар. —            У қандақ гәп? —            Өйдә ятсамму ятидекәнмән. Униңдин кечиси сениң йениңға келип ятай... Шундақ қилсам, сән шунчә кәң бағ ичидә ялғуз қелиштин қорқмайсән, мән болсам, һәрхил әндишиләрдин жирақ болимән. —            Аварә болуп қаламсизки, апа. Мән бу бағда бари-йоқи бир ай ишләймәнғу. Бир ай чишимизни чишимизға бассақ, өйниң хелә кам-котисини оңлавалимиз. —            Дегиним дегән. Мән сени ялғуз қоймаймән, җүрә бағни бир айлинип чиқайли. Шундақму болди. Апам бағни арилап кәлгинимизчә һасирап, йөтилип хелә беарам болди. Уни, буни дәп жүрүп, орнумға ятқуздум. Апам мени хатирҗәм қилиш үчүн йәнә хелә бир немиләрни дегән пети уйқиға кәтти. Мәйдиси худди һәриләр уга селивалғандәк ғижилдатти. Ойға чөмдүм: бу ата-ана дегән ярилишидин өзигә хас илаһи-қудрәткә егә бүйүк затлардин екән. Улар үчүн һәммидин улуғи пәқәт — пәрзәнт. Пәрзәнт үчүн отта өртинишкиму, зәһәрдин зарлинишқиму тәйяр. Униң һәрбир тиниғиға мәйрәм шатлиғини тиләйду. Униң тапиниға киргән тикән мениң көз-қаричуғумға санчилсун, дәйду... Бир күни апам мени дукандин сиркә елип келишкә әвәтти. У заманниң кепәктин чиқирилидиған сиркилири тәһсингә лайиқ еди. Пурисаң иштийиңни ачиду. Еғизиңға салсаң, өгә-өгәңдә бир ләззәт сезисән. Шуниңдин болса керәк, сиркини елип, дуканниң кәйнигә өттүмдә, бодулкиниң еғизини ачтим. Униңдин әндигинә бир жутум ичишимгә, алдимда Абдурахман пәйда болди. У мәлимиздики Әдһәм қази дегәнниң әркә оғли еди. Дадиси жут ичидики бәзи көңүлсизликләрни сорашқа бәлгүләнгән қаттиқ қол, қапиғи яман, сәпра мүҗәз адәм еди. Талай наһәқлиқләргә йол қоюп, көпниң қарғишиға қеливатқан адәм. У хаһиши вә мәнпийити үчүн һечнемидин тийилматти. Адәмләр униңдин қачатти. «Җанни алсаңму ал, худайим, бирақ мени Әдһәм қазиниң алдиға йолатма» дейишидиған. Чүнки униң сөзи оқ, қарашлири қиличтәк сүрлүк билинәтти. Шундақ адәмниң оғли болған Абдурахман мәлимиздики һәммә балиларни бозәк қилатти. Башқиларға дегинини қилдурушқа амрақ еди. Қилдин қийиқ кәтсә дадиси билән махтинип, дадиси арқилиқ һәрқандақ кишиниң әдивини берип қоюшқа алдиратти. Шуңлашқа демимни ичимгә жуттумдә, ботулкини униңға бәрдим. Абдурахман ботулкини көтәргиничә сиркини хелила ичивәтти. Хатирҗәм қарап туралмидим, ботулкиға есилдим, Абдурахман мени бу ишим үчүн урмақчи болуп, қол көтириведи, кимду-бири қолини тутувалди. У дадам екән. Базардин қайтип келиветип әһвалға көзи чүшүпту. У Абдурахманниң қулиғини бурап туттидә, алдиға селип маңди. Һәйәл қилмай, уларниң қош қанатлиқ дәрвазиси алдиға кәлдуқ. Дадам дәрвазиниң бир қанитини тепип ачти. Һойлиға қирсәк, Әдһәм қази, худди бизни күтүп турғандәк, пешайванда бәстини ғаз тутуп турған екән. Дадам Абдурахманниң қулиғини буриған пети қази турған җайға барди. —            Тәхсир, — деди дадам у кишигә тик қадилип, — һәммимиз пәрзәнт үчүн яшаймиз. Һәрқандақ ата-ана өз балисиниң башқиларға бозәк болуп қелишини халимайду, мәнму шуларниң бири. Амма һәйран болидиған йерим, силидәк жут атиси һесаплинидиған адәмниң балиси бу  дәриҗидә чекидин чиқип кетиши шәриәт вә тәриқәт тәләплиригә пәқәтла намунасип әмәсму! Дадам бу сөзләрни авазини көтирип, титиригән бир һаләттә аян қилди. Униңдин кейин Абдурахманниң бая маңа көрсәткән зораванлиғини бирму-бир сөзләп чиқти. Қарисам, Әдһәм қазиниң ғужмәк қашлири түрүлүп, чәкчәрәп туридиған көзлири санчилған йеридин қозғалмай қалди. Шундиму немиләрниду дегән пети шивирлидидә, учисиға сепивалған пәшмитиниң етәклирини һимлиди: —            Ейтқанлириниң һәммиси толиму орунлуқ, Сулайман устам, — деди у турқини бузмай. Амма мән униң шу әлпазидин дадамға азар йәткүзидиған болди, дәп қорқуп кәттим. Әксичә болди. Қандақту йелиниш вә мискинлик искәтигә кирип, сөзини давам қилди. — Биз ата-анилар үчүн пәрзәнт дегән һәқиқәтәнму жүригимизниң парчиси. Уларни асрап, авайлап өстүрүшкә тиришимиз. Бирақ бу мантичилар бәрибир балилиғини қилидекән. Мениң балам бүгүнму мени бәк осал әһвалға гириптар қилди. Хапа болмисила. Мән бүгүн униң билән башқичә сөзлишидиған болимән... Дадам униң сөзлиригә ишәнмигәндәк еди. Чақнап турған көзлири билән әтрапни мәхсәтсиз күзитип чиқти. Мән униң чирайидин «Ялған ейтиватисән. Әксичә, мениң билән қачан болмисун бир һесаплишип қоюшни көңлүңгә түгдүң. Қудритиң йәтсә асминиңни ташливәт» дегән мәнани сезип турдум. У бирдин һәрикәткә кәлдидә, қолини силкигән пети кәйнигә бурулди. Кимду-бириниң иңрашлиридин хиялдин жиғилдим. Қарисам, апам икки йениға ташлинип, җөлүветипту: —            Җенимғинә балам, мени бу күнгә ташлима. Мән сени һечқачан зарлитип қоймаймән? Сениң тапиниңға киргән тикән мениң көз қаричуқлиримға санчилсун... Җаһан пеқириғандәк билинип кәтти. Көңлүмдин «Җеним анам, мениң ғемимни қилип, түнләрдиму яхши ухлалмайсизкәнғу. Сизниң алдиңизда пәрзәнтлик борчумни өтәйдиған күнләргә йетидиған пәйтләр боларму?! Сизни өмүр бойи алиқинимда алма қилип көтириш бәхтигә қачанму йетәрмән?» дегән ойларниң өткәнлиги һазирғичә ядимда. Немә амал! Һаятта инсан өз мәхсәтлиригә халиған мәзгилидә йетәлмәйдекән. Әксичә, у инсанни халиған чеғида баш әгдүрүшкә қадир екәнғу... Көп өтмәй мени дәһшәткә селип келиватқан мәнзирә күтмигән бир мәзгилдә алдимдин чиқти... Шу күни апам пешин намизини өтәвататти. Тосаттин бир тәрипигә қийсийип қалди. Немә болғанду, дәп турушумға җәйнимазниң оң тәрипигә жиқилди. «Апа!» дегинимчә йениға учуп бардим. Апамниң көзи очуқ туратти. Амма мәйдисидики гижилдашлар күчинип, нәпәс елишлар тинған. Қандақ қилип өйдин чиқип кәткинимни билмәймән. Қаршимиздики һойлида турушлуқ Айим апамни башлап чиқтим. Апамниң яхши, яман күнлиридә йенида болидиған бу аял апамниң биләк, гүрән томурлирини, жүригини тиңшап, тамдәк татирип кәтти: —            Абдуқуддусҗан балам... —            Айим апа... —            Балам, Үнчәмдин айрилип қаптимиз... Я Алла! Немини аңлаватимән?! Қандақту-бир рәһимсиз күч еғизимдин канийимға қол селип, жүригимни жулуп тартиватқандәк еғир әһвалға чүштүм. Бир кәмдә һошумни жиғип қарисам, өйүмизниң ичидә кимләрниңду жиға-зериси әвҗигә чиқипту. Аппақ япқу билән йепилған апам өйниң оттурисида сунайлинип йетипту. — Җеним анам... Силкинип туруп дат салған авазим өй ичидики башқа авазлардин ғалс кәлгән еди. Һәммә маңа һаңғарап ечинип, яш төкүп қаришатти. Мән болсам әриштин чөлгә ташланған таш мисали қетип қалғандим. «Әнди мән қандақ яшаймән?». Әтрап гоя мени тиңшимайватқандәк сүкүнатта еди. Пәқәт томурлиримдики қан, уруватқан жүрәк». Сән истигән истәкләрниң һәммиси апаң билән тәң җан тәслим қилип, у киши билән тавутқа көчкән» дегәндәк туюлатти. Амма қәлбимниң қәригә нәзәрбәнт қилинған туйғулар ойғинип, даним-даним сөзләргә, муңлуқ аһаңларға алмишип кәткәнди. Амалсиз қалған әшу пәйтимдә вуҗудумдики партлашқа тайин тапқан аһ-зарлирим нахша болуп яңрап кәткәнди. Апам ятқан тавут қәбирстанлиққа йәткәнгә қәдәр һәммини қошаққа қетип, авазға селип, датлап маңғандим. Көзини яшлаватқанлар вә мени новәтму-новәт бағриға бесип, тәсәлла бериватқан кишиләрниң һәрикәтлиридин байқаттим. У кишиләрниң арисида апамниң Қайнуқ йезисида турушлуқ қериндиши Мөйдүн дегән кишиму бар еди. —            Немә шунчә зарлинисән, балам? Ата-анаң болмиған билән биздәк қериндашлириң барғу! Бизму сени улардәк қанатлиққа қақтурмай, тумшуқлуққа чәктүрмәй асраймиз, җеним балам... Бу адәм дәсләп сөзидә турғандәк көрүнди. Апамниң қирқи нәзирини өткүзгән күни кәчқурунлуғи у кимлигини мәлум қилди. Шу күни шәһәрдики өзигә йеқин тутқан бирқанчә йоған қосақларни, шундақла мәлимиздики һелиқи Әдһәм қазини өйгә жиғивалди. Мән шу күни бу адәмниң жиғилған топқа: «Мусәлим тағам мошу қора-җайни алар чағда мениңдин он ат, сәккиз кала, жигирмидин ошуқ қойниң пулини қәризгә алған. Амма қәризни ада қилалмай, бақилиқ болуп кәтти. Уни күйоғли Сулайман төләмдекин десәм, уму зиван сүрмәй түгәп кәтти. Өзәңлар билисиләр, қәрзини төлимигән адәм қиямәт қәризгә қалиду. Униңдин ташқири Мусәлим тағам билән Җәннәт  һәдәмниң Сулайман билән Үнчәмниң җәсидини узитиш, нәзир-чирақлирини өткүзүштиму убданла чиқимдар болдум. Мениңчә,  мәрһумларни йеңи йәр бассун десәк...» дегән гәпләрни қилди. Әдһәм қази шу чағда һеч иккиләнмәй, туруватқан өйүмизни Мөйдүнахунниң намиға өткүзгән һөкүмини елан қилди. Мән шу күни Әдһәм қазиниң һелиқи чағда дадамниң алдида немә үчүн силиқ сөз, тәслим болушқа урунуш сәвәвини бирақла чүшәндим. Чүнки у шу ахшими мени алдиға чақирип, «Әнди дадаңни гөрдин сөрәп чиқамсән» дегән гәпни зәрдә билән ейтқанди. Жут чоңлириниң арисида болған бу келишим әтисила мәлидикиләргә пур кәтти. Көпләр яқисини тутуп, «Вай товва, бу қандақ гәп? Мусәлим һаят вақтида мундақ гәпләрни қилмиғанғу. «Кишиниң һәққини тоңғузниң гөшидин ошуқ яман көридиған бу адәм қандақларчә қәриздар болуп қалиду?» дәп мудийи қопушқанди. Лекин «Анаңниң ойниши қази болса, дәрт ейтип нәгә барисән?» дегәндәк болди. Хәйир, бир силкиниш билән көңүлләрни ләрзигә салған бу наһәқликкиму көнүшкә тоғра кәлди. Көкләмниң дәсләпки пәйтлири һойла-җайниң йеңи егилири Қайнуқтин көчүп кәлди. Әшу күнләрдә бу өйдә отта олтарғандәк болуп жүргән болсамму, униңдинму яман күнләрни көрәрмән дәп ойлимиған едим. Өй егилиригә боюн қисип қараш, йелинип, меһир-муһәббәт күтүшниң орни қалмиди. Өгүзигә от-қорай өсүп қуриған, ишик-деризилири қийсийип кәткән, сугақлири көчкән көрүмсиз бир өйгә көчирилдим. Мана шу күндин етиварән һәқиқий қара житим һаятим башланди. Башқиларниң балилири күн терәк бойи өрлигәнгә қәдәр ухлайду. Кәчқурунлуқлири йерим түнни йениға елип оюндин тохтайду. Чүнки уларниң истәп чиқидиған, баш-үзини сийпап, ширин тиллири билән әркиләткән пети өйигә башлайдиған анилири бар. Мән болсам, бойнумни қисқан пети қаливеримән. Өйгә киргинимдә алдиға етилип чиқидиған, кир кийимлиримни йәштүрүп, пакизини кийгүзидиған, алдимға мән яхши көридиған таамларни қойидиған, ятидиған мәзгилимдә астимға қелин көрпә селип, бешимға қош-қош ястуқларни қойидиған, үстүмни иссиқ япқан бойи муңлуқ авази билән узақтин-узақ пәпиләп, әркилитидиған җеним анам әнди пәқәт шерин хиялимғила алмашқан. Түнниң узақ мәзгиллиридә ата-анамни ойлап, һазирқи күнлиримдин көзүмни нәмләймән. Ундақ болғини, мениң йеңи баш-паналирим мунасивитини аллиқачан өзгәрткән еди. Маңа анисини өлтүргән адәмгә қариғандәк сәтләп, нәпрәтлинип қарайду. Тамақлирини тиқиштуруп йейишиду. Ата-анам һәвәс билән атайдиған «Абдуқуддусҗан» дегән исмим «Қуддузәккә» алмашқан. Немә амал! Башқа кәлгәнни көз көрүп яшавәрдим. Амма маңа шу чағларда күч-ғәйрәт, раһәт-парағәт атиған бирдин-бир қудрәт өзәм тоқиған қошақлиримға селип ейтилидиған муңлуқ нахшам болди. Бирдә ғерипсинип, бирдә жиғлап дегидәк мәһәллимиздики башланғуч мәктәпни түгәттим. Әнди толуқсиз оттура мәктәптә оқушум үчүн шәһәрниң мәркизидики оқуш орниға йөткилишим керәк. Бу йәрдә шәһәргә йеқин йезилардин келип оқуватқан балилар үчүн ятақ бар еди. Ойлисам, мениң орнум шу ятақ болғини тоғра. Бирақ мәктәпкә маслишиш үчүн йеңи кийим, ятақханиға төлинидиған хираҗәт мәндә йоқ еди. Оқушумни қандақ қилишимни, кимгә берип һалимни ейтишимни билмәй жүргинимдә, ата-анамни билидиған, мениң әйни күндики һаятимни чүшинидиған кишиләр мениң сиртимдин толуқсиз оттура мәктәпкә берип, оқушумниму, ятиғимниму оңлап бәрди. Бир қаримаққа ғәм-қайғудин қутулғандәк қилғиним билән ата-бовам яшиған, өзәм туғулуп-өскән макандин суғирилип чиқишим бәк еғир еди. Немә чарә, буниңғиму көнүшкә тоғра кәлди. Башқиларниң алдида очуқ чирай жүрсәмму, кишиләрдин хали җайларни тапқанда буғулдап жиғлаймән. Ичи-ичимдин етилип чиқидиған сөзләрниң һәммиси қошақ болуп яриливәрди. Аһу-заримни ипадә әткүчи аһаңлар билән муңлуқ нахшилиримни ейтивәрдим. Нахшилиримниң тәсирини әтрапимға жиғилған тиңшиғучиларниң пат-пат улуқ-кичик тинишлиридин көзигә яш елишлиридин вә кәйни-кәйнидин бағриға бесип, тәсәлла беришлиридин, келәчигимгә үмүт билән қарайдиғанлиғидин биләттим. Шу һалда яшап жүрүп, көп өтмәй әл арисида «Бала нахшичи» намиға егә болдум. Шундақ күнләрниң биридә Илида нами тилларда дастан болған Бүзүтүк хәлпәм дегән кишиниң чоң оғли Сонур Камал мәктивимизгә кәлди. Бу адәм дадам һаят мәзгилидә өйүмизгә пат-пат келидиған. Дадам хәлпитимниң беғида һашамәтлик шипаң ясиған чеғида бу киши билән достлишип қалған екән.  Кейин немишкиду айиғи селикип қалди. Билсәк, хизмити өрләп, мәркәзгә йөткәлгән екән. Хулләс, шу күни бу адәм билән уларниң өйигә кәлдим. Аилидә қандақту-бир чоң мәрасим болуватқан екән. Кәчтә болған бәзмидә көпчиликниң тәләплиригә бенаән бирқанчә нахша ейтип бәрдим. Бир ейтип кетидиған йери, Сонур Камал акидин бәк миннәтдар едим. Нахша ейтиватқан чеғимда, гоя дадамни көрүп, маңа азар бәргәнләр үстидин шикайәт қиливатқан һалға чүшкән едим. Житимлиқ, ялғузлуқ, йоқсизчилиқниң дәрди ич-ичимдин буғулдап өрләватқан налилар нахшилиримға муң қошти. Тамашибинларниң һәммисини жиғлаттим. Нахшам түгиши биләнла уларниң һәрбири йенимға келип, бағриға бесип, маңа йөләнчүк болидиғанлирини ейтқанлириму есимда. —            Бурадәрләр, — дәп мени қучақлиған һалда көпчиликни өзигә қаратти Сонур Камал ака, — бүгүндин етиварән Абдуқуддусҗан мениң оғлум һесаплиниду. Мән уни мәркәзгә әкетимән. Тәрбийә берип, оқутимән. Иманим камилки, оғлум келәчәктә хәлқимизниң иптихарлиқ оғлини болиду. Шундақму болди. У кишиниң атидарчилиғи түпәйли оттура мәктәптә һәмдә Сәнъәт институтида оқудум. Алий дәргаһта муәллим болуп ишләватқинимға икки жил болғанда, маңа охшаш житимлиқ дәрдини тартқан Реһангүл дегән қиз билән той қилдим. Узақ жил муәллим болуп ишләш җәриянида көплигән иптихарлиқ шагиртларни тәрбийилидуқ. «Уйғур он икки муқами» тоғрисида йезилған бирқанчә илмий әмгәклирим мәмликәттин ташқири чәт әлләрдиму елан қилинди. Хәлиқара дәриҗидә өткән бирқанчә илмий әнҗуманларғиму қатнаштим. Оттуздин ошуқ иҗадий әмгәклирим хәлқимиз сөйүп тиңшайдиған мәнивий байлиққа айланди. Пенсиягә чиққандин кейин жутқа қайттим. Аңлисам, атамдин алалмиған әнтини мениңдин елишқа урунған Әдһәм қази, төһмәт билән һойла-җайимизға егә болувалған туққан җаһанға түрүк болалмапту. Илгири мәһәллиниң көрки һесаплинидиған һойла-җай вәйран бопту. Балилири уни сетип, мирас бөлүшүш койиға чүшүпту. Сориған ахчисини берип, җайни өзәмгә қаритивалдим. Уни бираз тәмирләп, алтә ханилиқ өйи, беғи бар гөзәл маканға айландурдуқ. Шу йәрдә өткәнләрниң чириғини яндуруш билән оғуллиримни яхши йәрләрдин өйләп, қизлиримни бизни чүшәнгән кишиләргә узаттуқ. Бир қаримаққа турмушта хатирҗәм, қолини нәгә сунса йетидиған шәхсләр қатариға қетилдим. Әл-жут арисида аброй-атақ таптим. Амма чоңқурирақ ойлансам, көңлүм қатламлирида орнини толтуруп болмайдиған бир бошлуқни сезәттим. Шүбһисизки, у мениң келәчигимдин әнсиригән, амәтлирим үчүн чин дилидин дуа қилған ата-бовамларниң орни еди. Улар әнсиригән пәрзәндиниң һазирқи һаятини, бәхтияр күнлириниң гәштини сүрүшкә тамамән һәқлиқ кишиләр еди. —            Еһ, тәңшәлмигән аләм... Көзлиримдин йәнә дирқирап яш кәтти...