• Йеңилиқлар
• 04 Қыркүйек, 2014

Қазақстанниң шипалиқ өсүмлүклири

Сәвзә (сәбіз, морковь посевная) Сәвзә икки жиллиқ зираәт. Биринчи жили, йәр астидики йилтиз йемиши йоған томури бирнәччә йопурмақ чиқириду, иккинчи жили болса ғоли өсүп, гүлләп, уруқ бериду. Дорилиқ мәхсәткә сәвзиниң мевилик йилтизи вә униң уруқлири пайдилинилиду.Тәркивидә В, А витаминлири, крахмал, қәнт, каротин бар. Хәлиқ сәвзини, досундики таш вә қумни еритип чиқириш үчүн пайдилиниду. Униң уруғидин тәйярланған тиңдурмидики тамақ сиңиши бузулғанда, қосақ көпүп йәл нурғун болған чағда, бөрәктә таш пәйда болғанда пайдилиниду.

Хәлиқ медицинисида сәвзини көйүп қалған йәргә теңип жириңлиқ яриларни давалашта қоллиниду. Рак ағриғини давалашта сәвзиниң ширнисини пайдилиниду.

Илмий медицинида болса, сәвзиниң уруғидин елинған дукарин дегән дорини пайдилиниду. Бу дора болса, жүрәкниң қан томурлирини кәңәйтип, жүрәкниң қан айлинишини яхшилайду. Сәвзиниң ширнисини адәмдә қан азайғанда, һәртүрлүк жуқумлуқ инфекциялиқ ағриқлардин кейин бемарға күч-қувәт бериш үчүн пайдилиниду. Чиш әтрапидики булҗуңларға, еғиз бәзлиригә соғ тәккәндә сәвзә ширнисиниң пайдиси нурғун.

Дорини тәйярлаш вә уни пайдилиниш усули. Сәвзиниң уруғидин 1 аш қошуқ елип, 1 стакан қайниған суға селип, кәчтә, иссиқ пәч (печка) үстидә таң атқичә тутиду. Мошу усул билән тәйярланған дориниң 3 стаканини бир күн ичидә истимал қилиш тәвсийә қилиниду. Бу шундақла бөрәктә, досунда таш пәйда болғанда яхши нәтиҗә бериду.

Самсақ

 (сарымсақ, чеснок)

Самсақ егизлиги бир метрға йетидиған, икки жиллиқ мәдәний өсүмлүк. Йәр астидики томури ақ, қепи көкүш, ичидә бирнәччә чишлири бар. Ғоли узун кәлгән, гүллири ушшақ ақуш-көк, ғолиниң учиға җайлашқан. Гүл таҗиси үч йопурмақтин ибарәт. Июль, август айлирида гүлләйду. Қазақстанниң барлиқ вилайәтлиридә, мәдәний өсүмлүк сүпитидә өстүрүлиду. Дора ясаш үчүн, самсақниң йәр астидики томури — бешини пайдилиниду.

Тәркивидә эфир майлири, азотлиқ қошулмилар, фитостеринлар, галлин гликозиди, С, Д, В витаминлири бар.

Хәлиқ тибабәтчилигидә самсақни тамаққа қошуп, тамақни яхши сиңдуруш мәхситидә пайдилиниду. Шундақла самсақ микробларни уҗуқтуридиған, сүйдүк һайдайдиған, үчәй қурутлирини, глистларни чүширидиған, жүрәк булҗуңлириниң ишини яхшилайдиған хусусийәтләргә егә. Шундақла бу өсүмлүктин тәйярланған дориларни ич сүргәндә, тоқ үчәйгә, жуқарқи нәпәс елиш йоллириға, өпкигә соғ тегишни давалаш үчүн пайдилиниду. Бөрәккә, досунға соғ тәккәндә бәзгәкни қедим вақитлардин тартип давалап кәлгәнлиги мәлум.

Нурғунлиған тәтқиқатлар нәтиҗисидә самсақниң тәркивидә фитоноцид дегән мадда бар екәнлиги ениқланди. Фитоноцид нурғунлиған микробларни уҗуқтуриду. Самсақни езип, нәпәс елиш йоллири арқилиқ қобул қилса, зокам, гекитәк бәзлириниң ағриқлирини давалайду. Шундақла, тән үстидики нурғунлиған, узақта сақийидиған яриларни, ешәк йемини, сөгәлләрни давалашта самсақниң шипалиқ хусусийити чоң. У көпчиликкә мәлум болған аллахол дегән дориниң тәркивигә кириду.

Дорини тәйярлаш вә қоллиниш усули. Ушшақ қилип тоғралған 10 баш самсақни бир ботулка һараққа селип 10 күн тиңдуруп, йерим чай қошуқтин күнигә үч қетим истимал қилиш лазим.