• Йеңилиқлар
• 13 Ақпан, 2015

Йүксилиш орниға чекиниш байқиливатиду

Ейтсаң, тилиң көйиду.../ ...Йеқинда йәнә бир ечинарлиқ вақиәниң гувачиси болдум. Өзәмниң тонуш-билишлиримниң 16 яштин 25 яшқичә болған балилириниң арисида «Заманивий уйғур шаир-язғучилиридин кимләрни билисиләр?», дәп синақ өткүздим. Уларниң ичидә пәқәт бири Патигүл Мәхсәтованиң исмини атиди. Лекин шаирәни язғучи деди, униңғиму шүкри. Йәнә бирси «Шавкәт ака, сиз язғучиму яки журналистму?» дәп соалимға соал билән җавап бәрди. Йәнә бирси мени артист деди. Мән ойлинип, булар, бәлким, «мәктәпниң арқа ишигидин кирип оқуғанлардур» дәп, мәктәпни хелә үлгилик баһалар билән тамамлиғанлар арисида синиғимни давам қилдим. Яқ, тәләйгә қарши, нәтиҗә шу петичә қалди. Бирақ уларни һәммиси долларниң бүгүнки курсини ениқ билидекән... Биз мәктәптә оқуватқан жиллири 7-синипқичә уйғур әдәбиятидин бүгүнки күндә көрнәклик язғучи Йәһия Тайиров савақ бәргән болса, кейин та мәктәпни тамамлиғичә ХХ әсирдики миллий әдәбиятимизниң пешиваси  Хелил Һәмраевниң қолидин тәлим алдуқ. Шуңлашқимекин, улар дәрисара  палан язғучиниң китави чиқипту десә, дәристин кейин еринмәй Пәнҗимдин Яркәнткә берип (арилиғи 18 чақирим), шу китапни тепип оқаттуқ. Йәни мәктәп оқуғучилириниң миллий әдәбиятимизға болған қизиқиши шу дәриҗидә үстүн еди. Һазирчу? Бари-йоқи сәл ошуқ жигирмә язғучимизниң бириниму тонумиса, буни қандақ чүшинишкә болиду? Мениңчә, бу мәсилә әдәбият пәниниң муәллимлиригә беваситә бағлиқ. Шу муәллимлиримизниң өзлири уйғурчә китапларни турақлиқ оқуп турамдекин? Һәй-таң, мән бу йәрдә барлиқ муәллимләрни көздә тутуватқиним йоқ, лекин, ишәнчим камилки, бесим көпчилиги хәвәрсиз. Шу һадисини иқрар қилишимиз лазимки, «һазир  Елипбәдики қириқ бир һәрипниң жигирмә бәшини билидиғанларниң толиси шаир яки язғучи болуп кәтти, қайси-бирсини оқуймиз» дәйдиғанду. Бу мәсилигә кәлгәндә уларниң раст. Шәһәрдин жирақ орунлашқан мәктәпләрни қоюп турайли, Алмута вә униң әтрапидики мәктәпләрдә һеч болмиғанда бир оқуш жилида бир шаир-язғучи билән учришиш өткүзгини болидиғу? Болиду, лекин муәллимләргә у керәк әмәс. Әлвәттә, бүгүнки еғир заманда һәркимниң проблемиси өзигә йетиду. Болупму муәллимләрниң мәшәқәтлик әмгиги һәммимизгә аян. Һазир оқуғучи муәллимниң еғизиға әмәс, муәллим оқуғучиниң еғизиға қарайдиған тәтүр заманда яшаватимиз. Лекин, әзиз устазлар, тәғдиримизни дәттикамға тикип қоюп яшаватқан бүгүнки пәйттә миллий мәдәнийитимиз тәрәққияти асасән силәргә бағлиқ. Өтмүштә биз ким едуқ, һазир ким болуп қалдуқ? Шуңлашқа силәргә нисбәтән қаттиқ кәткән болсам, әпу сораймән. Өзимизни башқилар билән селиштурмаңлар. Бизниң һечкимники билән селиштуруп болмайдиған миллий алаһидилигимиз бар. Бу һаятниң аччиқ һәқиқити. Уни ейтмисақму яхши чүшинисиләр. Бу техи кичик ишларғу, буниңдин бирнәччә жил илгири икки миллий мәктивимизниң мудири билән һәмсөһбәт болуп қалдуқ. Гәптин гәп чиқип, бир мудир иккинчисигә: «Қарисаң, палан язғучи йеңи чиққан китавини әкилип қойғиниға бәш-алтә ай болди, техичила пулини жиғип берәлмидим. Түнүгүн кәптекән, хиҗаләтчиликкә қалдим» девиди, иккинчиси: «Адаш, сән қизиқкәнсән, тарқитивәттим, пулини жиғалмидим дәп бирла қетим қайтурувәткинә, у язғучиң мәктәпкә йеқин йоллимайдиған болиду», дәйду. Мана мәктәп мудириниң гепи. Алмута шәһири вә униң әтрапидики мәһәллиләрдә той-төкүн, нәзир-чирақларда  Қирғизстанда чиқидиған «Иттипақ» гезитини тарқитиш ахирқи жилларда әнъәнигә айлинип қалди. Шундақ муһимларниң биригә башқа милләтниң вәкили иккимиз дахил болуп қалдуқ. Гезитни башта қириқ тәңгидин девиди, төрт-бәш адәм елипла, қалғини шүк олтиривалди. Аридин бир оғул бала чиқип йүз гезитқа төрт миң тәңгә ташлап қоюп, «бекарға тарқитиветиң», деди. Ишинәмсиз, баятин җим олтиривалған көпчилик бекар гезитни талишип бир-бирини дәссәвәткини аз қалди. Өзгә милләт вәкили —  достумниң алдида хиҗаләтчиликтин йәргә кирип кәткини аз қалдим. Зади биз нәгә кетип баримиз? Бүгүнки күндә проза жанрида йезиливатқан китаплиримиз аранла бәш йүз нусха әтрапида чиқиватса, шеирий топламлиримиз, ейтишқа тилим бармайду, тонуш билишлиригә соға сүпитидә тарқитиш үчүн икки йүз, үч йүз данә аран йоруқ көрүватиду. Миллий әдәбиятимиз жилдин-жилға җүлмәримәктә. Бүгүнки күндә яшлар арисида өсүп-йетиливатқан, келәчигидин үмүтләндүридиған яшлар йоқниң орнида. Әң яш язғучи-шаирлиримизниң йеши әлликтин алқип кәтти. Бу пәқәт миллий-мәдәний тәрәққиятимиздики бир саһаниң – әдәбият саһасиниң әһвали. Башқа саһалиримизму җарип туруватқини йоқ. Күндин-күнгә, жилдин-жилға йүксилиш орниға чекиниш байқиливатиду. Дунияға мәшһур Махмут Қәшқәрийниң әвлади бүгүн мошу күнгә қалдуқ. Әнди келәчигимизниң нә боларини тәсәввур қилиш унчә қийин болмиса керәк. Шавкәт НӘЗӘРОВ,журналист, язғучи.