• Йеңилиқлар
• 26 Ақпан, 2015

Тойлайдиған вә ойлайдиған мәйрәм

Ана тилим — байлиғим/ Өткән һәптидә Алмута шәһиридики  А.Розибақиев намидики 153- мәктәп-гимназиядә  хәлиқара Ана тили күнигә беғишланған «Ана тилим — байлиғим» мавзусида әдәбий-музыкилиқ кәч болуп өтти. Униңға оқуғучилар, пешқәдәм муәллимләр, җамаәтчилик вәкиллири, зиялилар вә ҖУЭМниң биртүркүм башқарма әзалири иштрак қилди.Гимназиягә жиғилған көпчиликниң шатлиғида чәк йоқ. Әтрап  балилар күлкисигә бөләнгән. Қәдәм тәшрип қилған меһманларни салам берип, қарши еливатқан оқуғучиларниң чеһрисигә қарап, тәвринисән, һаяҗанлинисән. Уйғур тили вә әдәбияти пәнлириниң муәллими Зулфия Абдуллаева тил тоғрилиқ доклад қилғандин кейин, оқуғучилар новәт билән уйғур шаирлириниң вә өз иҗадидин йезилған шеирларни оқуди, нахша ейтип, уссул ойниди. Даналарниң тил тоғрилиқ әқиланә гәплирини ядқа ейтип, кәчниң тәсирлик һәм мәзмунлуқ өтүшигә зәмин яриталиди. — Һөрмәтлик  нәврилирим, деди дәсләп сөзгә чиққан җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси, ҚХА Кеңишиниң әзаси Шаһимәрдан Нурумов нутқини оқуғучиларға қаритип. — Биздәк қедимий вә мәдәнийәтлик милләтләр аз. Шуңлашқа биз һечқачан уйғурлиғимиздин  уялмаймиз, махтанғинимиз махтанған. Әнди силәр шу әҗдатлиримиздин  мирас қалған бебаһа миллий мәдәнийитимиз билән бай тарихимизни  келәчәктә өзәңларниң балилириңларға беҗирим йәткүзүш үчүн, биринчи новәттә, ана тилиңларни билишиңлар лазим. Миллитиңларни жүригиңлар билән сөйүшиңлар вә униңға хизмәт қилишиңлар керәк. Шуниңдин кейин  минбәргә  көтирилгән Қазақстан Язғучилар иттипақи йенидики Уйғур әдәбияти кеңишиниң рәиси, язғучи-драматург Әхмәтҗан Һаширов өткүзүлүватқан чарә-тәдбирниң мәхсәт-маһийитигә тохтилип, ана тилимизда дана әҗдатлиримиз роһиниң моҗут екәнлигини, бу роһниң миллитимизниң моҗутлуғини сақлап келиватқан муқәддәс күч екәнлигини тәкитлиди вә уйғур әдиплириниңму қол қоштуруп олтармай, миллий роһта йезилған әсәрлири арқилиқ тилимизни риважландурушқа төһпә қошуватқанлиғини ейтип өтти. — Бүгүнки күндә дуния йүзидә 6000дин ошуқ тил болса, униң тәң йерими йоқап кетиш ховупи астида турупту, — деди  гимназия мудири көпчиликниң диққитини өзигә җәлип қилип. – Алимларниң пикричә, әгәр өз ана тилида 30 пайиздин аз бала билим алса, бу тилниң йоқап кетиш ховупи бар екән. Әнди бизниң бүгүнки әһвалимизни билиш үчүн төвәндики рәқәмләргә көз жүгәртип көрсәк купайә. 2013 — 2014-оқуш жилиниң мәлумати бойичә, Алмута шәһиридә 12 785 уйғур балиси мәктәпкә барған. Униң ичидә 923и (7 пайиз) қазақ тилида, 9383 (73 пайиз) рус тилида, 2579 (20 пайиз) оқуғучи уйғур тилида  билим алған. Чүшәнсәк, бу тәшвишлик, ақивити  паҗиәлик әһвал.  Алмута вилайитидә уйғур тилида оқуватқан оқуғучилар сани 40 пайиздин аранла ашиду. Демәк, биз мошу мәсилә үстидә кәң даиридә иш елип беришимиз керәк. Әвезов наһийәсидики мәктәпләрдә 2780 уйғур оқуғучи бар. Улардин 1043 бала рус вә қазақ тиллирида билим еливатиду. Умумән, Әвезов  наһийәсидә — 2, Алмута шәһиридә 10 уйғур мәктивини ечиш мүмкинчилиги бар. Униңға қанунму имканийәт бериду, Һөкүмәтму қоллап-қувәтләйду. Бирақ биз өзимиз шу имканийәтләрдин пайдилиналмайватимиз. Қопал ейтқанда, көпирәк нәй-нәйгә амрақ болуп кетиватимиз. Қисқиси, миллий кимлигимизни сақлап қелиш үчүн, миллий мәктәплиримиздики оқуғучиларниң санини көпәйтип, билим сүпитини көтиришимиз керәк. Әгәр ундақ қилмайдекәнмиз, миллий кимлигимизниму унтуймиз, миллий мәктәплиримизму йепилип кетиду. Сөзүмни йәкүнләп шу нәрсини қәйт қилғум келидуки, хәлиқара Ана тили күни ЮНЕСКО даирисидә 2000-жилниң 21-февралидин башлап рәсмий нишанлинип келиватиду. Шундақ екән, ушбу мәйрәмни келәчәктә чоң мәйданда яки Уйғур театрида кәң даиридә нишанлашқа болиду. Йәни у биз һәм тойлайдиған һәм ойлайдиған мәйрәмгә айлиниши керәк. Тоғра, ана тили күни һәммимизниң тойлайдиған һәм шуниң билән биллә, муқәддәс тилимизниң сақлинип қелиши, риваҗлиниши тоғрилиқ  ойлайдиған мәйримигә айлиниши тегиш. Мәлумки, һәрқандақ милләт тилиниң сақлиниши, йүксилиши, әң алди билән, әшу милләт вәкиллириниң өзигила бағлиқ. Шундақ екән, биз мошу мәсилә үстидә ойлиниватимизму? Раст, Қазақстан Җумһурийитидә барлиқ милләтләрниң, шу җүмлидин биз, уйғурларниң, ана тилимизни сақлап, уни тәрәққий әткүзүш үчүн һөкүмәт һәртәрәплимә ғәмхорлуқ қиливатиду. Ваһаләнки, биз әйнә шу яритиливатқан имканийәт-мүмкинчиликләрдин толуқ пайдилиниватимизму? Аччиқ болсиму, етирап қилишимиз керәкки, бу соалға иҗабий җавап берәлмәймиз. Мәсилән, жираққа бармайла, миллий маарип мәсилисини алайли. Һәр жили оқуш башлиништин илгири муәллимләр, жут активистлири өйму-өй арилап, «Пәрзәндиңизни уйғур мәктивидә оқутуң», дәп дәвәт қилип, ана тилида билим елишниң әвзәллигини чүшәндүриду. Әпсус, көпчиликниң мошуни тоғра чүшәнмәйдиғанлиғи яки чүшәнгүси кәлмәйдиғанлиғи ечиндуриду. Кишини йәнә ечиндуридиғини, көпчилигимизниң миллий ғурурини шәкилләндүрүп, күчәйтидиған, миллий роһта тәрбийә беридиған қудрәтлик күчниң миллий мәктәп екәнлигини тән алмаслиғимиз. Бу бүгүнла әмәс, онлиған, йүзлигән қетим ейтилған һәқиқәт: тилимизниң сақлиниши миллий мәктәплиримизниң келәчиги билән чәмбәрчас бағлиқ. Һә, биз болсақ, буни чүшинип, униңдин тоғра хуласә чиқиришниң орниға, әксичә, тилимизни унтуш вә йоқитиш гирвигигә келип қалғанлиғимизни туймайватимиз. Жуқурида миллий мәктәплиримиздә балилар саниниң пәйдин-пәй азийип кетиватқанлиғи  тоғрилиқ  кәлтүрүлгән  рәсмий  мәлуматлар сөзүмизгә ениқ мисал болалайду. Хәлқимиздә «Тил тәғдири — әл тәғдири», дегән муқәддәс чүшәнчә моҗут. Шундақ екән, тилниң тәғдирини һәл қилиш үчүн, әң алди билән, биз балилиримизни өз ана тилида оқутушқа, болупму рустиллиқ, өзгә диллиқ, ениғирағи, ана тилини  билмәй, мәнивий җәһәттин намратлашқан қандашлиримизни Ана мәктәпкә җәлип қилишимиз лазим. Бу мәсилә күн тәртивидин һечқачан чүшмиши керәк. Хуласә шуки, тилға дегән ғәмхорлуқни пәқәт дөләттин, һөкүмәттин тәләп қилиш аз, ишни алди билән өзимиздин башлишимиз лазим. Тил —  ана-Вәтинимизгә муһәббәт бағлап, уни сөйүшимизниң муһим васитиси, миллий роһниң җанлиқ рәмзи, пүтүн бир милләтниң соқуп турған жүриги екәнлигини әстин чиқармиғинимиз хоп. Пәрзәнтлиримизни уйғур тилида оқутайли, бурадәрләр! Шәмшидин АЮПОВ. Баһавдун АМУТОВ чүшәргән сүрәт.