• Кичик вә оттура тиҗарәт
• 03 Сәуір, 2015

Тәдбирчан аилә

Уйғурлар яшайдиған қайсила йезиға бармаң, издигән адимиңизни тепиш анчә қийинға чүшүп кәтмәйду. Әлвәттә, униң үчүн сиз издәватқан адимиңизниң кәспини яки ләқимини билишиңиз керәк. Учрашқан адимиңизгә мошу иккисиниң бирини ейтип бәрсиңиз, у сизгә керәк адәмни дәрһал тепип бериду.Челәк тәвәсидики Ғәйрәт йезисиға келип, өзәм илгири көрмигән Турғанҗан Ибрагимовни бир әмәс, төрт-бәш адәмдин соридим. Униң тоғрилиқ алди билән жутдашлириниң ләвзидин аңлашни тоғра көргәнлигимни йошурмаймән. Бири уни «Ғәйрәтниң деханлиқ турғуни» деди. Йәнә бирси «Агроном Турғанҗан» дәйдекән. Жутдашлириниң арисида уни «Сүт тошиғучи» дегәнләрму болди. Мону бир кичик балиниң соал териқисидики җававиму қизиқарлиқ. Бала дегән балидә. «Роланниң дадисима?» демәсму, маңа тиклинип қарап. Ғәйрәтниң деханлиқ турғуни Мән дәсләп учратқан, чоң киши тоғра ейтипту. Турғанҗан Ибрагимов әсли деханлиқ. Дехан – Ғәйрәткә хошна йеза. Һәқиқий деханларниң жути. Илгири иккиси бир егиликниң тәркивидә болған еди. Турғанҗан акам буниңдин атмиш жил илгири мошу йезида Иврайим билән Нурәләханниң аилисидә дунияға кәлди. Улар дадисиниң хизмитигә бола ғәйрәтлик болуп қапту. Иврайим ата Улуқ Вәтән уруши қатнашқучиси. 1962-жили урушта алған җараһитиниң кесиридин һаяттин өтти. Шу вақитта аилидики җапа-мәшәқәтниң һәммиси анисиниң зиммисигә жүкләнди. Балиларни оқутуп путиға турғузуш асасий вәзипиләрниң бири еди. Ана бу шәрәплик ишниң һөддисидин чиқалиди. Биз сәккиз бала едуқ, – дәйду, акимиз балилиғини әсләп. – Бәш қиз, үч оғул. Акилирим Пидәхмәт билән Нурәхмәткә, һәдилирим Нурбүви билән Розаға әс кирип қалғачқа, анимизға қол-қанат болди. Шуңлашқа улар бизгә атимизниң йоқлуғини билиндүрмиди. Һәммимизниң алий билим елишимизға имканийәт яратти. Әпсус, акам Пидәхмәт, һәдәм Нурбүви, сиңлим Реһимбүвиләр бақилиқ болуп кәтти. Мән Алмутидики политехника институтни тамамлап, «Аси» совхозида гидротехник болуп ишлидим. Кейин Чоң Алмута канилиниң Челәктики шөбисигә йөткәлдим. Су егилигидә ишләп жүрүп, йәргә меһрим чүшүп қалди. Бу өткән әсирниң тохсининчи жиллири еди. Кеңәш Иттипақи парчиланғандин кейин совхоз-колхозларму апчирашқа башлиди. Шу вақитта Турғанҗан Ибрагимов «Аси» совхозидин икки гектар йәр елип бөлүнүп чиқиду вә  «Расул» дехан егилигини тәшкил қилиду. Мәзкүр дехан егилигигә кәспи бойичә акушер болған рәпиқиси Хумагүл Ибрагимова рәһбәрлик қилиду. – Дехан егилигиниң «тизгинини» аялиңизға тутқузуп қоюпсиз, бу кимниң хаһиши? – соридим униңдин. – Әлвәттә, мениң. Бу йәрдә сиз ойлаватқандәк, һечқандақ «сәясәт» йоқ, – деди у гепини давамлаштуруп. – Маңа қариғанда өйдикиләрниң вақти көпирәк болди. Мән ишсиз қалмидим. Су егилигидә топлиған тәҗрибәмдин хәвири барлардин нурғун тәклипләр келип чүшти. Ахири шу жиллири Қазақстанға қәдәм тәшрип қилған, тамака билән шуғуллинидиған Америкиниң «Филип Моррис» ширкитигә ишқа орунлаштим. Бу ширкәттә дәсләп тамака қобул қилғучи, кейин агроном болуп ишлидим.  «Агроном Турғанҗан» Америкилиқлар Челәк тәвәсидә «өчүшкә» башлиған тамакини қайтидин «туташтурди». Тохсининчи жилларниң оттурисида мәзкүр наһийәдә «Филип Моррисниң», тәвәгә ишләшкә кәлгән қирғизларниң вә агроном Турғанҗан Ибрагимов аилисиниң даңқи чиқти. Буларни бир-биридин айрип қарашқа болмайду. Америкилиқлар наһийәдә тамака зираитини йетиштүрүшни қолға алса, агроном қирғиз қериндашлар билән бирлишип, униңдин мол һосул елишқа бар билим вә тәҗрибисини сәрип қилди. Турғанҗан акиларниң ян хошниси болған қирғизларниң аилиси Ибрагимовларға қериндашлардәк болуп кетипту. – Наһайити ишләмчан, ақ көңүл, көңлидә кир йоқ адәмләр, – деди акимиз. – Адил әмгәк қилиду. Ундақларниң әмгиги жуқури баһалиниши керәк. Гепини бөлүвәтмисәм, уларни йәниму махтиғиси бар. Ахири у тиҗарәтниң иҗтимаий җавапкәрлиги йөнилиши бойичә алған пәхрий ярлиқларни елип чиқти. Бу пәхрий ярлиқларда Әмгәкчиқазақ наһийәлик һакимийәтниң йенида «Филип Моррис» ширкити билән һәмкарлиқта қурулған фонд Хумагүл Ибрагимованиң ишләватқан қирғизларға болған ғәмхорлуғини жуқури баһалапту. Пәхрий ярлиқта «…қол астида ишләватқан адәмләрни роһий вә маддий җәһәттин қоллап-қувәтлигәнлиги үчүн» дегән сөзләрни учритишқа болиду. Һәдимиз шундақла бу меһир-шәпқәтлиги үчүн биринчи жили – телевизор, иккинчи жили – холодильник, үчинчи жили болса, кир жуюш машиниси билән рәғбәтләндүрүлүпту. Көп өтмәй, ғәйрәтлик агроном ширкәтниң йолланмиси билән хошна Уйғур наһийәсидә 13 гектар йәрдә тамака өстүрүп, кейин униң мәйданини 350 гектарға йәткүзиду. Андин кейин Турғанҗан ака Яркәнт тәвәсидиму ишләйду.    «Сүт тошиғучи» Ибрагимовларниң «сүт тиҗарити» қизиқ бир мавзу. – 2008-жили жутдашлиримдин 35 литр сүтни сетивалдимдә, «бисмилла» дәп Алмутиға атландим, – дәйду Турғанҗан акам. – Гәпниң очиғи, мени у яқта күтүватқан һечким йоқ. Раст, икки балимиз шәһәрдә туриду. Ичимдә «херидар чиқмиса сүтни иккисигә бөлүп бериветимән» дәпму ойлидим. Қисқиси, дәсләпки қәдәм оңушлуқ болди, дәп қояй. Балиларму хелә күн дукандин сүт сетип алмиди. Шәһәрни бир айлинип ахири 1-Алмутидики уйғур мәктивиниң йениға келип тохтиғинимни унтуғиним йоқ. Дәсләпки херидарлирим шу билим дәргаһиниң муәллимлири болди. Уларниң «қоли йеник» охшайду. Тирикчилигим аста-аста йолға чүшти. Һазир Алмутида 200дин ошуқ турақлиқ херидарим бар. Уларни һәптисигә икки қетим сүт билән тәминләймән. Ишбиләрмән акимизға сүт мәһсулатлирини сетиш билән шуғуллинидиған «Фудмастер» ширкити биллә ишләш тәкливини бәрди. Һазир у «Фудмастерниң» Ғәйрәттики ишәшлик вәкили. – «Расул» дехан егилиги көктатчилиқ биләнму шуғуллиниду. Уни қачан сетип үлгирисиз, – һәйран болуп соридим униңдин. – Бу сир әмәс, – күлди акимиз. – Һәр қетим Алмутиға сүт елип барғанда, пакетларға бир-икки килограммдин яңию, пияз, язлиғи помидор, тәрхәмәк қачилавалимиз. Сүт алған адәмдин «көктат керәк әмәсму?» дәп сораймиз. Ишикниң алдиға елип кәлгән нәрсидин болупму, бизниң уйғурлар баш тартмайдиғу. Шундақ қилип, көктатларниму сетивалимиз. «Роланниң дадиси» Турғанҗан вә Хумагүл Ибрагимовларниң үч пәрзәнди бар. Рәнагүл, Ролан вә Расул. Тунҗиси педагог, кәнҗиси дохтур. Ролан Аграрлиқ университетиниң ихтисат факультетини тамамлап, һазир «Расул» дехан егилиги башлиғиниң «оң қоли». Егиликниң иши униңсиз пүтмәйду.  Шуңлашқиму  дадисиниң изи билән келиватқан бу жигитни йезидики йәттә яштин йәтмиш яшқичә болғанларниң һәммиси алаһидә тилға алиду. Рәпиқиси Динара кәспи дохтур болғиниға қаримай, униңға қол-қанат болуп кәлмәктә. Балилирим чоң болғандин кейин аниси иккимиз бираз «дәм елип» қалдуқ. Оттуранчи оғлумиз биз билән туриду. Уни бир дәм баққа, бир дәм таққа, бир дәм етизға «қоғлаймиз». Алмутида күйоғлимиз Рустәм, қизимиз Рәнагүл билән кәнҗә оғлумиз Расул бар. Егиликниң гөши билән сүтини сатидиған шулар. Биз у күни Турғанҗан акиниң егилиги билән тәпсилий тонуштуқ. Ишиниң сәрәмҗанлиқ билән жүргүзүлүватқанлиғиға, һәтта, ат, кала-мозай, қой-өшкә, тоху-туманлириғичә мәлум шәрт-шараитниң яритилғанлиғиға һәйранму қалдуқ, ичимиздә қайилму болдуқ. — Биздә «сийирниң сүти — тилида», дегән нәқил бар. Шундақ екән, мал-варанғиму күтүм болмиса, униңдин елинидиған мәһсулатму чағлиқ болуп қалиду, — дәйду Турғанҗан ака. Һәқиқәтәнму бу тәдбирчан, инақ аилиниң тирикчилигигә қарап амрақлиғимиз кәлди. Илаһим, тил тәгмигәй! Бәхтишат СОПИЕВ. Әмгәкчиқазақ наһийәси.