- Бизниң сөһбәт
- 28 Мамыр, 2012
Медицина пәнлириниң доктори Марат АСИМОВ: «Мән йеңилиқ ачмидим, йеңилиқ мени издәп тапти»
Биз хәлқимиз арисидин йетилип чиққан илим-пән саһасиниң көрнәклик вәкиллириниң һәммисини дегидәк тонуймиз. Уларниң теги-тәтинила әмәс, шундақла өз саһасида немә иш билән мәшғул болуватқанлиғи, қол йәткүзгән утуқ-пәллилири, һәтта җәмийәтлик ишлардики паалийити тоғрилиқ хелә нәрсиләрни яхши билимиз. Әгәр у адәм пән доктори болса, исим-шәрипини алаһидә пәхирлиниш вә махтиниш илкидә тилға алимиз. Шундақ болсиму, мүмкин, бу бизниң бәзидә бепәрвалиқ қилидиғанлиғимизниң бир көрүнүшидур, техи хелә-хелимиз аңлимиған, бирақ атақ-даңқи аләмчә бир алимимиз бар екән. У — Асфендияров намидики Қазақ миллий медицина университети Коммуникативлиқ тәҗрибә мәркизиниң мудири, Коммуникативлиқ тәҗрибә вә психотерапия психологияси кафедрисиниң башлиғи, медицина пәнлириниң доктори, профессор Марат Асимов.
— Марат Абубәкри оғли, бизни Сиз тоғрилиқ йезишқа дәвәт қилған акимиз «У наһайити кам сөзлүк, кәмтар, махтинишни билмәйдиған адәм», дәп ейтқан еди. Сизни техи яхши тонумайдиғанлиғимиз әйнә шундақ хисләтлириңизниң ақивитиму?
— Өзәм мени көпчилик тонумайду, дәп ойлимаймән. Тонуйду. Әгәр силәр, журналистлар, мени билмисәңлар, кәчүрүңлар, униңға мән яки мениң силәр аңлиған әшу хисләтлирим сәвәпкар әмәс. Бирақ гәп тонуғанлиқта яки тонумиғанлиқта әмәс, бәлки өзәңгә жүкләнгән вәзипә билән егиләватқан лавазим һөддисидин қандақ чиқиватқанлиғиңда, җәмийәткә бериватқан пайдаңниң қандақ дәриҗидә екәнлигидә. Мана мошу өлчәмләр әла баһаланса, хәлиқ сени өзлүгидин тонувалиду.
— Сизниң мисалиңизда бу баһа қандақ?
— (күлүп) Силәр мени техи тонумайдекәнсиләр, демәк, баһаму шу дәриҗидә болса керәк.
— Адәттә, һәзил арилаш һәқиқәтни ейтиду. Сиз, әксичә, һәқиқий әмәлиятни һәзилгә айландуруватсиңиз керәк?
— Өзәмни өзәм махтап көрмәптимән. Әшундақ болуп қалмаслиғи үчүн немә десәм болидекинтаң?
— Алди билән тәрҗимә һалиңизни ейтип бәрсиңиз?
— 1954-жили Ғулҗа шәһиридә туғулдум. Бәш яш вақтимда ата-анам билән мошу Алмутиға келип орунлаштуқ. Дадам — Абубәкри, Ғулҗида фельдшерлиқ курсни тамамлиған, шуңлашқа 32 йешида, рус тилини тамамән билмәйдиғанлиғиға қаримай, Алмута дөләт медицина институтини пүтәрди. Униң тиришчанлиғиға һәйран қалимән, ундақ иш һазир бизниң қолимиздин кәлмәйду. Рәмити йерим әсирдин ошуқ вақит мабайнида Алмутидики 1-төмүр йол ағриқханисида врач болуп ишлиди. Дадамниң изини бесиш мәхситидә мәнму мошу кәсипни таллавалдим: 1978-жили дадам оқуған институтниң давалаш факультетини пүтәрдим. Йолланма билән бир жил Җамбул шәһәрлик ағриқханида ишлидим. Андин Ленинградқа (һазирқи Санкт-Петербург) кәттим.
— Униң мәлум бир сәвәви болдиму?
— Мән илмий иш билән шуғуллинишни халидим. Өзәм таллавалған саһа — психоневрология бойичә В.Бехтерев намидики Ленинград психоневрология илмий-тәтқиқат институти дунияда алдинқи қатарлиқ һесаплинатти. Мошу институтта ишләш армини мени Ленинградқа елип кәлди. Мошу институтта ишләп жүрүп, 1994-жили — намзатлиқ, 1999-жили докторлуқ диссертациямни яқлидим.
— Һәр икки дессертация қайси мавзуға беғишланди?
— Қисқичә, аддий хәлиққә чүшинишлик қилип ейтсам, намзатлиқ диссертация мавзуси психикилиқ кесәлликкә дучар болған бемарларни жиңнә билән давалаш усули, докторлуқниң — ундақ кесәлликкә дучар болған бемарларни дора-дәрмәксиз давалаш усули тоғрилиқ болди.
1999-жили Алмутиға қайтип кәлдим вә мошу университетта ишләватимән.
— Өзиңиз рәһбәрлик қиливатқан мәркәз билән кафедра тоғрилиқ ейтип өтсиңиз?
— Коммуникативлиқ тәҗрибә — Қазақстан илим-пәни, болупму медицина үчүн тамамән йеңи саһа. Әгәр Қазақстан бойичә йәттә медицинилиқ алий билим дәргаһи бар болса, пәқәт биздила Коммуникативлиқ тәҗрибә мәркизи вә Коммуникативлиқ тәҗрибә вә психотерапия психологияси кафедриси моҗут. Бу — заман тәливи. Биз һазир аләмшумуллаштуруш көчидин кейин қалмаслиқ вә һәммә саһаларда риқабәткә қабил болушимиз керәклиги тоғрилиқ көп ейтиватимиз. Шуңлашқа қуруқ сөз әмәс, әмәлий иш керәк. Бизниң мәркәз вә кафедра әйнә шу мәхсәттә тәшкил қилинди. Һазирчә мундақ мәркәз вә кафедра сабиқ иттипақдаш җумһурийәтләрниң һеч қайсисида, һәтта Россиядиму йоқ.
— Бу йеңилиқ екән?
— Шундақ, бирақ бу йеңилиқни мән ачмидим, у йеңилиқлар, мутәхәссис сүпитимдә, мени издәп тапти. Шуңлашқа бар күч-қувитим билән билимимни вә тәҗрибәмни толуқ сәрип қилишқа тиришиватимән.Чүнки һәм мәркәз, һәм кафедра университет рәһбәрлигиниң қоллап-қувәтлиши вә Қазақстанда медицинини техиму тәрәққий әткүзүш бойичә дөләт программиси асасида тәшкил қилинди. Мәхсәт — пүткүл дунияда етирап қилинидиған дипломлуқ мутәхәссисләрни тәйярлаш. Һазир бизниң дипломлар һеч бир әлдә яримайду (Сабиқ иттипақдаш җумһурийәтләрниң һәммисидә әһвал шундақ). Уни қайта тәстиқләш һаҗәт. Һәтта исми дунияға мәлум мәшһур алим Шөһрәт Мутәллиповму Москвада алған дипломини Америкида қайта тәстиқләштин өткүзди. Биз әйнә шундақ болмаслиқниң һулини қуруватимиз.
— «Коммуникативлиқ тәҗрибә» вә «Психотерапия психологияси» дегән ибариләрни кәңирәк чүшәндүрүп бәрсиңиз?
— Уни бир-икки җүмлә билән толуқ чүшәндүрүш мүмкин әмәс, униңға мәхсус билим вә мол тәҗрибә керәк. Қисқичә ейтсам, мәсилән, врач қандақ операция қилиш керәклигини мукәммәл билиши шәрт. Бу — тәҗрибә. Бемарни немә үчүн, немә мәхсәт билән операция қиливатиду? Бу — коммуникативлиқ тәҗрибә. Психология болса, бу — илим. Мана мошу аддий үч қаидини толуқ өзләштүргән мутәхәссисләрни тәйярлаш — Қазақстанда медицинини техиму тәрәққий әткүзүшкә қаритилған дөләт программисиниң асасини тәшкил қилиду вә биз мошу йөнилиш бойичә иш елип бериватимиз.
— Сизниң пикриңизчә, бизниң дипломлар дунияда қачан етирап қилиниду?
— Униң қәрәлини кесип ейтиш тәс. Бизниң университет мисалидин алсақ, барлиқ күч-қувәт билән тәҗрибә риқабәткә қабил мутәхәссисләрни тәйярлашқа қаритилған. Уни техи елимиздики бирму медицинилиқ алий билим беридиған билим дәргаһида йоқ мәркәзләр билән кафедрилар тәстиқләйду, дәп ойлаймән. Биләмсиз, һәтта бизниң машина һайдиғучиларниң гуванамиси чәт әлләрдә яримайду, уни тәстиқләш керәк. Әһвал шундақ екән, һәммә нәрсини қайта башлаш лазим, билим сүпити вә мутәхәссисләрни тәйярлаш системиси шу җүмлидиндур.
— Шундақ екән, чәт әлләрниң илғар тәҗрибилирини қоллиниш тәләп қилинамду?
— Илғар тәҗрибә һеч қачан артуқчилиқ қилмайду, илим-пәндиму шундақ. Бирақ, биз кимду-бирлиридин әмәс, бәлки кимду-бирлири биздин үгинидиған әмәлият қолға кәлтүрүлүши шәрт. Нәқ шундақ қилған тәғдирдила, бизниң мутәхәссисләрниң базири иштик болиду, риқабәткә қабилийәтлик болалаймиз.
Өткән жили мән делегация тәркивидә, тәҗрибә алмаштуруш мәхситидә, Үрүмчидә болдум. Һәйран қалғидәк һеч немини учратмидим, әксичә, бизниң кеңәш дәвридики әмәлиятимизниң өзини көрдүм: мана саңа ахча, мана дора-дәрмәк вә заманивий техника, бемарни қандақ давалисаң, шундақ давала. Бу тамамән натоғра сәясәт, бүгүнки медицина тәрәққиятиға зич келидиған әмәлият. Бүгүнки медицина тәливи бойичә бемарни пәқәт бирла усул, наһайити нәтиҗидарлиқ усул билән давалаш керәк. Униң үчүн, жуқурида ейтқинимиздәк, кәспий маһарити жуқури, демәк, риқабәткә қабил кадрлар һаҗәт.
Ейтмақчи, Үрүмчигә бизни Шинҗаң медицина университети тәклип қилған еди. Бизни университетниң партком кативи күтүвалди. Униңдин «Ректориңлар ким?» дәп сорисам, «Профессор Халмурат Ғопур» дәйду. Хошал болуп кәттим. Халмурат билән Ленинградта биллә оқуған едуқ. Шундақ қилип, униң билән 20 жилдин кейин көрүштүм. Халмурат Шинҗаң медицина университети йенида Уйғур медициниси институтини ечипту һәм өзи униң мудири екән. Маңа у өзиниң Санкт-Петербургниң «Ритм» нәшриятида рус тилида йоруқ көргән 29 басма тавақтин ибарәт «Уйгурская медицина» дегән китавини соға қилди. Бу китап хитай вә инглиз тиллириғиму тәрҗимә қилинипту. Оқуп чиқтим, наһайити қизиқ вә саватлиқ йезилған әмгәк, әнъәнивий уйғур тибабәтчилиги нәмунилириниң бүгүнки заман медицинисиниң тәрәққиятиға қандақ мувапиқ келидиғанлиғиға беғишланған. Буни немишкә ейтиватимән? Бүгүнки тәрәққият көчидин һеч бир саһа, һәтта әсирләр бойи қелиплашқан хәлиқ медицинисиму артта қалмаслиғи керәк.
— Марат Абубәкри оғли, өзиңизниң кәсипдашлири — медицина илими билән шуғуллиниватқан уйғурлар билән қоюқ арилишамсиз?
— Әлвәттә. Уларниң бизниң университетта аброй-шәни наһайити жуқури. Мәсилән, медицина пәнлириниң докторлири Турған ака Сопиев билән Клара һәдә Веләмовани ким билмәйду? Уларниң бүгүнки заманивий медицина илимиға қошуватқан һәссиси наһайити салмақлиқ. Университетимиздики департаментларниң бириниң мудири, медицина пәнлириниң намзити Рустәм Йүсүпов билән Стоматология институти мудириниң орунбасари, медицина пәнлириниң намзити Сухраб Җаппаровниң илмий паалийитиму тилға аларлиқ. Улар билән һәмсөһбәттә болушниң өзи адәмгә роһий озуқ беғишлайду.
— Ахирқи соал: аилиңиз тоғрилиқ қисқичә ейтип өтсиңиз?
— Өмүрлүк җүптүм — Дилинур, алий билимлик фармацевт. Икки оғлум бар: Тайир — Финляндиядә яшайду, «Нокия» ширкитидә программист. Зайир — математик, поэзиягә иштияқи күчлүк, шеир язиду, бирақ рус тиллиқ. Йеқинда «Русская премия» хәлиқ ара конкурсиниң лауреати аталди. Ейтмақчи өткәндә Зайир тоғрилиқ «Уйғур авазида» әтраплиқ йезилди (30-марттики саниға қараң — И.Б).
Уйғурчә ейтқандә, әл қатарида яшаватимиз. Әнди (күлүп) мени уйғурларниң һәммиси тонуйдиған болдидә?!
— Шундақ болуши керәк, чүнки биз, қазақстанлиқ уйғурларда, Сизгә охшаш илим-пәндә егиз чоққилардин көрүнүватқан шәхсләр анчә нурғун әмәсқу. Сөһбитиңизгә рәхмәт.
Иврайим БАРАТОВ.
Алмута шәһири.
693 рет
көрсетілді0
пікір
