• Һекайә
• 27 Шілде, 2015

Тәғдир

Қасим Исмайилов 1935-жили Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Қаратуруқ йезисида туғулған. Униң балилиқ дәври Улуқ Вәтән уруши һәм уруштин кейинки еғир жилларға тоғра кәлди. Йезидики башланғуч мәктәпни, андин «1-май» йәттә жиллиқ мәктивини әла баһаларға тамамлап, 1951 — 1956-жиллири Түргүн йезисидики педагогика училищесида тәһсил көрди.  1956 — 1961-жиллири Алмутидики Абай намидики Қазақ педагогика институтиниң филология факультетида оқуп, мәзкүр билим дәргаһини тамамлиғандин кейин туғулған жутидики Калинин намидики оттура мәктәптә муәллим болуп ишлиди. 1964 — 1972-жиллири «Достлуқ» йезисидики сәккиз жиллиқ мәктәптә илмий мудир, 1972 — 1974-жиллири Қаратуруқ йеза яшлири кәчки мәктивиниң мудири, 1974 — 1982-жиллири Калинин намидики оттура мәктәп мудириниң тәрбийә ишлири бойичә орунбасари, 1982 — 1987-жиллири мәзкүр мәктәпниң мудири хизмитини атқуруп, 1996-жили һөрмәтлик дәм елишқа чиқти. Қазақстан маарип әлачиси Қасим Исмайиловниң шиҗаәтлик әмгиги мунасип баһаланди. У Қазақстан маарип министрлигиниң бирқанчә Пәхрий ярлиқлири билән тәғдирләнди. «Яхшидин бағ қалиду», «Яхшиниң шарапити», «Назук қәлбләр», «Достлуққа садақәт», «Беғубар балилар» намлиқ һекайиләр топламлириниң һәм «Бу бизниң пәрзимиз», «Урушта җәңгивар, етизда зәрбидар» бәдиий-һөҗҗәтлик қиссиниң муәллипи. Йеқинда Қасим Исмайилов 80 яшлиқ тәвәллудини қарши алди. Уни ушбу хошаллиғи билән сәмимий тәбриклигәч, төвәндә пешқәдәм мәрипәтчиниң «Тәғдир» намлиқ һекайисини гезитханлар диққитигә һавалә қиливатимиз. «Адәм балиси дунияға  көз ачқандин кейин униң кәлгүси һаят тәғдири маңлийиға йезилип кәткән», дегән ибарини чоңларниң еғизидин пат-пат аңлаймиз. Мән бир нәрсигә һәйранмән. Бир ата-анидин туғулған балиларниң тәғдири бир-биригә пәқәтла охшимайдекән. Һаятта тәғдирлири охшап кетидиған адәмләр наһайити кам учрайду. Аруп билән Мәрүп тәғдир қошқан хошнилар. Улар бир күндә туғулған. Мәктәпкә бир жили берип, уни тамамлиғандин кейин, һәр иккилиси шу жили һәрбий борчини өтәшкә атланди. Аруп һәрбий деңиз флотида, Мәрүп қуруқлуқ армиясидә хизмәт қилди. Улар кичигидин биллә ойнап өскән йеқин ағиниләрдин болғачқа, армиядин кәлгәндин кейин бир күндә өйләнди. Аяллирниң айкүни толуп, иккиси мәслиһәтлишип қойғандәк бир күндә бошанди. Ақ көңүл, сәмимий достларниң мүҗәзлириму бир-биригә бәк охшап кетәтти. Шуниң үчүнму, Алла уларниң һәр иккилисигә оғул пәрзәнт әта қилди. Буму Аруп билән Мәрүп охшаш мәрт-мәрданә инсанларға тәғдирниң қилған соғисимекин дәп ойлаймән. Һәр иккилисиниң хошаллиғи чәксиз. Бир-бири билән қериндашлардәк ичәкишип кәткән достларниң бәзидә көзлигән мәхсәт-муддиа, арзу-арманлири бир-биригә охшап кетәтти. Мәрүп Арупниң йениға келип: — Адаш, оғуллиримизға немә дәп ат қойсақ болар? — дәйду. Аруп: — Сениң немә дәп қойғиң бар? Мәрүп ағинисиниң күлүмсирәп турған чирайиға қарап туруп: — Сән Садир, мән Надир дәп қояйли, — дәйду. — Товва, Мәрүп, иккимизниң ойи бир йәрдин чиққинини қара. Мениң оғлум Садир палвандәк болсун. Оғлумға Садир дәп ат қойсаммекин дәп ойливедим, — дәп күлүшүп кетип, иккиси бир-бирини тәбриклишиду. Аридин су өтмәйдиған бу ақ нийәтлик, дили пак ағиниләргә бәзиләр зоқлинип қариса, алдида күлүп, кәйнидин алийидиған һәсәтхорларниң қошгезәктәк жүргән ағиниләргә тарлиғи келип, ичи көйәтти. Мән Аруп билән Мәрүпниң дадилиринила әмәс, һәтта бовилириниңму йеқин ағиниләрдин болуп өткәнлигини аңлап: «Бу ағинигәрчилик атидин балиға қалидиған мирас охшайду», дәп һәйран болған едим. Аруп сақчи хизмитигә кирип, шәһәргә көчүп кәткинигә икки жилчә болуп қалди. Амма олтарсиму, турсиму униң ойи ағиниси Мәрүптә. «Қандақ қилип болмисун ағинәмни шәһәргә көчирип келишим керәк» дегән қарарни аллиқачан көңлүгә пүкүп қойған еди. Аруп шәһәргә көчүп кәткәндин кейин Мәрүпниңму көңли йерим. Худди қиммәт бир нәрсини йоқитип қойған адәмдәк, бирдәм өйгә кирип, андин талаға чиқип, һойлидики бәлдиңдә олтирип, өз-өзигә «Товва, маңа немә болди? Қолум пәқәтла ишқа маңмайдиғу. Һойла-арамниң паскинилишип кәткинини қара (Мәрүп күндә сәһәр туруп, һойлини сүпириветип ишқа маңатти). Бу сәт иш боптиғу. Һойлини сүпирип тазилаветәй», дәп орнидин турушиға, ишик алдиға машина келип тохтап, униңдин сақчи формиси өзиниң қәдди-қамитигә шундақ ярашқан чирайидин тәбәссүм йеғип турған ағиниси Аруп салмақлиқ қәдәм ташлап кирип кәлди. Ағиниләр бир-бири билән айлап-жиллап көрүшмигәндәк гирәлишип тәшна жүрәкләр бир-биридин хелә узақ аҗиралмай туруп қелишти. — Мәрүп бармусән? Дидариң көзүмдин учуп кәттиғу, — дәп Аруп бәлдиңгә берип олтириведи, Мәрүп ағинисини өйгә тәклип қилди. — Мәрүп, кәлгинә, йенимға олтарғина. Өйүң һеч нәгә қечип кәтмәйдиғу, — дәп ағинисини йениға олтарғузуп, һойла-арамға бир көз жүгәртип чиқти. — Мәрүп, саңа немә болди? Сениң һойлаңға чүшүп қалған жиңгә «мана мән» дәп көрүнүп туратти. Әхләтниң астида қапсәнғу, — девиди, Мәрүпниң чирайи қулақлириғичә қизирип кәтти. Хиҗаләт қазинида қайнаватқан ағинисини Арупниң «Мәрүп, саңа өзәмниң йенидин өй тепип қойдум», дегән икки еғиз хуш хәвири Мәрүпни виждан азавидин қутқузувалған еди. Мәрүп орнидин дәс туруп, йәнә ағинисини бағриға басти. Униң көзидин орғуп чиққан хошаллиқ яшлири Арупниң погонидин сирғип, йәргә чүшүвататти. Ахири Аруп ағинисини шәһәргә көчирип кәлди. Тәғдир Аруп билән Мәрүпни йәнә хошнидарчилиқ илкигә алди. «Атиға қарап оғул, аниға қарап қиз өсәр» дегини һәқ охшайду. Садир билән Надир бир-биридин айрилмай чоң болуватиду. Һарвуниң алди чеқи қаяққа маңса, кәйни чеқи шу яққа маңғандәк, Садир билән Надирму атилиридәк бир-биригә бәк амрақ. Улар бир-бирини бир күн көрмисә, әтиси бир-бирини издәп өйлиригә қиришәтти. Мәрүп вагон ремонтлайдиған йәргә ишқа кирди. Иш һәққиму яман әмәс. Аруп белиқ тутушқа бәк һәвәс қилиду. Дәмелиш күнлири икки ағинә Қапчиғай су қоймисиниң бойидики көлләргә белиқ тутқили бариду. Бепаян далаларни гүл-чечәкләргә көмүп үлгәргән баһар айлири аяқлишип, өз новитини яз айлириға тәвсийә қилған еди. Бийил яз бөләкчила қурғақ кәлди. Ямғурниң яғмиғиниға бир айдин ешип қалди. Алтинчи айниң кириши билән һаваниң һарарити 35 — 40 градусқа көтирилип, йәр-зиминни чоғдәк қизитип, җанлиқ мәхлуқатларниң һәммиси көләңкә җайларни паналап, һарарәтниң пәсийишини күтәтти. Язниң һараритигә бәрдашлиқ берәлмигән шәһәрликләр шәнбә, йәкшәнбә күнлири истираһәт бағлириға берип, бассейнларға чүшәтти. Бәзилири шәһәрниң сиртиға чиқип, деңиз-көлләргә берип чөмүлүп, дәм алатти... Йәкшәнбә күни әтигәндила күн қизишқа башлиди. Қапчиғайниң йолида кетип  барған йеник машинилар өзара мусабиқигә чүшкәндәк, бирини-бири қоғлишип, ғуюлдап кетип баратти. Машининиң очуқ деризисидин кириватқан иллиқ шамал Мәрүпниң йәлкисигә чүшүп турған қоюқ чечини жулуп учриватқандәк, арам бәрмәй, һәр тәрәпкә  чачатти. Язниң гөзәллишип кәткән мәнзилигә нәзәр ташлап келиватқан Мәрүп: — Аруп ағинә, җаһан немә дегән чирайлиқ болуп кәткән. Бала-чақилиримизниму еливалсақ боптекән. Язниң таза ләззитини сүридиған ваққу бу! — деди. — Раст дәйсән, Мәрүп, шуни ойлимаптимизғу. Әндики йәкшәнбидә балиларни еливалайли. Икки ағинә қизиқ параң билән Қапчағайға келип қалғининиму сәзмәй қалди. Қирғаққа тохтап, машинидин чүшкән ағиниләр, тәбиәтниң әҗайип көркәм мәнзирисигә зоқлинип қарашмақта. Деңизниң сағуч қумида ятқан йерим ялиңач әр-аялларниң бәзилири көзлиригә қара көзәйнәк кийивалған, бәзилири үзини гезит, бәзилири қоляғлиғи билән йепивалған. Һәрхил рәңдики сайивән чедирлар жирақтин җаңгалда қаплап чиққан могуларни әслитип туриду. Деңизниң үстидә лөмшүп келиватқан долқун «Хуш кәпсиләр, дәм алғучи бурадәрләр! Қени келип суға чүшмәмсиләр» дәватқандәк жугачлиқ билән қирғаққа келип урулуп, андин кәйнигә янатти. Бу әҗайип көрүнүштин тәсирләнгән Аруп: — Адаш, бу Алланиң бәндилиригә қилған бир бебаһа соғиси дегинә. Мошундақ җайларға кәлгән һәрқандақ адәм тәбиәтниң мөҗүзилирини көрүп, бәһри елип, көңли ечилидудә, қени әмсә чедиримизни тикип, суға чүшүп көрәйли, — дәп машинидин сумкилирини елип, деңизниң бойидин өзлиригә лайиқ бир җайни тапти. Аруп суда үзүшкә бәк маһир еди. У һәрбий хизмәттә жүргән чағлирида Каспий деңизиға пат-пат берип чөмүләтти. Амма Мәрүп яхши үзәлмәтти. Улар суға бир чүшүп чиқип, қумда хелә узақ ятти. Деңизда катер вә қолвақларда ойнап жүргәнләргә көз тиккән Аруп: Мәрүп, бир қолвақни елип, деңизниң ичкиригичә берип көрүп бақмаймизму? Йә катерға чүшимизму? —  Аруп, катерға көңлүм тартмайду, течирақ қолвақ билән барайли. —  Бопту, сениң дегиниң болсун, — дәп улар қолваққа олтирип, деңизға қарап үзүп кетиветип, қуюндәк учуп кетип барған катерни көрүп: — Аруп, әву катерниң қанити барму немә? Суға бир тегип, бир тәгмәй учуп кетип баридиғу, — дейишигә, уларниң йенидин оқтәк учуп өткән катер бирдә оңға, бирдә солға кәскин айланғанда, йеничә үзүп кетип барған катерда олтарған яш қизлар билән жигитләр җениниң баричә чуқиришатти. Униң кәйнидинла үзүп келиватқан катерда олтарған икки байвәччиниң бири бодулкиниң ағизидинла көтирип ичиватса, иккинчиси катерни һайдиғучиға долларни тәңләп: «Әву қолвақтики дөләйләрни бир қорқитивәткинә», дәп арамини қоймайвататти. Һайдиғучи долларға қизиқтиму яки «мошуларниң бир әрвайини учириветәй» дегән ойға кәлдиму, кәйнигә яндидә, қолвақни бир  айлинип, иккинчи қетим қолвақи яндап өтти. Шу пәйттә Мәрүпниң оң қолидики палиғини қеқиветиду. Палақниң иккинчи учини тартип келиватқан Мәрүпниң гәвдисигә урулғанда, у палаққидә қилип, суға оңдисиға жиқилиду. Қолвақниң алдида олтарған Аруп көзини жумуп-ачқан вақитниң ичидә йүз бәргән вақиәдә мәндәп қелип, андин дәрру һошини жиғип, ағинисиниң җан талишиватқинини көрүп, өзини суға атиду. «Ағинә бираз чида, һазир сени қирғаққа елип чиқимән», дәп һошини йоқитип қойған ағинисиниң бир қолини мүрисигә елип, дәрияниң бойиға елип маңиду. Бу вақиәдин бехәвәр олтарған катердикиләр қақахлап күлүшүп, бир дәмдила көздин ғайип болиду. Қирғақ хелә жирақ болғачқа, бир қоли билән үзүп келиватқан Аруп қанчә ғәйрәт қилсиму һалсирап, өпкиси ағзиға тиқилип, хелила һалсирап қалған еди. «Қандақ қилип болмисун, ағинәмниң һаятини сақлап қелишим керәк» дәп ойлиған Аруп «Аз қалди, бираз чида», дәп ағинисигә мәдәт берәтти. Амма Арупниң ағинисигә көйүнүп қиливатқан гәплириниң бириму Мәрүпниң қулиғиға кирмигән еди. Деңизниң бойиға аз қалғанда, Арупниң путиға бир жип оралғандәк болуп, андин униң һәр икки пути һәрикәткә кәлмәй қалди. Ағинисини қоюветип путини жиптин бошитивалай десә, уни суға чөкүп кетәмдекин дәп әнсирәйду. Һалсирап қалған Аруп қанчә тиришип баққан болсиму, тузақтин чиқалмай, суға ғәриқ болуп, һошини йоқитип қойиду. Тәғдиргә бой сунған икки ағинә һәрикәттин қелип торға оралған пети тинип қалған еди. Деңизниң оттуридики адәмсиз қалған қолвақни көргән қутулдурғучилар келип, суниң тегигә бирнәччә қетим сүңгүп қолвақниң егилирини издәп, һечқайсисини тапалмиди. Бир сааттин кейин улар, дерәксиз йүз бәргән вақиә орнидин кетишкә мәҗбур болди. Шу күни кәчқурунлуғи белиқчилар торни жиғип, деңизниң қирғиғиға чиқарғандин кейинла икки мәйитни көрүп уларни деңизниң четигә елип чиқти. Буни көргән сақчилар машина егилириниң һөҗҗәтлири арқилиқ мәйитләрниң кимлигини ениқлап, өйлиригә хәвәр бәрди. Бу туюқсиз йүз бәргән дәһшәтлик вақиә Аруп билән Мәрүпниң аилә тавабиатлиринила әмәс, уруқ-туққан, әл-ағинә, жут-җамаәтни тәвритивәтти. Аруп вә Мәрүпниң бала-чақа, қериндашлири қан жиғлап зарлимақта. Мусибәт егилиригә һисдашлиқ билдүрүп кәлгән жут-җамаәт мәзгилсиз көз жумған икки яшниң бала-чақа, уруқ-туққан қериндашлириға сәвирлик берип, көңлини елишқа тиришмақта. Мәңгүгә көз жумған ағиниләрниң бир-бирини мәккәм қучақлап жиғлаватқан сәккиз яшлиқ оғуллирини көргән һәрқандақ адәмниң көңли бошап, көзлирини яш әгәтти. Еғир «уһ» тартқан алған жут мөтивәрлириниң бири орнидин туруп, өксүп жиғлаватқан гөзәкләрниң йениға келип, баш-көзини сийпап, һәр иккилисини бағриға бесип туруп үн қатти: — Қәдирлик жутдашлар, бүгүн жутимизниң қизилгүлдәк бәқувәт қиранлиридин мәңгүгә айрилип олтиримиз. Һәрқанчә бир-биригә вападар, садиқ ағиниләрдин болса, Аруп билән Мәрүптәк болар. Бу қош гезәктәк ағиниләр бир күндә дунияға келип, бир күндә аләмдин өтти. Амалимиз қанчә, тәғдиргә тән бәрмәй, илаҗимиз йоқ. Биз үчүнму әзиз икки яшниң аилисигә, қериндаш, әл-ағинилиригә Алладин сәвирлик тиләйли. Һимирилип кәлгән әҗәлгә ара болалмидуқ. Тәғдиргә бой сунмай мүмкин әмәс. Жутумизға, һәрқайсимизниң аилисигә Алладин тиничлиқ, хатирҗәмлик бәргин, балаю-апәттин сақлиғин, дәп тиләйли. Мусибәт егилиригә «Алла сәвирлик, күч-қувәт ата қилсун», дәп һаза қиливатқанларға тәсәлла бәрди...