• Жирақ сәпәрдин қайтқанда
• 13 Тамыз, 2015

«Вәтәнниң» ғемида жүргән жигитләр

Уйғур нәдила яшимисун намиға лайиқ уюшчан,  иҗил-инақ яшайдиған милләт. Буниңға өткәндә иш баби билән жирақ сәпәргә чиққанда йәнә бирқетим көз йәткүздүм. Йеқинда «Инайәт» ассоциацияси яхши башланминиң тәшәббускари болуп, Россия Федерациясиниң Тыва Җумһурийитигә «Пор Бажын — 2015» экспедициясини уюштурди.  Тәркивидә алимлар, язғучи вә журналистлар, шундақла бир  тиҗарәтчи болған йәттә адәм Алмутидин   самолет билән Новосибирскқа   учтуқ.Шәхсән мән, Россиягә дәсләпки қетим қәдәм тәшрип қилдим. Новосибирск наһайити чоң һәм чирайлиқ шәһәр екән. Ейтишларға қариғанда, Россиядә у өзиниң гөзәллиги бойичә үчинчи орунда туридекән. Биринчи орунда, әлвәттә, Москва, иккинчи орунда болса, Санкт-Петербург. Сәһәрлиги саат алтидә бизни аэропортта новосибирсклиқ уйғур қериндашлиримиз қарши алди. Мундақ гөзәл шәһәрдә бизни уйғурларниң қарши елиши күтүлмигән бир вақиә болди. Кейин уқушсақ, «Инайәт» ассоциациясиниң рәһбири Турғанҗан  Розахунов бу мәсилиләрни аллиқачан йешип қойған екән. Шу күни бираз дәм алғандин кейин уйғур қериндашлиримиз бизни шәһәрниң мәркизигә орунлашқан «Мадина» намлиқ уйғур ашханисиға тәклип қилди. Ғизаланғач, у йәрдики  қериндашлиримиз билән йеқиндин тонуштуқ. Өзини Хәмит Тохтиев дәп, тонуштурған жигит мәзкүр шәһәрдики уйғурларға вакаләтлик қилидиған «Вәтән» намлиқ тәшкилатниң рәиси екән. — Қайси вәтән? — соридим, Хәмиттин. — Мениң төрт  вәтиним бар, — деди у гепини давамлаштуруп.— Дәсләпкиси — тарихий вәтиним Шәрқий Түркстан. Қалғанлири рәт-рети билән кетивериду. Қазақстанда туғулдум,  Қирғизстанда чоң болдум, һазир Россияниң Новосибирск шәһиридә яшап, тирикчилик қиливатимән. Бу йәрдә маңа охшаш икки йүздин ошуқ уйғур бар. Бүгүнки күндә иҗил-инақ яшаватимиз. Бир-биримизниң һалидин дайим хәвәрдар болуп туримиз. Хошаллиғимизму, қайғумизму ортақ. 2008-жили йәрлик һакимийәтниң рухсити билән «Вәтән» намлиқ җәмийәтлик тәшкилат қурдуқ. — Бу йәрдә яшаватқан қериндашлар асасән немә ишлар билән бәнт? — Асасән тиҗарәт билән шуғуллиниду. Оқуп, билим елип, мошу йәрдә ишләватқанларму бар. — Шәхсән өзиңиз бу яқларға қандақларчә келип қалдиңиз? — Бу өз алдиға қизиқ бир вақиә. 1989-жил. Мән Свердловск (һазирқи Екатеринбург — ред.) шәһиридә һәрбий хизмитимни өтәп, өйгә қайтиш алдида тураттим. Бишкектә яшайдиған өйдикиләрдин Тохтәли акамниң аилиси билән Новосибирскқа келип, уйғур ашханисини ачқанлиғи тоғрилиқ хәвәр кәлди. Көп өтмәй у өзи хәт йезипту. Әлвәттә, мени меһманға тәклип қилди. Шуниңдин бу ян, Новосибирскта техичила «меһман» болуп жүримән. Акам мени шу күнила ашханисиға «шеф повар» қилип еливалди. Чүнки у мениң дадамниң, бовамниң атақлиқ ашпәз болғанлиғини яхши билиду. Байқисам, бу йәрдикиләр уйғурниң таамлирини наһайити яхши көридекән. Болупму мантини бәк қәдирләйду. Өткәндила мундақ бир вақиәниң гувачиси болдум. Ашханимизға төрт-бәш йеши тохталған киши кирип кәлди. Һәрбири иккидин манта буйрутти. Дәмини тартип болғандин кейин бир-биригә «шу манта, шу дәм» дейиштидә, қайтидин буйрутма берип тойғичә йейишти. Әву бир күни Тәйвәндә туридиған бирлири келип, үч литрлиқ банкида манта елип кәтти. Мошу йәрдин көчүп кәткән бирси бизниң мантини сеғинип кетиптәкмиш. Булту СССР вә Қазақстан Хәлиқ артисти Асанәли Әшимов биртоп кәсипдашлирини елип кәпту. Ахирқи вақитларда мәзкүр ашханиға уйғур таамлиридин дәм тартиш үчүнла әмәс, уйғур миллитигә қизиқиши түпәйли  келидиғанларму көпийип кетипту. «Силәр ким?», «Нәдин кәлдиңлар?», «Таамлириңлардин башқа йәнә немә яки кимләр билән махтиналайсиләр?» дегәнгә охшаш соаллар көпәйгәндин кейин у йәрдики уйғурлар баш қошуп, мәслиһәтлишип, ашханиға уйғурларниң тарихидин қисқичә әхбарат беридиған стенд ясап чиқипту. Бийил Улуқ Ғалибийәтниң 70 жиллиғиға мунасивәтлик ашханиниң сиртиға йоған қилип Кеңәш Иттипақиниң Қәһриманлири — Дадаш Бабажанов, Сүлһи Лутпуллин, Мәсим Яқупов вә Қазақстан Җумһурийитиниң Хәлиқ Қәһримани Мөрдүн Тейиповниң  рәсимлирини илип қоюпту. Йошуридиғини йоқки, Новосибирскида «Уйғур ашханиси» дегән йезиқни сиртиға бәкитип, униң ичидә есиға кәлгән тамақни қиливатқанларму бар екән. Амма херидарлар «буғдай билән қаримуқни» айривапту. Шәһәрдә иккила һәқиқий уйғур ашханиси болуп, униң йәнә биригә Әли Камишев рәһбәрлик қилидекән. — Қазақстанниң Хәлиқ Қәһримани Мөрдүн Тейиповниң рәсимини хелә вақитқичә машинамниң деризисигә чаплап жүрдүм, — дәйду Хәмит сөһбәт ара. — Қазақстанда йүздин ошуқ милләтниң вәкиллири истиқамәт қилиду. Қазақстан өз Мустәқиллигини алғандин кейин Улуқ Вәтән урушиниң қатнашқучиси Мөрдүн Тейиповқа әйнә шундақ унван берилди. Русларму бизни наһайити һөрмәт қилиду. Шәһәр дәриҗисидә өтүватқан һечбир мәйрәмдин сирт қалмаймиз. Миллий таамлиримизни, сәнъитимизни намайиш қилимиз. Футбол командимизму бар. Шәһәр миқиясида өткән турнирларға қатнишип, көзгә чүштуқ. Әнди сиртқа чиқишни планлаватимиз. Мәшривимиздиму миллий әнъәниләрни сақлашқа тиришиватимиз. Сөһбитимиз раса әвҗигә йәткән пәйттә қатаримизға новосибирсклиқ уйғурларниң жигитбеши келип қошулди. Уни тонуштурғандин кейин биз Қазақстандики жигитбашлириниң паалийити һәққидә сөзләп бәрдуқ. Әсли қирғизстанлиқ болған акимиз Султан Әмруллаевниң жигитбеши вәзиписини атқуруватқиниға төрт жил бопту. Уму милләтпәрвәр инсан екән. Жутдашлири һәққидә көйүнүп сөзләп бәрди. Өзи қурулушта ишләйдекән. Амма вақит тапсила қериндашлириниң һалидин хәвәр елишқа алдирайдиған яхши адити бар екән. — Бу йәрдиму һал-оқити начар аилиләр бар, — дәйду акимиз сөһбәт ара. — Уларниму йоқлап туримиз. Маддий вә роһий ярдәм көрситимиз. Мошу  йәргә кәлгәндә «Вәтәнниң» балилириға миннәтдарлиғим чәксиз.  Новосибирскта икки йүздин ошуқ уйғур «Вәтән» тәшкилатиниң әзаси. Улар пәқәт тирикчиликниң ғемидила әмәс, «Вәтәнниң» ғемида жүргән жигитләр. Биримизниң путиға тикән кирсә, һәммимизниң җени сиқирайду. Өз новитидә бизму уларға қазақстанлиқ қериндашларниң салимини йәткүздуқ. Биз улар билән хошлашмидуқ. Чүнки санақлиқ күнләрдин кейин йәнә учришимиз. Кәлгән меһманларни сүрәткә чүширишкә хумар болған Хәмит биз, экспедиция әзалириниму, хатирә сүрәткә чүшүрүвалди. — Буниңдин кейин силәрниң сүритиңларниму ашханиға илип қоюмиз. Киргәнләргә бу жигитләр бизниң әҗдатлиримиз из қалдурған Тываға, йәни Пор-Бажын қәлъәсигә кәтти, дәп махтинимиз,  — деди у мәғрурланған һалда. Шу күни кәчқурунлуғи биз, Новосибирск-Қызыл маршрути бойичә самолет билән Тыва Җумһуритиниң пайтәхти Қызыл шәһиригә учуп кәттуқ...

Бәхтишат СОПИЕВ.

(Давами бар).

  Сүрәтләрдә: 1. Новосибирск шәһири. 2. Хәмит Тохтиев (солда) кәсипдашлири билән. 3. Ашханида иш қизғин.