• Мәдәний мирас
• 12 Қараша, 2015

Уйғурларниң гүл мәдәнийити

Уйғурлар  — әзәлдин гүлгә амрақ хәлиқ. Уйғур ханим-қизлири адәттә чеккисигә гүл тақап жүргәнни яқтуриду. Тиҗарәтчи-оқәтчиләрму өзлириниң дукан-ашханилириниң ичи-сиртини гүл билән безәшкә адәтләнгән. Бу, биртәрәптин, хуш пурақ, гөзәллик беғишлиса, шундақла херидарларни өзигә җәлип қилиштиму муһим роль ойнайду. Хәлқимиздә шундақла мәйрәм, гүлчай, туғулған күн вә башқиму шанлиқ сәнәләрдә гүл тәғдим қилиш әнъәниси бар. Гүлниң биздә нәқәдәр әтивалиқлиғини ханим-қизлиримизниң исимлиридинму байқавелишқа болиду. Мәсилән, Гүлбаһар, Гүлхан, Гүлниса, Айшәмгүл, Бостангүл вә һаказилар. Аялларниң кийим-кечәк, җүмлидин баш кийимлирини тиккәндиму кәштиләнгән гүл нусхилиридин пайдилинидиғанлиғини көрүвелиш тәс әмәс. Маһир һүнәрвәнлиримиз өй-беналарниң түврүк вә там-торуслирини, турмуш-җиһазлирини, кигиз-гиләм, йотқан-көрпиләрни гүлләп нәқишләп кәлгән. Турпандики 1777-жили қәд көтәргән Имин ваң мунарисидики геометриялик шәкилдә кириштүрүлүп ясалған гүл нәқишләрму һазирғичә көпчиликни мәһлия қилип кәлмәктә. Гүл қедимий заманлардин тартипла уйғурларниң иҗтимаий турмушиға сиңип кәткән. Хәлқимизниң ривайәт, дастан, қошақлирида, нахшилирида гүл бәхитниң, шатлиқниң, гөзәлликниң вә чин сөйгүниң рәмзи сүпитидә өз ипадисини тапқан. Уйғурлар муһәббәт һис-туйғусиниму, мусибәт тәзийәсиниму гүл арқилиқ шәрһилигән. Биздә қәбир бешида гүл өстүрүш әнъәнисиму бар. Умумән, гүлни асраш, қәдирләш хәлқимиздә әвлаттин-әвлатқа давамлишип, адәмләрниң сәвийәсидә гөзәлликни сөйүш адитини шәкилләндүргән. Турпанда жүргүзүлгән археологиялик қезишлар пәйтидә қедимий қәбирстанлиқлардики җәсәт өйиниң ички тамлириниң һак билән ақартилғанлиғи вә уларға һәрхил гүлләр рәсимлириниң сизилғанлиғи мәлум болған. Әнди 1983-жили Шинҗаң нәшриятидин йоруқ көргән «Қедимий уйғур язма ядикарлиқлиридин талланма» намлиқ китапниң сәһипилирини варақлисақ, Мәңгүташниң наһайити көркәм гүл нусхилири һәм нәқишләр билән безәлгәнлигини көримиз. Шундақла 1778-жили Турпан Астанә алтунлуқ қәбирстанлиғидики лөкчүнлүк Тейип уста вә униң шагиртлири ясиған Имин ваң қәбиргаһиниң һәйвәтлик гүмбизиниң ички тамлириғиму рәңму-рәң гүл-чечәкләрниң, мевә-чевиләрниң рәсимлири сизилған. Умумән, тарихтин буян уйғурларниң йемәк-ичмәк, әдәбият-сәнъәт вә  кийим-кечәккә мунасивәтлик паалийәтлири бирпүтүн гүл мәдәнийитини васитә қилип кәлгәнлиги пүткүл дуния әһлигә мәлум.                                                               

www. baxlan.com