• Бизниң сөһбәт
• 12 Қараша, 2015

«Театримизниң келәчиги пәқәт бизгила бағлиқ әмәс»

Шавкәт НӘЗӘРОВ: «Шавкәт-шоу» сатира театриниң қурулғиниға бийил он жил толди. Мәзкүр театрниң новәттики, йәни жигирминчи концерти 16-декабрь күни Студентлар сарийида өтмәкчи. Мошу концерт һарписида «Шавкәт-шоу» сатира театриниң мудири, сатирик-язғучи Шавкәт НӘЗӘРОВ билән сөһбәтләштуқ.Шавкәт ака, театрниң қурулғиниғиму он жил бопту. Мубарәк болсун!

Рәхмәт! Он жил. Бу тарих үчүн көп вақит әмәс. Лекин шу он жил инсан һаятиниң  мәлум бир қисмини егиләпла қалмай, униң тәғдиридә һәл қилғучи рольни атқуруп қелиши һәқиқәткә уйғун келидекән. Сән немишкә әдәбиятниң әң қийин жанри — сатириға бәл бағлидиң? Мениң әдәбиятта сатира жанрини таллавелишимға беваситә дадам рәмити сәвәпкәр болди дәп ейталаймән. Мәрһум атам Әйнидин наһайити һазиржавап, һәзилкәш, қизиқчи адәм болидиған. Мән туғулуп өскән Пәнҗим йезисида чоң беғимиз болидиған. Мана шу беғимизда алтә ай-яз сорун, бәзмиләр тохтимайдиған. Дадамниң өзара чай, мәшрәплиридин ташқири колхозға қандақла меһман кәлмисун яки Уйғур театри қәдәм тәшрип қилсун, бизниң бағда олтирип «бир һадуқ» чиқармай кәтмәйдиған. Саз-нәғмә, чақчақ. Бу һадисиләр, әлвәттә, биз, гөдәкләрниң, қәлбигә өз тәсирини йәткүзмәй қоймиди. Шу пәйтләрдинла наһийәлик гезитқа анчә-мунчә тегип-қечип шеир, һекайә, һәҗвийиләрни йезип жүрдүм. Кейинирәк, һәрбий хизмәтни ада қилип, Алмутиға көчүп кәлгәндин кейин сатира жанриға җиддий кириштим. Қазақ телевизияси «Алитағ» уйғурчә көрситишләр программисида ишләп жүргән пәйтлиримдә телевизия билән Уйғур театри һәмкарлиғида «Тәбәссүм» һәзил-күлкә программиси барлиққа кәлди. Бу программа сатира жанрини тәрәққий әткүзүшкә түрткә болди. «Алитағ» программиси он бәш яшқа кирмәй «рәмәтлик» болуп кәткәндин кейин, бу жанрни қандақ қилип риваҗландурушниң чарилирини ойлаштурдум. Шундақ қилип, «Шавкәт-шоу» шәхсий театрини тәшкил қилдиңму? «Алитағ» программиси моҗут пәйттә, Алмутидин Яркәнткичә болған арилиқтики һәрбир мәлидә атмиштин ошуқ сәнъәт өмиги тәшкил қилинған еди. Уларниң мәхсити телевизия арқилиқ өз талантлирини намайиш қилип, көпчиликкә тонулуштин ибарәт болди. Дәрһәқиқәт, биз уларниң мүмкин қәдәр һәммисини «көк экранларға» елип чиқишқа тириштуқ. «Алитағ» программиси йепилғандин кейин улар қанчилик чапсан қурулған болса, шунчилик чапсан йоқ болуп кәтти. — «Һәқиқий талантлар хәлиқ ичидә» ибарисигә әмәл қилсақ, уларниң ғемини ким йәйду, уларниң өсүп-йетилишигә ким ғәмхорлуқ қилиду, дегән соалниң туғулуши тәбиий. Һәқиқәтән, хәлиқ талантлири өз маһаритини намайиш қилидиған бирдин-бир сәһнә – телевизия өз паалийитини тохтатқан еди. Мана мошу икки мәхсәтни нишан қилип, театр қурушқа бәл бағлидим. Әлвәттә, бу чоң тәйярлиқ билән җавапкәрликни тәләп қилатти. Униң үстигә бу ишниң һөддисидин чиқишқа шәрт-шараитимизму болмиған десәк болиду. Артистлар үчүн реквизит, мәшиқлинидиған җай, кәспий режиссер, қисқиси, һечнәрсә йоқ. Хәйрият, сәнъәткә иштияқ бағлап, сәһнигә интизар болуп жүргән бәш-алтә жигит-қизни жиғип, оюмни ейтиведим, улар хошал болуп кәтти. Дәррула, дәсләпки концертимизниң тәрәддутини башлавәттуқ. Тунҗа концертимиз яман болмиди. Әң асаси, хәлиқниң қоллап-қувәтлишигә ериштуқ. Бу, өз новитидә, паалийитимизни давамлаштурушқа зәмин яратти. Он жил давамида жигирмә «Хуш кәйпият» программисини тәйярлапсиләр. Уларға тамашибинларниң бәргән баһаси қандақ болди? Әлвәттә, барлиқ концертлиримизни алий дәриҗидә өтти дәп ейталмаймиз. Һәрқандақ иҗадий топ яки сәнъәт өмигиниң паалийитидә өрләш, йүксилиш, бәзидә чекинишләрниң болуши тәбиий һәдисә. Өзимиз ейтқандин көрә, он жиллиқ иҗадий паалийитимизгә салаһийәтлик мутәхәссисләр билән әң адил қази — тамашибинларниң баһа бәргини әқилгә мувапиқ болар дәп ойлаймән. Мениңчә, у баһа яман болмиса керәк? Бу нуқтәий нәзәрдин елип қариғанда, еғиз толтуруп махтанғидәк ишларни әмәлгә ашуралидуқ. Җүмлидин он жил  давамида бизниң театримиз  сәһниси арқилиқ онлиған, йүзлигән талантлиқ қиз-жигитлиримиз чоң сәһниләрдә өз маһаритини намайиш қилип, көпчиликкә тонулди. Әлвәттә, бу асасий мәхсәтлиримизниң бири болғачқа, бу мәсилә биз үчүн алаһидә диққәткә сазавәр болди. Бу җәриянда биз күтмигән йәнә бир мәсилигә дуч кәлдуқ. Әҗайип ярқин талантқа егә, лекин нахша йезиш, сәһнә кийимини сетивелиш вә һаказа чиқимларни көтиришкә ихтисади яр бәрмәйдиған қаракөзлиримиз чәттин чиқишқа башлиди. Һәтта мүмкинчилиги чәкләнгән, җисманий мейип балиларму театримизға келишкә башлиди. Уларни нери тур дейиш, өзимизниң алий мәхсәтлиримизниң бири — аддий хәлиқ арисидики яш талантларниң өсүп-йетилишигә зәмин яритиш принципиға хилаплиқ қилған билән баравәр еди. Бир нахшиниң кәспий студиядә йезилип чиқиши 700 — 800 Америка доллирини тәшкил қиливатса, әлвәттә, буниңға һәркимниң шараити яр бәрмәйду. Бу мәсилидә биз мәҗбурий рәвиштә һамийларға айландуқ. Худаға миң қатлиқ шүкри, он жиллиқ әмгигимиз бекарға кәтмиди. Һазир онлиған яш талантлар хәлқимизниң сөйүмлүк сәнъәткарлириға айланди. Йәккә альбомлири йоруқ көрди. Әң болмиғанлири хәлиққә тонулуп, той-төкүнләрдә болсиму, нахша ейтип, саз челип, аилилирини асраватиду. Әнди миллий сәһнимиздә сатира жанрини тәрәққий әткүзүшкә қошқан һәссәңларни өз еғизиңдин аңлисақ, дегән нийәт бар. Мәрһәмәт. Бу йөнилиштиму ейтарлиқ утуқларни қолға кәлтүрдуқ дәп ишәшлик ейталаймиз. Он жил давамида пәқәт өзимизниң театридила 120дин ошуқ миниатюра сәһниләштүрүлүпту. Униңдин ташқири сатира жанрида йезилған онлиған әсәрлиримиз Уйғур театрида вә қериндаш қазақ хәлқиниң сәһнилиридә қоюлди. Бу йөнилиштики әң чоң хошаллиғимиз, йеқинда Россиядики сатира йөнилишидики әң аммибап «Кривое зеркало» театриниң бәдиий кеңиши бизниң бирқанчә миниатюримизни қобул қилди. Бизчә болғанда, бу һадисә пәқәт театримизниң яки миллий әдәбиятимизниңла утуғи әмәс, бәлки пүтүнсүрүк уйғур әдәбиятиниң сатира жанриниң утуғи, дәп чүшинимән. Айрим концертлардин кейин тамашибин театриңлар тәрипидин қоюлған миниатюриларда «тәнқитләр артуқ болди!» дегән пикирләрдә болғанлиғи раст. Буниңға қандақ қарайсән? Сатира асаси — тәнқит. Мәлум бир шәхсни яки җәмийәттики моҗут бир камчилиқни махтап тәнқитләш мүмкин әмәс. Амма бизниң хәлқимиз тәнқиткә кәлгәндә шу қәдәр кайәкки, наданлиғимизға һәссинәй дәйсән. Жираққа бармайла, өзимиз билән ич қоюн, таш қоюн яшаватқан қазақ қериндашлиримизнила алайличу. Айтыс программилирида улар министрлар кабинетидин башлап, премьер-министрни тәнқитләп, аччиқ күлгә қамчисиға алиду. Улар биринчи рәттә олтирип, чавак челип, күлүп сәмимий қарши алиду. Һә, бизниңкиләрчу? Сәһнидә бирәр сәлбий образ яраттиңму болди, тоқумни қарниға елип домсийип қалиду. «Сән паланчини яки покунчини заңлиқ қипсән, дурус әмәс» дәп җугисини тәтир кийиду. Улар һәтта заңлиқ яки шаңхо билән тәнқитниң арисидики пәриқни билмәйду. Әгәр бир кәмбәғәлниң иштини житиқкән яки айиғи накани току дәп үстидин күлсәк, у һәқиқәтән заңлиқ қилған болиду. Бу чүшәнмәсликләр неминиң аламити? Бу пәқәт қариқосақлиқ, саватсизлиқниң бәлгүси, халас. Сезиги бар сәкрәйду демәкчи, әгәр кимду-бири сәһнидә яритилған образдин өзини тонувалса, демәк, язғучиниң атқан оқи дәл нишанға тәгди дегән сөз. Сатирик язғучиниң алдиға қоюлидиған тәләп һәм шу. Силәргә тамашибинларни җәлип қилиш проблемиси барму? Он жил давамида тамашибин топлаш, өзинимизниң турақлиқ мухлислирини тепиш, әлвәттә, оңай болмиди. Мениң бир һәйран қалғиним, биздин башқа һечбир милләт өйму-өй кирип билет сатмайдекән. Гезит-журналлиримизға муштири топлаш һәққидиму худди шу пикирни ейтсақ болиду. Әгәр тамашибинлиримиз башқилар охшаш концерт билетлирини театр кассисидин сетивалған болса, биз мәлиму-мәлә, жутму-жут жүрүп билет сатқан вақтимизни иҗадий ишләшкә сәрип қилған болсақ, нур үстигә нур болатти. Һәр һалда, худаға шүкри, өзимизгә чушлуқ мухлислиримизни тапалидуқ. Театримизниң он жил давамида өмүр сүрүши, сөзүмизниң рошән испати болса керәк. Көпчиликкә яхши мәлум, биздин кейин бәш-алтә шәхсий театр билән бирнәччә продюсерлиқ мәркәз тәшкил қилинған еди. Әпсус, бир-икки концерттин кейинла барлиғи йепилип кәтти. Аллаға йәнә бир қетим шүкри, биз бу җәһәттин дағдам йолумизни тапалидуқ, өзимизгә чушлуқ тамашибинлиримизға ериштуқ. Пурсәттин пайдилинип, өзиниң алийҗанап вә соваплиқ ишлири билән көпчиликкә тонулған тиҗарәтчи Дилмурат Кузиевниң  исмини алаһидә тәкитләп өткүм келиду. Әгәрдә «бешимизға күн чүшкәндә» шу сахавәтлик инсан болмиған болса, бизниң театримизниңму бүгүнки күнгә қәдәр моҗут болуши икки тайин еди. Пурсәттин пайдилинип, он жилдин буян мениң билән бир сәптә барлиқ қийинчилиқларға бәрдашлиқ берип, маңа яр-йөләк болған коллективимға вә, әлвәттә, дайим бизни қоллап келиватқан турақлиқ тамашибинлиримизға миңларчә тәшәккүр изһар қилимән. «Шавкәт-шоу» театри йепилидекән» дегән гәпләрму бар. Шу растму? Театримизни бүгүнки дәриҗигә көтәргичә тартқан җапа-мәшәқәтләрни пәқәт өзәм билимән. Бүгүнки малийәвий боһран дәвридә бир театрни, униң үстигә шәхсий театрни сақлап қелиш бизгә оңайға чүшмәйду, дәп ойлаймән. Һәр һалда театримизниң келәчиги пәқәт бизгила бағлиқ әмәс екәнлигини алаһидә қәйт қилғум келиду. Әнди силәрниң он жиллиқ юбилейлиқ концертиңларни мухлислириңлар тақәтсизлик билән күтүватиду, тәйярлиғиңлар қандақ? Тәйярлиғимиз яхши. Концертимиз Студентлар сарийида 16-декабрь күни өтиду. Бу қетим концертимиз саат 16.00да вә 19.00да қойилиду. Униң сәвәви, бизниң наһийәләрдин келидиған мухлислиримизниң қайтип кетишигә қолайлиқ болсун дәп бир концертимизни саат 16.00ға бәлгүлидуқ. Шундақла йол хираҗитини әскә елип, күндүзи болидиған концертниң баһаси, кәчки сеансқа нисбәтән, әрзәнирәк. Лекин программида һечқандақ өзгириш болмайду. Концертниң 1-бөлүмидә театримиз күлкә маһирлириниң орунлишидики сатира, миниатюра, юмор вә «Нур» топи, «Ирадә», «ТюркАЗ» уссул ансамбльлири билән йәккә нахшичилар Артур Илахунов, Марат Савутов, Элмурат Хәйруллаев вә башқиларниң орунлишида хәлиқ вә заманивий нахша-уссулларни көрәләйду. Иккинчи бөлүм толуғи билән Шинҗан-Уйғур Автоном Районидин кәлгән «Ипәк йоли садаси» ансамблиниң, «Нава» конкурслирида мукапатлиқ орунларни егилигән сәнъәткарларниң концертиға вә  «Кривое зеркало» (Москва, Россия) сатира театриниң артисти Абиджон Асомовниң иҗадийитигә беғишлиниду. Билетларни җәмийәтлик таратқучилардин сетивелишқа болиду. Сөһбәтләшкән Йолдаш МОЛОТОВ.