• Йеңилиқлар
• 10 Желтоқсан, 2015

Телесериалниң пайдиси барму

– Дадаң билән апаңниң сериаллири башланди, көрүшкә кашила болмай нериқи бөлмигә кирип, савиғиңни қил, – деди чоңлар пәрзәндигә. – «Вәдә беримән» сериали башланди, бүгүн Зоя билән Асатниң тойи болиду, – дәп жүгрәп берип телевизор алдиға бәш яштики нәвриси келип олтарди.Бүгүнки таңда заманивий телевизияни сериалларсиз тәссәвур қилалмаймиз. Илгири чәт әллик яки елимиздә чүширилгән бир-икки сериалларла можут еди. Һазир болса, рус, корей, һинд, түрк сериаллири аз вақит ичидила көпчилик арисида аммибаплиққа айланди. Сериаллар әсли қәйәрдә, қачан һәм қандақ пәйда болған? Дәсләп сераллар АҚШта 1932-жили радиосериал териқисидә тарқитилған. Бу, шу чағдики өй хизмәтчилириниң ичпушиғини чиқириш үчүн вужутқа кәлгән дуния еди. 30-жиллири хәлиқ арисида «мыльная опера» нам билән радиосериал пәйда болди. Сериалниң һамийи «Prokter amble» мәхсәт болуп, аталған ширкәтниң мәһсулатини хәлиқ арисида тәшвиқат қилип, содисини яхшилаштин ибарәт еди. Әнди 1947-жили болса, «A Woman to Remember» намлиқ дәсләпки телевизиялиқ сериал көрситилгән. Иккинчи жаһан уруши аяқлишиши билән тәрәққий әткән вә етиватқан дөләтләр билән европа әллиридә сериал чүшириш кәң қанат яйди. Қазақтанда чүширилгән дәсләпки сериал – «Тәғдирләр қийилишиши» («Перекресток»). Кейин «Саранча» чүширилди. Һазир телеканаларда елимиздә чүширилгән сериаллардин башқа көрситиливатқан теленовелла, телесериалларниң сани йоқ. Риқабитини ашуруш үчүн телеканаллар кәйни-кәйнидин үзлүксиз чәтәллик сериалларни көрситиватқанлиғи нәтижисидә шу әлниң мәдәнийити биз, уйғурларғиму әкси тәсирини йәткүзиватқанлиғиға көз жумалмаймиз. Мәсилән, һинд телесериаллирини алайлуқ. Яш қизлиримиз һинд хәлқигә тәәлуқ «сарри» аталмиш көйнәкни кийиш адәткә айланди. Һинд хәлқиниң қизлиридәк бурни билән киндигигә тешип яки қисип қойидиған зәнжир-һалқиларни биз уйғур қизлири қачан асқан? Жигитләр арисида болса, корей үлгисидики чачлириниму пахпайтип ясавалидиған болди. Қулақ-бойнидин ашуруп, қизлардин һеч қелишмайдиған һаләткә йәтти. Аилисидә туғулған пәрзәнтлиригә болса, әшу сериал қәһриманлириниң исимлирини қоюшму овж елишқа башлиди. Мәсилән, «Ямур», «Сүлейман» («Сулайман» әмәс), «Асат», «Иша» вә башқилар. Йеқинда сәралиқ бир момай: – Мошу сериал мән өлүп қалғанчә түгисә болаттиғу, – дегидәк. Ейтмақчи болғинимиз, яшанғанлиримизму яшлардин һеч қалмайду. Шулар билән тәңла сериал көриду. Көрмисун дегинимиз әмәс, серииалниң ахирини күтүш билән жүргән қерилиримизниң әксинчә уларниң тәрбийәвий әһмийитини елип, әкси тәсирини бала-чақисиға чүшәндүрсә дегән ой келиду кишигә. Өткәндә яш аилидә мундақ вақиә йүз бәрди. Сериал десә ичиватқан чейини унтуп қалидиған келин өй ичи оқити, аилә күтимигә анчә етивар бәрмәй, ахири йолдишиниң аялиға болған көңүл ағриши түпәйлидин ажришип кәткән. Күлкә қозғитидиған әһвалға охшиғини билән, әтидин кәчкичә телевизор алдидин кәтмәйдиған яшлиримиз йоқ әмәс, йетип-ашиду. Телесериаллар һәққидә иҗтимаий тордики пикирләргә нәзәр ағдуруп көрәйличу. – Мән бир күнүмни сериалларсиз тәсәввур қилалмаймән. Болупму, кәчтә һинд сериаллириниң бирини ташлимай көримән. Заман роһиға аһаңдаш сериалларниң мәзмун-маһийити маңа бөләкчила яқиду. Униңдин һәтта өзәмниң шәхсий һаятимдики бәзибир йешилмәйватқан муәммилиримни йешивалимән. Һинд қизлириниң назуклиғи, чидам-төзүми, муһәббитигә чин вападарлиғи кимниңла болмисун һәвәсини қозғитиду. Жигитлириниң сумбатлиғи, көйүми, қариму-қаршилиқлардин ижабий хуласә чиқиралайдиғанлиғиға һәйран қалимән. – Тарихқа қизиққанлиғим үчүн, мән тарихий сериалларни көпәрәк көримән. Болупму, түркниң «Султан Сулейман» телероманиниң бир сериясини ташлимай көрүп чиқтим. Корейларниңму тарихидин учур беридиған сериаллириму көрситиливетипту. Кечиси кәчәрәк, вә күндүзи бериливатқанлиқтин, иш вақтимға бағлиқ көрәлмәй жүримән. Яшлиримизға дәйдиғиним, амал болса, сериалларниң пайдисини елип, асассизлиғиға беқинмаслиқ керәк. – Нахшичи сүпитидә, бәзидә фильм-сериалларда орунлинидиған нахшиларни ижра қилишни яқтуримән. Мәсилән, буниңдин 10 жил бурун ШУАРда чүширилгән уйғур тилидики «Бәхитсизләр» фильмидики «Лалә» нахшисини орунлап чиқтим. Яшлар арисида тез тонулушумниң сәвәви әйнә әшу аталған нахша. Әнди һинд яки түрк сериллириниң биридә ейтиливатқан нахшиларниң бирини орунлисам дегән нийитимму бар. – Һазир иккисиниң бири интернетни көп қолланса, бири сериал көрүшкә амрақ. Буниңдин бәш-алтә жил илгири бәзи дөләтләрдә телеканалларда сериал тарқитишни мәнъий қилған. Елимизниң барлиқ телеканаллирида дегидәк сериаллар тарқитилиду. Кәчтә 18.00тин башлап арқа-арқисидин көрситилидиған сериаллар кечиси 23.00тә тамамлиниду. Һесаплап көрүң – бәш саат. Һә, мошу арилиқта балиниң савиғиға тәйярлиқ қилиш үчүн ким ярдәм қилиду? Иштин кейин өйгә келип, кәчки ғизани ким тәйярлайду? Тизивәрсәк нурғун. Мана мошундақ аддий ишларниң чала болуватқанлиғи сәвәвидин, түрлүк йеқимсиз әһваллар йүз бериватиду. Бирла мисал, өткәндә алдимға бир яш келин келип, дәрдини ейтип, мениңдин ярдәм сорап кәпту. Ейтишичә, йолдиши аялини икки балиси билән ташлап кетип, башқиси билән көңүл тепишқан екән. Кейин йолдишиға: «бу немә қилиғиңиз?» десәм, йолдиши: «һәжәплинидиған һеч нәрсә йоқ, сериаллардиму мундақ әһваллар йүз бериватидиғу, йәнә бирини яхши көрүп қалсам амалим нечүк» дәп жавап қайтурди. Буниңға немә дәйсиз? Көпчилик арисида һинд сериаллирини көридиғанлар әң көпини тәшкил қилидекән. Иккинчиси түрк, кейин корей сериаллири екән. Рус сериаллири болса, төртинчи «орунда». «Он икки яшқа киргән балиларға ата-аниси билән көрүшкә рухсәт» дәп башлинидиған сериалларни камаләткә толмиған балилиримиз билән биллә тамашә қиливатимиз. Әнди телесериаллардин өзимизгә тегишлик қандақ пайда алалаймиз? Абдулҗан АЗНИБАҚИЕВ.