• Бизниң сөһбәт
  • 15 Желтоқсан, 2015

«Чәттин қарап, «ревизор» болушниң һаҗити йоқ»

Шаһимәрдан Нурумов: 16-декабрь күни биз елимиздики әң улуқ мәйрәмни — Мустәқиллик күнини нишанлаймиз. Тунҗа Президент — Милләт Лидери Нурсултан Назарбаевниң сөзи бойичә ейтқанда, «Бу күни биз өзимизниң қазақстанлиқ Йолумизни башлидуқ. Биз улуқ миссияни әмәлгә ашурдуқ — мустәқилликниң асасини салдуқ».Һәқиқәтәнму, бу сәнә мәмликәтниң суверенитетқа егә болуш вә йеңи дөләтни тәрәққий әткүзүш тарихида муһим әһмийәткә егә. Мана мошу улуқ сәнәни — дуния етирап қилған қазақстанлиқ Йол башланға күнни — 24-қетим нишанлаватимиз. Бу Йолда, барлиқ қазақстанлиқлар охшаш, биз, уйғурларму, елимизниң иҗтимаий-сәясий вә ихтисадий, мәдәний  тәрәққиятиға қошуватқан һәссимизниң техиму салмақлиқ болушини қолға кәлтүрүватимиз вә миллий мәдәний йүксилиш җәриянида көчтин қалмаслиқниң, әксичә, техиму алға илгириләшниң асасини бәрпа қиливатимиз. Бу йосунда җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң әмәлгә ашуруватқан ишлири тилға аларлиқтур. Шуңлашқа бизниң мәйрәм һарписида «Қазақстан уйғурлириниң җумһурийәтлик этномәдәнийәт мәркизи» җәмийәтлик бирләшмисиниң рәиси, Қазақстан хәлқи Ассамблеяси Кеңишиниң әзаси Шаһимәрдан НУРУМОВ билән болған сөһбитимизму мошу мавзу әтрапида болди.

Шаһимәрдан Үсәйин оғли, Мустәқиллик — елимиздә истиқамәт қиливатқан барлиқ хәлиқләрниң, уларниң миллитидин вә диний етиқатидин қәтъий нәзәр, муқәддәс қәдрийәт болуп шәкиллинип қалди... Тоғра ейтисән, қериндаш қазақ хәлқигә қонған бәхит қуши бүгүн елимиздә истиқамәт қиливатқан барлиқ милләтләр билән еләтләрниң, сән ейтқандәк, уларниң миллити вә диний етиқати бөләк болсиму, һәммимизгә ортақ бәхит қушиға айланди. Бу бәхит өзлүгидин кәлгән амәт әмәс. Бу жирақни пәмләшни билидиған жирик сәясий әрбап, һәқиқий хәлиқ лидери Нурсултан Әбиш оғли Назарбаевниң дана ички сәяситиниң нәтиҗиси. Бүгүн заманивий дунияниң сәясий хәритисидә 200гә йеқин мустәқил дөләт бар. Уларниң бәзилиридә, ейтқан болар едимки, һәтта тәң йеримида мустәқиллик уруш, йәни қан төкүш арқилиқ қолға кәлтүрүлсә, бәзилиридә, хелила нурғунлиған әлләрдә, бу җәриян һәрхил өзгиришләр яки инқилаплар арқилиқ әмәлгә ашти. Әнди, униңға тарихниң өзи гува, санақлиқла дөләтләрдә «Мустәқиллик» дегән улуқ уқум һечқандақ оқ етишсиз течлиқ йоли билән қолға кәлтүрүлди. Шу дөләтләрниң бири, бизниң елимиз — мустәқил Қазақстан Җумһурийити. Бәзидә «сабиқ СССРниң тәркивидики җумһурийәтләр мустәқилликкә оңайла егә болувалди» дегән калтә пикирни аңлап қалимиз. Задила ундақ әмәс. Балтиқбойи җумһурийәтлирини ейтмиғанниң өзидә, Грузиядики, Әзәрбәйҗандики тоқунушларни әслисәк, уларда мустәқиллик һәргиз течлиқ йоли билән қолға кәлмиди. Худаға миңқатлиқ шүкрики, биздә ундақ болмиди.  Бу, йәнә бир қетим ейтай, парасәтлик вә данишмән Президентимиз Нурсултан Назарбаевниң әҗри. Һәқиқәтәнму, Дөләт рәһбириниң җәмийитимиз һаятиниң һәммә саһалирида елип берилған нәтиҗидарлиқ ислаһатлири түпәйли, Қазақстан бүгүн, аридин чарәк әсирдин аз вақит өткинигә қаримай, дунияниң әң тәрәққий әткән 30 дөлитиниң қатариға кириш алдида туриду. Бу, әлвәттә, чоң утуқ. Әйнә шу утуққа өзиңиз рәһбәрлик қиливатқан җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң қошуватқан үлүшини бебаһа дәп билимиз. Хәлиқниң пикри шундақ. Сизму шундақ дәп ойламсиз? — Хәлиқ һәммини билиду, һәммә нәрсини көриду. Қериндаш қазақ хәлқидә «Халықтың көзі көреген» дегән мақал бар. Әгәр хәлиқ шундақ баһа бериватқан болса, униңға қошулмай мүмкин әмәс. Шәхсән өзәм хәлиқниң бу пикригә бийил йәнә бир қетим көз йәткүздүм. Өтүватқан жил шанлиқ сәнәләргә толуп-ташти: Улуқ Вәтән урушидики Улуқ Ғалибийәтниң — 70, Қазақ ханлиғиниң — 550 жиллиғини нишанлидуқ, Қазақстан Җумһурийитиниң Асасий Қануни — Конституцияниң вә елимиздики барлиқ милләтләрниң, пәқәт азсанлиқларниңла әмәс, бешини қошқан, Президентимизниң өзи Рәиси болған Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң 20 жиллиғини дағдуғилиқ атап өттуқ. Мана мошу сәнәләргә беғишлинип, җумһурийәт даирисидә өткән барлиқ чарә-тәдбирләргә җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи паал иштрак қилди. Биз, йәни ҖУЭМ, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң паалийити даирисидә Хитай, Бангладеш, Түркия, Пакстан, Авғанстан вә башқиму дөләтләрниң делегациялирини рәсмий қобул қилиш мәрасимиға қатнаштуқ. Әйнә шундақ мәрасимларниң минбәрлиридин җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң паалийити тилға елинғанда яки қазақстанлиқ уйғурларниң бүгүнки турмуш-тирикчилиги, қолға кәлтүрүватқан утуқлири тоғрилиқ ейтилғанда, һәқиқәтәнму, өзәңни хәлқиңгә вакаләтлик қиливатқанлиғиң үчүн пәхирлинип кетисән вә, әлвәттә, саңа жуқури җавапкәрлик жүкләнгәнлигини йәнә бир қетим чоңқур һис қилисән. Демәк, махтанғанлиқ әмәс, хәлиқ ишәнчисини алий дәриҗидә ада қилип келиватимән, кәлгүсидиму дайим шундақ болидиғанлиғиға ишәнчим камил. Шаһимәрдан ака, һазир жил йәкүнини чиқиридиған пәйт. Шундақ екән, шәхсән өзиңиз ҖУЭМниң биржиллиқ паалийитидин разиму? Әлвәттә, рази. Чүнки ейтишқа оңай, әмәлиятта хелила қийин болған онлиған мәдәний чарә-тәдбирләрни жуқури дәриҗидә өткүздуқ, уларни һакимийәт орунлири, аддий хәлиқ жуқури баһалиди. Жил давамида өткән барлиқ мәдәний чарә-тәдбирләрни бир-бирләп санап чиқсамму болатти, бирақ ундақ қилишниң һеч һаҗити йоқ, һәммиси «Уйғур авазида» әтраплиқ йорутулди. Шундиму 1-Май — Қазақстан хәлқиниң бирлиги күни мәйрими мунасивити билән Уйғур театриниң һойлисида уюштурулған «Достлуқ ләңмини» тоғрилиқ алаһидә ейтқум келиду. Шу күни уйғур ләңмини үчүн ашпәзләр 250 килограмм ун, 120 литр су, 300 данә тухум, 120 килограмм гөш, 25 килограмм томат, 250 килограмм һәрхил көктат ишләтти. 12 қазан тохтимай қайнап турди. Шу күни, ашпәзләрниң тәхминән һесави бойичә, 50 чақиримға тәң ләңмән созулди. Шундақ қилип, дунияда бирқетимда тәйярланған ләңмәнниң салмиғи 687 килограммни тәшкил қилип, Гиннессниң Рекордлар китавиға киргүзүлди. Шундиму мошу жили көңүлгә пүккән нәрсилиримизниң һәммиси толуқ орунланди дәп ейталмаймән. Ядиңда болса, Улуқ Вәтән урушидики Улуқ  Ғалибийәтниң 70 жиллиғи мунасивити билән урушта вапат болған ата-бовилиримиз тоғрилиқ китап чиқиришни планлиған едуқ. Әпсус, бәзи техникилиқ сәвәпләргә бенаән, бу жили уни йоруққа чиқиришқа үлгирәлмидуқ. Худа буйриса, бу китап, сөзсиз, нәшир қилиниду. Ейтмақчи, өзиңизниң китап йезиватқанлиғиңиздин хәвиримиз бар. Униң билән қачан үз көрүшимиз? Өзәң билисән, у китап асасән йол хатирилири, сәпәр тәсиратлиридин ибарәт, шундақла униңда өзәмниң көргән-билгәнлирим һәққидә һекайә қилидиған әслимиләр орун алди. Китап пат-йеқинда нәширдин чиқиду. ҖУЭМ йенида паалийәт елип бериватқан онлиған кеңәшләр бар. Шуларниң паалийитигә қандақ баһа берисиз? Соалиңға ениқ вә очуқ җавап бәрсәм, Сәнәм Бешированиң рәһбәрлигидики Ханим-қизлар кеңишиниң паалийитини тилға алмай мүмкин әмәс. Әнди мошу кеңәшниң йенидики «Нураний анилар» (рәиси — Гүлҗаһан Муратова), «Анилар» фонди (Зорәм Авутова), «Җанан» хәйрихаһлиқ фонди (Мезангүл Авамисимова) ҖУЭМ тәрипидин өткүзүлүватқан һәрқандақ чарә-тәдбирдин чәттә қалған әмәс. Мошу йәрдә җай-җайлардики ханим-қизлиримиздин Бостан Ғазиева, Турсунай Иминова, Таҗиниса Тохтиева, Арзигүл Һошурова, Каминур Сопиева вә башқиларниң исим-фамилиялирини алаһидә атап өткүм келиду. Кеңәшләр тоғрилиқ сөз қилғанда, Жигитбашлири (рәиси — Абдурешит Мәхсүтов), Мәшрәп (Тәлъәт Надиров) вә башқиму кеңәшләрниң актив паалийәт елип бериватқанлиғи көпчиликкә яхши мәлум. Бу йәрдә мән Рәхмәтҗан Йүсүпов башқуруватқан Алимлар кеңиши йенида тәшкил қилинған Аталғушунаслиқ кеңиши тоғрилиқ, улар әмәлгә ашуруватқан муһим иши тоғрилиқ тәпсилий тохталғум келиду. Биз, уйғурлар, миллий таамларға бай, лекин уларниң 99 пайизиниң намлири хәнзучә атилиду. Немишкә уларни өзимизниң тилида аташқа болмайду? Әлвәттә, болиду! Униң үстигә әшу таамлиримизниң һазир унтулған өз намлири болған. Әгәр мәлум бир таамниң илгәрки намини тапалмисақ, униң тәмигә яки түригә, йәни ясилиш усулиға қарап, нам ойлаштуруш керәк. Әсли термин-аталғу дегән тәрәққиятқа қарап ясилидиған нәрсә. Биздә, уйғурларда, йеңи аталғу, немишкиду, дәрһал сиңишип кәтмәйду. Бирла мисал кәлтүрәй, қазақ қериндашлар һазир һечқачан «мороженое» демәйду, «балмуздақ» уларға шундақ сиңишип кәткәнки, уни қазақлар атам-замандин тартип истимал қиливатқандәк билиниду. Әнди биз һечқачан «музшекәр» демәймиз, болмиса бу ибарә һәммә тәрәптин лайиқ вә мәптункар. Шундақ болсиму, тилимизниң келип-кәлмәйватқиниға пәрва қилмай, «марожный» дәп қойимиз. Хулләс, һәрқандақ йеңи аталғуни турмушумизда қоллинишимиз, язғанда қорқмай ишлитишимиз тәләп қилиниду. Шундақ қилған тәғдирдила у бизгә чапсан сиңишип кетиду. Бу йәрдә мән мону нәрсини алаһидә тәкитлигүм келиду: ҖУЭМ мана мошундақ вә башқиму изгү башланмиларни қолға алған екән, униң ахири немә болидекин дәп чәттин қарап, «ревизор» болуш әқилгә сиғмайдиған иш. Әшундақ чәттин тамашә қилишниң орниға қазанда биллә қайнаш тәләп қилиниду. Иҗазәт болса, сөһбитимизниң әсли маһийитигә қайтип келәйли. Соримақчи болғиним, ҖУЭМниң җай-җайлардики шөбилири тоғрилиқ немә ейтисиз? Дәрһал ейтай, ҖУЭМниң тәркивигә киридиған җай-җайлардики уйғур мәдәнийәт мәркәзлири билән алақимиз мустәһкәм. Болупму Астана шәһәрлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Рустәм Абдусаламов), М.Қәшқәрий намидики Җамбул вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (рәиси — Муһәббәт Турдиева), Җәнубий Қазақстан вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Баһадур Сәлимов), Павлодар вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Арсен Турдиев), Ғәрбий Қазақстан вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Асийәм Үсәнова), Ақтөбә вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Тиләпҗан Ибрагимов), Уйғур наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Закир Мәмиров), Талғир наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи (Иминҗан Тохтахунов), Қазақстан Уйғур яшлири бирлиги (Рустәм Хәйриев) билән бирлишип әмәлгә ашурған чарә-тәдбирлиримиз өзиниң нәтиҗидарлиғи билән пәриқлиниватиду. Бу йәрдә мән Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң актив паалийити тоғрилиқму ейтқум келиду. Униң рәиси Шәмшидин Сулайманов техи йеқиндила сайланди. Шуңлашқа рәисниң орунбасари Айнисәм Вайденованиң ишбиләрмәнлиги вә жуқури уюштуруш қабилийити түпәйли 80 миңға йеқин уйғур истиқамәт қилидиған бу наһийәдә тилға аларлиқ ишлар әмәлгә ашурулди, кәлгүсидиму шундақ болидиғанлиғиға ишәнчим камил. Ахирқи соал: Мустәқиллик күни мәйрими мунасивити билән гезитханлиримизға ейтар тилигиңиз барму? Әлвәттә, бар. Алди билән барлиқ қериндашлиримни елимиз һаятидики муһим сәнә — Мустәқилликниң 24 жиллиғи билән қизғин вә сәмимий тәбрикләймән. Ортақ өйүмиз — Қазақстандики течлиқ билән бәрикәтни бейитишқа қошуватқан һәссимиз дайим салмақлиқ болсун! Сөһбәтләшкән Иврайим БАРАТОВ.

546 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы