• Яднамә
• 21 Қаңтар, 2016

Тағамниң һаяти

Һаятни аққан суға қияс қилидекән. Дәрһәқиқәт, тирикчилик ғемида жүрүп, вақитниң ғуюлдап өтүватқиниға ерәң қилмайдиған болдуқ. Мана, бир өмүр таянчим вә мәслиһәтчим болған тағам Қасим Мәхсүтовниң вапат болғиниға 23-январьда бир жил болидекән. Хәлқимизниң көрнәклик шаири Савутҗан Мәмәтқуловниң «бир адәмләр бар тирик болсиму, йениңда жүргини билинмәйду, бәзи адәмләр һаяттин өтсиму, тирикләрниң арисида жүриду» дәп йезип қалдуруп кәткән һекмити бир өмүр мухбир кәспигә садиқ болуп һаяттин өткән Қасим тағам охшаш адәмләргә қарита ейтқандәк билиниду, маңа. Чүнки Қасим тағам билими вә күч-ғәйритини уйғур мәтбуатиниң тәрәққиятиға беғишлиған журналистларниң бири еди. Қасим Мәхсүтов 1928-жили Кичик Ақсу йезисида туғулған. Атиси Мәхсүт әлликбешидин  — 5, аниси Патәмхандин 12 йешида житим қалған екән. Бовимиз Мәхсүт оғуллири Қадир билән Қасим тағамларни апам Мәстиханға аманәт қилип, «үч қериндаш қалдиңлар, худа буйриса заман тиничлинип, йәнә тепишисиләр» дәп көз жумупту. Чүнки бу әнсизчилик жиллири еди. Көп өтмәйла қач-қач башлинип, апам аилиси билән чегара атлап өтүп кетиду. Аридин 23 жил өткәндин кейин бәш балиси вә икки нәвриси билән Қазақстан дияриға қайтип чиққан апам «Йеңи һаят» журналида бесилған Қасим тағамниң сүритини елип, уни Алмутидин тапиду вә Чоң Ақсуға көчирип әкивалиду. У жиллири мән он яшлиқ бала едим. Шуңа үч қериндаш қайта дидарлишип, бир-биригә сир-муң төккән түнләр һели хатирәмдә. Һазир адәмләр бирәр нәрсә қамлашмиса, әйипни заманға артип қойидиған болди. Шәхсән мән бу пикиргә һеч қошулалмаймән. Чүнки һәммә нәрсә заманға әмәс, бәлки өзимизгә бағлиқ. Қарисақ, бүгүнки күн билән өтмүшни селиштуруп болмайду. Адәм қанчә қийин әһвалларни баштин кәчүрсә, шунчә бәрдашлиқ, меһир-шәпқәтлик вә мәрт-мәрданә болуп йетилиду. Буни тағилирим Қадир билән Қасимниң мисалидин рошән көрүшкә болиду. Уларниң балилиғи наһайити еғир дәвиргә тоғра кәлди. Кишиләр ишигидә дегидәк жүрүп, әскә киргинидә, Улуқ Вәтән уруши башлинип кетиду. Йешиниң кичиклигигә қаримай, Қадир тағам урушқа кетипту. Бир қошуқ талқанниң ғериви болуп өйдә тәнһа қалған Қасим тағамни Савур кичик бовам өз ғәмхорлуғиға алған екән. Лекин көпбалилиқ ата кейин тағамни балилар өйигә өткүзүветишкә мәҗбур бопту. Тағам шу күнләр һәққидә узақтин-узақ һекайә қилип берәтти. Униң әслишичә, тәтил күнлири тағам үчүн әң қийин пәйтләр болған екән. Ишләй десә, чуғи кичик балиниң һечнемигә чамиси кәлмәйду. Шундақ болсиму, йәттинчи синипни пүтирип, Яркәнттики муәллимләрни тәйярлайдиған училищеға оқушқа бариду. Һә, бу йәрдиму әһвал чағлиқ болуп, учисида житиқ чапан билән житиқ иштан кийгән бу балиниң қийнилип жүргинини көргән устаз, жутдаш-шаир Һезим Искәндәров униңға Чоң Ақсу йезисиға берип, қайта ечилған интернатта туруп оқушини давамлаштуруш мәслиһитини бәргән екән. 1948-жили йезидики оттура мәктәпни пүтәргән тағам акиси Қадирниң әвәткән ахчисиға бир қур қамдилип, Алмута шәһиридики ҚазГУниң журналистика факультетиға оқушқа чүшиду. Бу йәрдә оқуп жүргинидә, җан беқиш үчүн гезит-журналлар тәһриратлар ишлириға арилишип жүриду. Бирақ көпинчә өзи охшаш студентлар билән  поезд вагонлирида жүк бесип, жүк чүширип, жан бақиду. Мана мошундақ җапалар билән оқушини тамамлиған у әмгәк паалийитини 1953-жили «Йеңи һаят» журнали тәһриратида башлайду. Бир-биригә уқақ тартип, ана жуттики қериндашлири йениға келивалған тағам наһийәлик «Течлиқ әмгәк» гезитиға мухбир болуп ишқа орунлишиду. Кейин у муһәррирликкә тайинлинип, нәқ шу жиллири икки бәтлик гезит төрт бәтлик вә һәптисигә үч қетим чиқидиған дәриҗигә йетиду. Яш муһәррирниң шу жиллири устазлири Мәшүр Розиев билән Мәхсүт Норузовтин бу ишниң қир-сирини мукәммәл үгинип, нәширниң сүпитини яхшилашқа көп күч чиқарғанлиғи вә гезит хадимлириға өзиниң билгәнлирини еринмәй үгәткәнлиги һәққидә униң кәсипдашлиридин талай рәт аңлиған едим. Бу пәйтләрдә тағам билән Саһинур кичик апам иккиси аилә қуруп, пәрзәнтлири билән кичик бир өйдә туридиған. Наһийәләр бириктүрүлгән 1962 – 1964-жиллири Узунбулақ авулида «Коммунизм нуры» вә Челәктә «Әмгәк туғи» гезитлирида бираз вақит ишлигән жиллириму тағам тинимсиз әмгиги билән көзгә чүшиду. Төрт балиси билән яқа жутларда көчүп-қонуп ишлигән у һәтта аилисини һәптиләп көрмәй, авул-йезиларда тәрғибат ишлирини жүргүзәттекән. Һә, шу күнләрни тағам билән кичик апам бирдә күлсә, бирдә мәйүслинип, талай қетим һекайә қилип бериведи. Уйғур наһийәси қайта қурулғанда, тағам наһийәлик гезитқа муһәррир болуп келиду. Лекин ақни ақ, қарини қара дәйдиған уттур сөзлүк у бу ишта узақ ишлимиди. 1971-жили униң талантлиқ журналист екәнлиги инавәткә елинип, «Коммунизм туғи» гезитиниң наһийә бойичә мәхсус мухбири сүпитидә ишқа қобул қилиду. Мошу ишта та һөрмәтлик дәм елишқа чиққичә әмгәк қилған тағам өзиниң қабилийәтлик журналист екәнлигини көрсәтти. У чоң-кичик билән бирдәк муамилидә болуп, кәмтарлиқниң нәқәдәр гөзәл хисләт екәнлигини өз мисалидин дәлиллигән еди. Лавазимлиқ шәхсләр алдида егилип, өзи үчүн бирәр пайда көрүшни, атақ-мәнсәп елишни көзлимәй яшиди. Шуниң үчүнму униң яхши нами қалди. Яхшилар һәққидә қанчә ейтсақму, гәп түгимәйду. Пәқәт уларниң һаятини, әмгәк-әҗрини һәққаний рәвиштә кейинки әвлатқа йәткүзүш лазим дәп ойлаймән. Саһинур кичик апамму бир өмүр сода саһасида  ишлигән ана. Тағам иккиси икки оғул вә үч қиз тәрбийиләп қатарға қошти. Пәрзәнтлири, улардин қучқан 13 нәврә вә 10 чәвриму тағам билән кичик апам охшаш әмгәксөйгүч болуп болуп йетилди. Ахирқи күнләрниң биридә тағам «Аблимит, худайим маңа бәргән мошу бәхитлик күнләр кичигимдә тартқан җапаларим бәдилигә кәлсә керәк» дәп ейтиведи. Бир өмүр өз кәспигә садиқ болуп өткән тағамниң шу сөзлири һели қулиғимда. Һә, бу қанчә қийинчилиқ көрүп, җапалар тартсиму, адил яшап өткән адәмниң пикир-мулаһизиси, Алланиң шарапитигә болған миннәтдарлиғи еди.

    Аблимит МӘРДАНОВ.

Уйғур наһийәси.