• Мәдәний мирас
  • 19 Мамыр, 2016

«Тура қошиғи»

«Тура қошиғи» — қедимий заман уйғур әбәдияти тарихида муһим әһмийәткә егә вәкиллик әсәрләрниң бири. Бу әсәрни әң дәсләп шаир вә тарихчи Турғун Алмас өткән әсирниң 80-жилларниң бешида «Тарим»  журналида тонуштурған еди. Кейин өзиниң  «Қедимий уйғур әдәбияти» намлиқ китавида техиму мупәссәл  шәрһилиди. Мәзкүр әсәрдә баян қилинишичә, «Тура қошиғи» буниңдин 1500 жил муқәддәм шаир Хоғурсур Алтун тәрипидин йезилған. У шәрқий тураларниң Хоғурсур қәбилисидин болуп, миладийәниң 487-567 жиллири яшап, иҗат қилған. Хоғурсур Алтун «Тура қошиғида» Чоғай тағлириниң бағридики көз йәткүсиз чәксиз яйлақларни, от-чөпләрниң арисиға сиңип кәткән сан-санақсиз чарвиларни, көк асманниң ғубарсиз гөзәллигини, туралар дәриясиниң тинимсиз долқунлирини образлиқ рәвиштә тәсвирләйду: Чоғайниң тағлири бағридики ақар, Туралар дәрияси ойнап, долқунлап. Асманниң гүмбизи баригаһсиман, Туриду паянсиз асманни қаплап. Шунчә көп ғубарсиз, самавий асман, Далалар бепаян, көрүнмәйду қаш. Көрүнүп қалиду сансиз чарва-мал, Әскәндә шамаллар отлар әгсә баш. Шаирниң қәлимидә гөзәлликкә  чөмгән яйлақниң көрүнүши Чоғай тағлирини маканлиған тураларниң чарвичилиқ һаятиниң гөзәл қияпитини әкс әттүриду. Турған Алмасниң қаришичә, туралар уйғурларниң беваситә әҗдади болуп, бу қошақни «Тура қошиғи» дегәндин көрә «Уйғур қошиғи» дәп атиған тоғра. Чоғай теғи Ички Моңғулия билән Моңғулияниң арисиға җайлашқан, һазир «Йиншән теғи» дәп атилидиған тағниң қедимий нами болуп, бу йәр бурун уйғурлар яшиған кәң зиминниң бир бөлиги еди. Турғун Алмасниң «Қедимий уйғур әдәбияти», Әркин Абдуқадирниң «Ғурурнамә» дегән әсәрлиридә баянлинишичә, «Тура қошиғи» намлиқ бу шеир «Чи сулалисиниң тарихи, Хоғурсур Алтун һәққидә киссә», «Чи сулалиси нәзмилири» китаплириға киргүзүлүп, хитай тилида хатириләнгән. Тарихий мәнбәләргә асасланғанда, Хоғурсур Алтун Чи вә Шәрқий Вий сулалилиридә һәрбий, сәясий вә дипломатия әмәлдари болуп ишлигән. Униң «Тура қошиғи» намлиқ шеири жуқурида аталған сулалиләр әскәрлириниң һәрбий жүрүшләрдә ейтидиған жәң маршлиридин болғанлиғи мәлум. «Тура қошиғи» өткән әсирниң 80-жиллиридин башлап һәрқайси алий мәктәпләрниң әдәбият мутәхәссислиги бойичә тәһсил көридиған оқуғучиларниң муһим пәнлириниң бири сүпитидә «Уйғур классик әдәбияти» дәрислигигә киргүзүлгән. Һә 90-жиллардин кейин уйғур оттура мәктәплиридә «Әдәбият» дәрислигидин орун алған.

www.rfa.org

337 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы