• Әдәбий достлуқ — әбәдий достлуқ
• 19 Мамыр, 2016

Һарақкәшниң мәслиһити

Талантлиқ қәләм саһиби, Қазақстан Журналистлар һәм Язғучилар иттипақлириниң әзаси Ермахан Шайхыулы Җәнубий Қазақстан вилайитиниң Түркстан шәһиридә туғулған. 1988-1993-жиллири әл-Фараби намидики Қазақ дөләт университетиниң (һазирқи ҚазМУ) журналистика факультетини тамамлиған. «Қазақ университети» нәшриятида муһәррир, хәлиқара «Түркстан» гезитида бөлүм башлиғи, Түркстан шәһәрлик һакимийити ички сәясәт бөлүмидә баш мутәхәссис, «Түркстан тынысы» телеканалида мудир,  җумһурийәтлик «Дала мен қала» гезитида баш муһәррирниң орунбасари,  әл-Фараби намидики Қазақ миллий университети журналистика факультетида чоң оқутқучи хизмәтлиридә ишлигән. Бүгүнки күндә җумһурийәтлик иҗтимаий сәясий «Айқын» гезитидә баш муһәррирниң орунбасари — җавапкәр катип лавазимини атқуруватиду. Онға йеқин китапниң муәллипи. Бир қатар җәмийәтлик һәм әдәбий мукапатларниң саһиби. Биз төвәндә язғучиниң бир түркүм һәҗвийлирини диққитиңларға һавалә    қиливатимиз   Дайимла нәмликни халайдиған  таңлийимизни қурутмаслиқ — өзимизниң қолида. Шуңлашқа: Сәһәрдә чапақ қайниған көзүңни угилап, уйқаңни ачмастин туруп, ичидә ешәкниң мейисидәкму мейә йоқ қапақ бешиңни қусуқниң һиди техи кетип үлгәрмигән тәһийидин көтәрмәй туруп, «похмельни»  нәдин тепиш керәклиги һәққидә ойла. Андин өлгән қойниңкидәк алайған көзүңни зактәк әгир-донай қоллириң билән раса яхши угилап, йерилип, досақтәк ишип кәткән калпугуңни тилиң билән ялап, юмшатқандин кейин «маңған аяққа йүз грамм илишиду» дегән есил қаидигә риайә қилған һалда, базар-вокзалларни бир қур чарлап чиқ. Өзәңгә чирай-шәкли, тумшуқ-түрлири, русчә ейтқанда «морда-рожилири» тонуш болуп кәткән адәмләр билән саламлашмай турупла, улардин  майда тийин яки йүз граммға йәткидәк ианә  (селиқ десәңму болиду) топла. Һарақ ичип олтарған «кәсипдашлириңға» дуч келип қалғидәк болсаң, «Қериндашлар, биз  миң өлүп, миң тирилгән қазақтә! » дәп өзәңниң милләтпәрвәрлигиңни ишлитип, мәйдәңгә ур. Қәйәрдила болма, өзәңниң нәшихорниң  оғли , һарақкәшниң қули, һарақ-шарапниң үммити екәнлигиңни  һәргиз ядиңдин чиқарма. Чақирған йәрдинму, чақирмиған йәрдинму  ( болупму кейинкиси ишәшлигирәк) қалма. Мүмкин- қәдәр той-төкүнгә тәйярлиниватқан аилиләрниң тизимини алдә, тохуниң мейисидәк мейәңгә (әгәр шу сениңдә болса) яхшилап орунлаштуруп, код қоюп қой. Униң биләнла чәкләнмәй, вақти-вақтида рейдқа чиқип, әхбаратни назаритиңдин чиқарма. Һарақ йоқ йәргә һәргиз йеқин йолима. Мабада саңа һарақ мәсилисидә амәт келип қалса, «беши ағрип» жүргән ботулкидашлириңниң хиҗа­литидин чиқип қой. Улар мундақ яхшилиғиңни һечқачан унтумайду, күнләрниң күнидә болсиму чоқум қайтуриду. Қизил  фуражкилиқларни  (тәртип сақчилирини) көргәндә, һәтта  мәс болсаңму — қачма. Ундақ қилсаң һарақкәшниң шәнигә дағ чүшүрүп қойисән. Чүнки саңа охшаш «кәйнигә тәпсә бәш тийин чүшмәйдиғанлар» уларға керәк әмәс. Әксичә, улар сениңдин қачсун. Һараққа раса тоювалғанда, «өчүп қелиш» алдида җәмийәт тәрәққиятиға мунасивәтлик ислаһатлириңни жүргүз. Һөкүмәтниң иши җаңланғидәк «тиң тәшәббуслириңни», «баһалиқ пикирлириңни» ейтип,  пүткүл аләмгә җар сал. Әтраптикиләр уни аңлап, сени «вай-вай, немә дегән  данишмән инсан бу!» дәп қалсун. Һазирчә силәргә берәр мәслиһитим мошу,  әзиз кәсипдашлар. Қалғинини бешиңлар сақайған күни өзәңлар издәп тепип, оқуваларсиләр. «Қейнаниларға қарши күрәш» «Уруш» десә немә туруш» дәп туридиған, җедәл-җаңҗалға бәк хумар, соқуш- талашқа кәлгәндә  икки көзини валлидә яндуруп, җипилдап қалған калпуклирини, нәйзидәк тимақлирини  ишқа селишни билидиған есил қабилийәткә егә келинләрни «Қейнаниларға қарши күрәш» курсиға тәклип қилимиз. Биздә билим  елиш хаһиши барларниң диниға, тилиға, аиләвий шараитиға, йешиға чәк қоюлмайду. Тәләпкарлар курсқа һәқсиз қобул қилиниду. Улар стипендия, ятақхана, шундақла қейнаниларни урушқа қолайлиқ  қурал-ярақлар,  каска-бронежилет охшаш мудапиә қураллири билән тәминлиниду. Буниңдин ташқири қейнаниси билән биллә туридиғанларға «зиян тартқини үчүн» мәхсус  компенсация төлиниду. Қисқа муддәтлик курс җәриянида келинләр «Чимдаш», «Үз тирнаш», «Қейинжут тарихи», «Қейнаниға тетиш», «Қейнана -до», «Қейната-до», «Ғевәт тоқуш асаслири», «Йолдиши билән  күришиш» қатарлиқ пәнләр вә спорт түрлири бойичә мүкәммәл билим алиду. Қизиғи билән қийинчилиғи мол   ушбу  мутәхәссисликни чоңқур егиләп, өзиниңла әмәс, башқиларниңму қейнанилирини жуңузлап-титиветидиған дәриҗигә йәткән келинләр чәтәлдики, йәни АҚШ, Ғәрбий Европа, Россия қатарлиқ әлләрниң әң есил билим дәргаһлириға тәҗрибә алмаштуруш үчүн әвәтилиду. Курс йетәкчиси — Чатақ пәнлириниң доктори, профессор, «Қейнаниларни зар қахшитиш» Пәнләр академиясиниң Пәхрий академиги, хәлиқара «Нәйзә тимақ» мукапитиниң саһиби Доликүл Бетбақова. Һә бүгүнки күн тәләплиригә лайиқ ечилған мәзкүр  курсниң һамийлири — «Абысындар алқасы», «Жас келіндер» акционерлиқ җәмийити, «Ене-кене» ширкити, «Мыстан» җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғи, «Бізбике бикештер» җәмийәтлик бирләшмиси. Аиләвий мустәқилликкә қол  йәткүзүп, адәм балисиға бирла қетим берилидиған һаятниң ләззитини сүргиңиз кәлсә —  курсимизға мәрһәмәт! Биз силәрни дайим  кәң қучақ йейип қарши алимиз. Алаһидә иззәт-еһтирам билән «Жалмауыз кемпір» намидики Шаңхо академияси. Коммерсантниң үч рәқиви (базар тилидин қалған сөз) Коммерсантниң үч рәқиви болиду: биринчиси — риқабәтчилири, иккинчиси — дүң сетивалғучилири, үчинчиси — херидарлири. Базар тилида  уларға мундақ изаһ берилиду: риқабәтчиләр — күнчи, дүң сетивалғучилар — синчи, херидарлар — чатақчи. Риқабәтчиләр зор болсаң — көрәлмәйду, аҗиз болсаң — сөрәлмәйду. Қисқиси, бешиңға күн чүшсә һәргиз ярдәм берәлмәйду. Ишиң меңип кәтсә өч болиду, маңмиса хуш болиду. Умумән улар  сизгә задила яхшилиқ тилимәйду. Дүң сетивалғучилириң саңа мелиңниң сүпитигә қарап мунасивәт бағлайду. Әрзән бәрсәң яхши гепиңни, қиммәт бәрсәң ғевитиңни қилиду. Әйтәвир сениң  мелиңдин пайда көрүшни билиду. Херидарларға мални  дегән баһасиға бәрсәң дуасини алисән. Әксичә, әһвалда уларниң қарғишиға қалисән. Мүмкинқәдәр уларни рази қилғиниң әвзәл. Аялимни сатимән Бузулған  (аялим аңлап қалмисун йәнә), кардин чиққан, инҗиқлап аранла маңидиған аялимни сатимән. Мүҗәз-хулқи җиддий мурәккәп җөндәшни тәләп қилиду. Артуқ чақлири, бала-чақилири йоқ. Әсәбигә тәгсәң мотори чапсан қизийду. Ундақ пәйттә тохтитиш бәк қийин. Проводлири тутишип кәтсә һошидин кетип, «радиоторидин» еғизидин көйүк йенип кетиду. 1972-жили дунияға кәлгән аялимни « в масле» алғанмән. Корпуси кәң. Базарға жүк елип баридиғанға бәк қолайлиқ. Рәңги — шоколад рәң. Богажи кәң таша. Кузовини кона демисиңиз, мотори уруп туриду. Узунлиғи — 1,70. Кәңлиги — 1,40. Кийим-кечигини һесаплимиғанда, таза салмиғи — 1,80 килограмм. Спирт, коньяк, мәй-шарап, пиво, сүт қошулған чай, бәзидә дағсу биләнму маңивериду. Баһасиға келишәлмисәк, башқа  вариантлириниму қараштурушқа мән рази (әйтәвир униңдин қутулсам болди). Әскәртиш: Сетилған мални һәргиз қайтуруп алмаймән. Ейтмақчи, унтуп қалғили  тасла қаптимәнғу, аялимни сетивалған әрниң жүриги қазандәк болуши керәк. Қазақчидин тәрҗимә қилған Ершат Әсмәтов.