• 31-май — Сәясий тәқип қурванлирини хатириләш күни
  • 27 Мамыр, 2016

«Ату паҗиәси». Йеңишәр вақиәси

«Ату паҗиәси» һәққидики һекайиләрни кичигимиздин аңлап өскәчкә, қулақларға сиңишип кәтти. Дадамму, апамму Йеңишәр йезисида туғулуп өскән екән. Шуларниң ейтип беришичә, ату болған жиллири Йеңишәр болуслуқ чоң мәркәз болуп, униң тәркивигә 14 мәлә киргән. Бирнәччә мечитиму болған екән. Кейинирәк шу мечитларниң бириниң орниға Йеңишәрдә яшиған Пирмәһәммәт Кузиевниң әвлади һашамәтлик мечит салдуриду. Униң йенида чоң мәдрисә болуп, дәсләпки кәспий уйғур композитори Қуддус Ғоҗамияровниң дадиси Ғоҗамияр ахун охшаш еғизида илими бар устазлар муддәрислик қилиду. Дадам Бузурхан ғоҗа Ғоҗамияр ахундәк улуқ устазниң шагирти болғанлиғини пәхирлиниш билән тилға алатти. Мәлидә рус синипиму болған екән. Шу заманниң көзқариши бойичә, мусулманлар үчүн «русчә билим елиш гуна» дегән чүшиник болғачқа, әрәп, парс тиллирини мукәммәл билгән устаз йошурун түрдә русчә саватини ечивапту. «Ату паҗиәси» йүз бәргәндә, дадам 20 яштики жигит екән. Паҗиәниң йүз беришидин 15 — 20 күн бурун Алмута шәһиридин қандақту-бир әмәлдарлар келип, Җамхан болусниң өйиниң ишиги алдида аһалини жиғипту. Натиқлар йеңи һөкүмәтниң қурулидиғанлиғини, йәр – деханларға, завод-фабрикилар ишчиларға бөлүп берилидиғанлиғини тәкитлишип, турғунларниң ақ яки қизил әскәрләрни қувәтләшни таллавелиши һәққидә мураҗиәт қилип, бир һәптидин кейин келидиғанлиғини ейтип кетипту. Хәлиқ тарқимастин русчә сават елиш синипиниң муәллими оттуриға чиқип: «Биз саватсиз, ким бешимизни сийписа, биз шу тәрәп. Сәясәт билән каримиз йоқ дәңлар» дәпту. Җамхан болус туруп: «Уруңлар, буни! Биз ақ падишани яқлаймиз. Қизиллар қазинимизни, очиғимизни бир қилип, динимиздин чекиндүриду. Силәр һечқандақ әндишә қилмаңлар. Қолуңларда бар пул, алтун вә күмүчни маңа жиғип бериңлар. Мән Хитайға берип, әскәр әкилип, қизилларни бу йәрдин қоғлап чиқип, силәргә бәхитлик һаят қуруп беримән» дәпту. Надан хәлиқ униңға ишинип қапту. Һелигәр болус вәдини уюп берип, жутниң бар байлиғини ғунҗунға қачилап, қуйруғини хада қилған екән. Хәлиқниң пикрини аңлиғили кәлгәнләргә йеңишәрликләр «Қизилларни яқлимаймиз» дәп җавап берипту. Икки күндин кейинзә, мәлигә милтиқ, қилич билән қуралланған һәрбийләр келип, өйму-өй бағақ тарқитипту. Униңда барлиқ турғунларниң йеза сиртиға жиғилиши у йәрдә чоң жиғин болидиғанлиғи, һә униңға кәлмигәнләр еғир җазалинидиғанлиғи һәққидә йезилған екән. Бәлгүләнгән күни жиғилған хәлиқни төрт-төрттин тизип, йеза четидики «Үчүн» дегән йәргә елип берипту. Балилар билән аялларни әрләрдин айрип, йезиға қайтуруветипту. Уларниң алди йезиға йетә-йәтмәйла, алдин-ала орнитилған үч пулеметтин қалған миңға йеқин әргә қарита оқ яғдурулиду. Бегуна җанларниң қени ериқ болуп еқипту. Қанхумар җаллатлар буниңға рази болмай, йезиниң һәрбир өйини ақтуруп, йәнә 30дәк әр кишини төвәндики әски тамға әкилип өлтүргән екән. Йәнә бир вақиә ядимдин кәтмәйду. Узун жиллар бурун ишим чиқип, мәлә четигә берип қалдим. Әлвәттә, «ату паҗиәси» йүз бәргәндә униң гувачиси болғанлар аллиқичан чоң болуп кәтти, нурғунлири бақилиқму болди. Яшлар бу йәрләрдә әшундақ дәһшәтлик вақиәләрниң йүз бәргәнлигини биливәрмәйду. Иш қилип, мениңдин бираз жирақ йәрдә бир дехан жигит бульдозер билән йәр һайдаветипту. Бир вақитта бульдозер гүҗигидин бир нәрсә домилап, бираз йәргә учуп барди. Барлиғимиз диққитимизни дәрру шу яққа ағдурдуқ. Қарисақ, адәмниң баш сүйиги екән. Дадамниң сөзләп бәргән һекайилири ядимға кәлди. Чишлириниң барлиғи беҗирим түгәл. Яш өлгән адәмниң беши екәнлиги гумансиз. Апамниң Абдуләтип исимлиқ акисиниң мошу йәрдә етилғанлиғини аңлиғанмән. Момам рәмити оғлиниң исмини аңлиса, көзигә лиққидә яш елип, бозлап жиғлап кетәтти. Саватсиз йеза хәлқини, йәнә келип бир милләткә мәнсүп болған миңлиған пухрани сотсиз, сорақсиз қәтил қилғидәк қандақ қилмишларни қиливедуқкин? Немишкә бу балаю-апәт мениң бечарә хәлқимниң бешиға чүшти? Бу шу вақиттики сәясий түзүмниң вәһшиянә ғалҗирлиғиму, адәләтсизлигиму? Буниң әтрапида соаллар нурғун. Хәлқимизниң тарихида өчмәс қара дағ болуп қалған «ату паҗиәсиниң» йүз бәргиничә  йүз жилға йеқин вақит өтсиму, хәлиқ жүригидики дағ һечқачан йоқалмайду, дәрт-һәсрәт унтулмайду. Шерипҗан һаҗим БУЗУРХАН ҒОҖА оғли. Әмгәкчиқазақ наһийәси.

594 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы