• Йеңилиқлар
• 09 Маусым, 2016

Күпүрлүк кәтмәйли, қериндашлар

Нәврилиримгә «Биз яшлиғимизда еқиватқан суға нан чилап йәттуқ» десәм, һеч ишәнмиди. «Қойғина, еқиватқан суғиму нан чилап йәмду? Ундақ қилсаң, ағриқчан болмамсән?»,  дейишти улар. Һә, миң әпсус, улар һәқ. Сүйимизни өзимиз булғап, ичәлмәйдиған қилип қойдуқ...Илгири чоңлар қайта-қайта қулиғимизға: «Балилирим, суға түкәрмәңлар, әхләтни ериққа қарап сүпәрмәңлар, күпүрлүк қилған болиду...», дәп қоятти. Йеқинда бир аялниң жундини ериқтики еқиватқан суға төкүватқинини өз көзүм билән көрдүм. Шунда ихтиярсиз яшлиғимда, шундақ һаләткә барған парасәтсизни бир бовайниң көк чивиқ билән уруп кәткини ядимға чүшти... – Һой, наинсап, – дегән еди бовай аччиғини басалмай. – Көрүп туруп, суни булғаватисәнғу! Әтә-өгүн кор болисән, ахир. Бу суни адәмләр, җан-җаниварлар ичидиғу?! Уларни оғилаватқиниңни биләмсән?! Еһ, шу чағлардики суни ичсәң өзәң қувәтлинип, тәнлириң раһәт алатти. Һазир болса, һидидин димақлиримиз тутулуп кетиду. Өтмүштә өстәң сулирида белиқ жиқ болидиған. Һазирчу? Булғанған су ақивитидин белиқ вә башқа җаниварларму зәһәрлинип, қирилмақта. Бүгүнки күндә, немишкиду, бир чинә таза суни тәбиий һалда ичиш мәсилиси көңүлгә «сәскиниш» аламитини кәлтүриду. Униң сәвәви немидә? Бүгүнки таңда садир болуватқан тәбиий инқиразларни көрүп, яқиңизни тутисиз. Мәсилә шундақ екән, өз өйүмиздә, ян-әтрапимизда тәбиәтниң бу бебаһа немитини узақ сақлап қелишқа пәрвасиз қараватқинимиз кишини ечиндуриду. Гайида йенимизда болуватқан вақиәләргә гува болуп, һәҗәплинисиз. Водопроводниң сүйини шақиритип аққузуп қоюп, сақал-бурутумизни елишимизни көрмәмсиз, буниңға немә десәк болиду? Йә болмиса, автомашинини жуюшни алайлуқ. Ичимлик суни толуқ ечип қоюп, саатлап жуюнидиған әзимәтләрчу... Дәриялар билән өстәңләрниң тоғра кәлгән җайидин кечикләр ясаш, күнниң иссиқ күнлиридә, әттәйләп, кирләрни чайқаш үчүн еқин суларниң бойиға бериш, дәрия вә өстәңләрниң саһиллириға чедирлар тикип, һәптиләп «салқин» һаят кәчүрүш, һәтта қоруқтики бағ-варан билән өлчүк йеримиздики тәргән көктатлиримизға башлайдиған ериқтики суға, бәзи «һамақәтләрниң» түрлүк химиялик арилашмиси бар жундиларни, әхләт вә әскиликләрни бәхүдүк ташлап, ериқ ичи билән суни булғап, муһитқа зәрәр йәткүзүши еқин суға болған мунасивитимизниң қанчилик дәриҗидә екәнлигини көрситиду. Йәрйүзидики икки миллиардтин ошуқ адәм ичимлик суниң қислиғидин қийниливатқанлиғидин шуларниң хәвири бармекин? Шүкүр, бизниң жутумизда су қисинчилиғи билинмәйду. Деханлиримизму мәсилиниң тоғра әһмийитини билип, бурунқидәк долқунлитип әмәс, тамчилитип суғириш лайиһилиригә әмәл қилмақта. Әҗдатлиримиз яратқан онлиған гектар бағ вә зираәт мәйданлирини пәрвиш қилиштики тәҗрибилирини мошу күнгичә ейтишип жүриду. Улар тағдин еқип келидиған жилғиларниң сулирини әтияз мәзгиллиридә көлләргә жиғип, томуз айлирида һаҗәтликлиригә ишләткән. Әҗдатларниң тәҗрибисини үгинип, ишләпчиқиришта пайдиланса, пайдидин башқа нәрсә йоқ... Археологиялик қизилмиларда әҗдатлиримиз йәрасти сүйидин қандақ пайдиланғанлиғини испатлайдиған қиммәтлик тәҗрибиләргә көз ташлайлуқ. Археологларниң ейтишичә, кариз қудуқлиридин пайдиланған әҗдатлиримиз су тапчиллиғини һәл қилиш үчүн әзәлдинла тәбиәт билән маслишип, кариз қудуқлиридики еқиватқан сулирини жиққан. Уни орунлуқ пайдилинип, жилниң һәрқандақ шараитидиму һосулдин жуқури дарамәт алған. Аһалини таза су билән тәминләшниң һөддисидин чиққан... Демәк, хәлқимиз әзәлдинла суни әзизлигән. Униң булғинишиға йол бәрмигән. Чүнки су мәсилиси җиддийлишип, униң йешимини тепиш үчүн җаһан әһли баш қатуруватқан мәзгилдә, бизму чәттә қалмаслиғимиз керәк. ...Чаңқап кәлгән йолувчи үчүн бир чинә су алтундин әзиздур. Буниң маһийитини чаңқақни бешидин кәчүргән адәмла билиду. Су – җаһан тирикчилигидики барлиқ саһаларниң мутлақ мәнбәси екәнлигини әстин чиқармай, униң булғинип, исрап болушиға йол қоймайли!

                Худавәди МӘҢСҮРОВ,

                                                         Уйғур наһийәсиниң Пәхрий граждини.