• Учумкарлар диққитигә
• 22 Шілде, 2016

Алий, мәхсус оттура вә алий оқуштин кейинки билим елиш мәсилилири бойичә мәслиһәт кеңишиниң әхбарати

Һәр жили 22 – 31-июль күнлири арилиғида миңлиған тәләпкарлар грант елиш үчүн әризилирини өткүзиду. Һәр жили тәләпкарлар «Грантқа өтәләймәнму? Қанчә алий оқуш орниға һөҗҗәтләрни тапшурушқа болиду? Қәйәрдә дөләт буйрутмисини елишқа болиду? Грант конкурсиниң нәтиҗилири қачан чиқиду?» дегән соаллар билән мураҗиәт қилмақта.

Төвәндә биз грант елиш үчүн тоғра әризә йезиш бойичә мәслиһәтләрни тәвсийә қиливатимиз. Алаһидә тәкитләш керәкки, грантлар алий оқуш орунлири бойичә әмәс, бәлки мутәхәссисликләр бойичә тәхсим қилиниду. Грантларни тәхсим қилиш җәриянида алий оқуш орнини таллаш муһим роль ойнимайду (айрим иҗадий алий оқуш орунлирини һесаплимиғанда). Чүнки грантлар умумән җумһурийәт бойичә тәхсим қилиниду. Конкурсқа қатнишиш үчүн әризә язғанда наһайити диққәтчан болуши керәк. Әризини пәқәт өзәңлар йезиңлар. Мәслиһәт керәк болса, бизниң кеңәшкә мураҗиәт қилсаңлар болиду (алақә телефонлири гезитимизниң илгәрки санлириниң биридә берилди). Сизниң грантқа язған әризиңизни сиз тонумайдиған шәхс толтурса, бу наһайити ховуплуқ болуши мүмкин. Чүнки алий оқуш орунлири грант егисини өзлиридә оқуши үчүн һәрхил қувлуқларға бериши мүмкин. Сәвәви грант бу – ахча, алий оқуш орниға капаләтләндүрүлгән мәбләғ мәнбәси, хадимларға әмгәк һәққи, рейтинглардики «бонуслар» вә һаказилар. Униң үчүн алий оқуш орниниң вәкиллири тәләпкарни махтап, өзлириниң риқабәтчилиригә нисбәтән сахта мәлуматларни бериши мүмкин. Әгәр мошундақ әһваллар йүз бәрсә, улар буни немә үчүн ейтиватқанлиғи һәққидә ойлинишиңларни илтимас қилимиз. Айрим оқуш орунлирида алий оқуш орунлириниң кодлириниң тизими болмайду. Шуңлашқа бу тизимларни алдин-ала үгинип, керәк болған кодларни йезивелишқа тиришиң. Бәзи чағларда қобул қилиш комиссиялири өзлириниң алий оқуш орнини биринчи новәттә көрситиши, «башқа алий оқуш орниға өтәлмәйсиз» дәп ялған мәлумат бериши мүмкин. Шуңлашқа һәрбир әхбаратни тәкрар-тәкрар тәкшүргән дурус. Айрим вақитларда қобул қилиш комиссиясиниң әзалири әризиләрни дурус толтуруп беримиз, дәп тәләпкарларни алдап кетишиму мүмкин. Улар, биринчи новәттә, өз алий оқуш орунлириниң кодлирини киргүзүветиши еһтимал. Шуңлашқа йәнә бир қетим тәкрарлаймизки, грантқа әризини пәқәт өзәңлар йезиңлар. Бу муһим ишни һечкимгә ишинип тапшурушқа болмайду. Чүнки бу сизниң келәчигиңиз. Бу йәрдә биринчи басқучта – қайси мутәхәссис сизгә йеқин вә сиз таллавалған төртинчи пәнни көрситисиз. Буни ениқлиғандин кейин сизниң таллиған мутәхәссислигиңизгә йеқин кәсипләрни таллап, төрт мутәхәссисликни көрситиш һоқуқиңиз бар. Сизниң қолиңизда сертификатиңиз болғанда, мошу тизимниң ярдими билән өткән жили грант елиш үчүн йетәрлик болған баллни, бийил мошу мутәхәссислик үчүн берилгән грантларниң көләмини ениқлашқа болиду. Бизниң тәвсийәмиз билән грант елиш үчүн төрт мутәхәссисликни көрситишкә болиду. Төвәндә биз мисал сүпитидә комплекслиқ тесттики пәнләр бойичә талланған айрим мутәхәссисликләрниң тизимини бериватимиз

код	Мутәхәссисликләр топи яки мутәхәссисликләр нами	4-тест пәни	Саһалиқ пән
	Биология
050801	Агрономия	Биология	Биология
051106	Шәриқ медициниси	Биология	Биология
051201	Ветеринария медициниси	Биология	Биология
050802	Зоотехника	Биология	Биология
051101	Давалаш иши	Биология	Биология
051104	Стоматология	Биология	Биология
051103	Медико-профилактикилиқ иш	Биология	Биология
051107	Медико-биологиялик иш	Биология	Биология
051102	Педиатрия	Биология	Биология
050103	Педагогика и психология	Биология	Биология
051202	Ветеринарлиқ тазилиқ	Биология	Биология
050804	Белиқ чарвичилиғи	Биология	Биология
050803	Очилиқ вә һайванатларни беқиш	Биология	Биология
050701	Биотехнология	Биология	Биология
050808	Топашунаслиқ и агрохимия	Биология	Биология
050607	Биология	Биология	Биология
050608	Экология	Биология	Биология
050503	Психология	Биология	Биология
050113	Биология	Биология	Биология
050105	Дефектология	Биология	Биология
050102	Педагогика вә башланғуч билим бериш	Биология	Математика
050101	Мәктәпкичә билим бериш вә тәрбийә	Биология	Математика
География
050115	Һоқуқ вә ихтисат асаслири	География	География
050120	Кәспий билим бериш	География	Математика
050511	Маркетинг	География	Математика
050510	Дөләтлик вә йәрлик өзини өзи башқуруш	География	Математика
050506	Ихтисат	География	Математика
050509	Малийә	География	Математика
050609	География	География	География
050507	Менеджмент	География	Математика
050508	Һесават вә аудит	География	Математика
050610	Гидрометеорология	География	География
050905	Иҗтимаий иш	География	География
050805	Су ресурслири вә суни пайдилиниш	География	География
050711	Геодезия и картография	География	Математика
050904	Мәиший хизмәт вә сервес	География	География
050902	Туризм	География	География
050116	География	География	География
Чәт әл тили
050505	Өлкәшунаслиқ	Чәт әл тили	Чәт әл тили
050302	Хәлиқара һоқуқ	Чәт әл тили	Чәт әл тили
050202	Хәлиқара мунасивәтләр	Чәт әл тили	Чәт әл тили
050207	Тәрҗимә иши	Чәт әл тили	Чәт әл тили
050119	Чәт әл тили: икки чәт әл тили	Чәт әл тили	Чәт әл тили
Қазақ вә рус әдәбияти
050117	Қазақ тили вә әдәбияти	Қазақ әдәбияти	Қазақ тили
050118	Рус тили вә әдәбияти	Рус әдәбияти	Рус тили
050418	Китапхана иши вә библиография	Әдәбият	Әдәбият
050205	Филология	Әдәбият	Ана тили
050422	Нәшрият иши	Әдәбият	Әдәбият

Бизгә келип чүшүватқан соалларға җаваплар: Грантқа әризә язғанда һәрхил оқуш орунлиридики бирдәк мутә­хәссисликләрни төрт қетим көр­ситишкә боламду? Әгәр болмиса, немишкә? Мәлумки,  сиз төрт қетим пәқәт бир тал мутәхәссисликни көрситишиңиз мүмкин. Қаи­диләр  буни  мәнъий қилмайду. Әгәр алий оқуш орнидики қобул қилиш комиссияси сизниң бу һәрикитиңизниң ақивәтлирини чүшәндүрүп бәрмисә, сиз бир мутәхәссисликни төрт қетим көрситәләйсиз. Амма мошундақ болған әһвалда өзиңизниң грант елиш үчүн қалған үч имканийитиңиздин айрилип қалисиз. Алаһидә тәкитләш керәкки, грант конкурси алий оқуш орунлири бойичә әмәс, бәлки мутәхәссисликләр бойичә өтиду. Демәк, алий оқуш орниниң грант елишқа һечқандақ тәсири йоқ. Грантлар конкурси қан­дақ өтиду? Аддий тил билән ейтқанда, грантлар конкурси төвәндикичә өтиду: Грантларни тәхсим қили­диған компьютер мошу мутә­хәссисликни таллавалған бар­лиқ шәхсләрниң тизимини алиду. Бу тизим тәләпкар алған баллниң көләмигә қарап тәхсим қилиниду. Нәтиҗидә әң жуқури балл алған тәләпкар грант алалайду. Бу, әлвәттә, аң аддий схема. Униңдин ташқири грантни елишқа имтиязлиқ һоқуқи бар шәхсләрму диққәт нәзәридә болиду. Әгәр тәләпкарлар балли охшаш болуп қалғанда, имтиязлири бар шәхсләрниң грант елишқа һоқуқи болиду. Униңдин ташқири, йезидин кәлгәнләр үчүн мәхсус квотилар бәлгүләнгән. Қазақстанда қандақ қи­лип грант елишқа болиду? Қазақстан Җумһурийитидә һәқсиз билим елиш үчүн шараитлар яритилған. Һәр жили дөләт тәрипидин 30 миңдин ошуқ грант бөлүниду. Накалар, қабилийәтлик балилар, житимлар, оралманлар үчүн квотилар вә имтиязлар бар. Әлвәттә, һөҗҗәтләрни өткүзүп қоюп, «Грант өзи келиду» дәп күтүп ятқан дурус әмәс. Һәқсиз билим елиш үчүн, әләвәттә, нурғун әмгәк қилиш керәк. Грант елишқа төвәндики үч әһвал тәсир қилиду: 4-пәнни тоғра таллаш; Алий оқуш орнини таллаш; Мутәхәссисликни таллаш. Әнди төвәндә һәрбир пунктни айрим қарап чиқимиз. Һазир һәрбир учумкар БМТни яки комплекслиқ тестни тапшурғанда, 4-пәнни таллап болди һәм өзиниң баллини билиду. Алий оқуш орнини таллиған пәйттә алаһидә диққәт қилиш керәк. Әгәр сиз грант егиси болсиңиз, амма алий оқуш орни сизгә яқмай қалса, кейин уни йөткәш мүмкин әмәс. Әнди һәқ төләп билим алидиғанлар болса, һәрқандақ пәйттә өзи оқуватқан алий оқуш орнидин йөткилиш һоқуқиға егә. Сиз конкурсқа қатнашқан пәйттә әризиңиздә төрт мутәхәссисликни көрситә­ләйсиз. Һәрбир мутәхәс­сис­ликниң йенида алий оқуш орниниң коди көрситилиду. Конкурс төвәндикичә өти­ду. Тәләпкар дәсләп өзи таллиған мутәхәссис бойичә конкурсқа қат­нишиду. Бу конкурстин өтәлмәй қалса, иккинчи, үчинчи, төртинчи мутәхәссислик бойичә кон­курсқа қат­нишалайду. Шундақ қилип, сиз өзиңиз таллиған мутәхәссисликләр тизими төвәндикичә болуши керәк: дәсләпки икки мутәхәссислик – «арман» категориясидики мутәхәссисликләр, йәни өзиңиз арман қилған мутәхәссисликләр. Ахирқи иккиси болса, грантқа ениқ өтәләйдиған мутәхәссисликләр болуши лазим. Әнди грантқа болған имка­нийитиңизни қандақ билишкә болиду? Мутәхәссисликләр тизимини қандақ түзүш керәк? Буниң үчүн биз 2015-жили дөләт тәрипидин бөлүнгән грантлар вә мошу грантларни алған шәхсләрниң тизимини тапимиз. Шундақла өзи­ңиз оқушни арман қилидиған мутә­хәссисликләрниң тизими. Тизимлар елинғандин кейин грант елишқа һаҗәт болған әң төвән баллни биливалимиз. Шуниңдин кейин у баллға 5-10 балл қошумиз. Чүнки һәр жили һаҗәт болған балл дәриҗиси мошундақ көтирилмәктә. Шундақ қилип, биз грант елиш үчүн һаҗәт болған оттура баллни һесаплап чиқиралаймиз. Шуниңдин кейинла биз грант елиш үчүн төрт мутәхәссисликниң тизимини түзәләймиз. Биринчи новәттә, әлвәттә, өзимиз арман қилған мутәхәссисликни көрситимиз. Иккинчи новәттә болса, өзиңизниң алған баллиңизға мувапиқ, өзиңиз халайдиған мутәхәссисликни киргүзимиз. Үчинчи мутәхәссиликни тал­лиғанда болса, өткән жи­ли грант алғанларни баллдин сизниң алған баллиңиз жуқури болғандила көрси­тишкә болиду. Төртинчи мутәхәссисликниму мошундақ таллаймиз. Әгәр сиздә йеза квотиси болса, мошу квота даирисидә берилидиған мутәхәссисликләрни көр­си­тиш лазим. Әгәр сиз төвән балл алсиңиз, ри­қабәтләр көп болидиған мутәхәссисликләрни таллашқа болмайду. Чүнки у йәрдә грант елиш имканийитиңиз төвән болиду. Алаһидә тәкитләш керәкки, сиз тизимға киргүзгән мутәхәссисликләр өзиңизгә йеқиши лазим. Чүнки оқуш җәриянида грант егиси башқа мутәхәссисликни таллавелишиға мүмкинчилик йоқ. Әгәр мутәхәссислигиңизни йөткигиниңиз кәлсә, һәқсиз билим елиш һоқуқидин айрилисиз. Грантлар конкурси бир мутә­хәссисликләр арисида өткүзүлиду. Алий оқуш орниниң коди болса, Маарип вә пән министрлигиниң қайси оқуш орниға мәбләғ әвәтилиши үчүнла көр­ситилиду. Шуңлашқа ҚазМУ вә Т.Рысқулов намидики ихтисат университетида (Нархоз) ихтисат факультетидики риқабәтчилик бирдәк. Чүнки дөләтлик алий оқуш орунлирида һечқандақ имтиязлар болмайду. Қошумчә қилиш керәкки, елимизда айрим университетларға мәхсус грантлар бөлүниду. Мәсилән, консерватория, Жүргенов намидики сәнъәт институтиға, Қазақ – Британ техникилиқ университетиға. Шундақ қилип, әризә йезиш алдида өзимиз таллавалған мәтә­хәссисликләрниң тизимини түзүвелиш лазим. Биз һәтта төвән балл алған тәләпкарларғиму гарнт кон­курслириға қатнишишни тәв­­сийә қилимиз. Чүнки грант елишқа һәркимниң мүмкинчилиги бар.