• Өтмүшкә бир нәзәр
• 28 Шілде, 2016

Һаяти яшларға үлгә

Өтмүшсиз келәчәк болмайду. Шуңлашқиму бүгүнки әвлат өз әҗдатлириниң һаят-нәпәси, турмуш-тирикчилиги, умумән, өмүр йоли һәққидә билиши шәрт. Униңсиз биз пәрзәнт-нәврилиримизгә вәтәнпәрвәрлик, инсанпәрвәрлик тәрбийисини берәлмәймиз. Пүткүл һаяти шиҗаәтлик әмгәк, җәври-җапа, қийинчилиқта өткән Заһирәм Мәмәтованиң бешидин өткәнлири һазирқи «май ичидики бөрәктәк» яшаватқан яшларға ривайәттәк билиниши мүмкин... ...Улуқ Вәтән урушиниң башланғиниға бир жил болған. Уйғур наһийәси Кәтмән йезисиниң турғуни Заһирәм Мәмәтова йезидики оттура мәктәпниң 7-синипини тамамлапла, савақдиши Алмихан Тәвәкәлова билән ихтиярий рәвиштә фабрика-завод оқушиға (Ф30) атлиниду. Җәми 88 қиз Алмутидин поездға олтирип, Кемерово вилайитиниң Старый Кузнецк шәһиригә атлиниду. 1942-жили улар Сталинградқа келип, немис-фашистлириниң бомба-снарядлири тәсиридин йәр билән йәксән болған өй-җайларни әслигә кәлтүрүш җәрияниға қатнишиду. Уруш техи давамлишиватқан йәрдә ишләшниң нәқәдәр еғирлиғини һәм ховуплуқлуғини ейтмисақму чүшинишлик. Заһирәм аниниң Алмута вилайити Җамбул наһийәсиниң Майбулақ йезисида яшиған һели мәрһум сәпдиши Жумақыз Кемербаева өз әслимилиридә мундақ дәп язиду: «..Бир күни йеңидин қәд көтәргән өйдә сугақчилиқ қиливататтуқ. Уштумтут йеқинла бир йәрдин  гүрсүлдигән аваз аңланди. Қариғидәк болсақ, йенимиздики үч қәвәтлик өйниң әтрапиға адәмләр топлишип кетипту. Шу күни Зухра (сәпдашлири Заһидәмни шундақ атишатти) Мәмәтова башлиған ондәк қиз әшу өйдә сугақ ишлирини жүргүзүвататти. Өпкә-өпкимизни басалмай, һасирап-һөмүдәп вақиә йүз бәргән җайға йетип кәлдуқ. Күләндә билән Бүвихан  қорққинидин тамдәк татирип кетипту. Нерирақта бәш-алтә яшлар чамисидики бир бала путини тутқан бойи қахшап олтириду. Әмина, Гүлшәм, Зинәт, Зейнеп, Шәрбән дегән қизларниң әрвайи үркүп, орунлиридин қозғилалмай туратти. Мән уларни қучақлиған бойи жиғлавәттим. Худаға шүкри, һәммисиниң төрт мүчиси сақ, әһвали яхши екән. Пәқәт граната йерилғанда, сәл чөчүп қапту халас. Қәһриман уйғур қизи Зухра болса, ичкиридин икки путини бирдәк граната жулуп кәткән балини көтирип чиқти. Һелиқи бегуна гөдәкниң мүшкүл әһвалини көргәндә һәммимиз: «Әй, қарғиш тәккүр уруш! Сән немә дегән рәһимсиз! дейишип, жиғлишип кәттуқ». Әлвәттә, қәһриман аяллиримизниң уруш жиллири тартқан җапа-мәшәқәтлирини бир-бирләп тәрипләшкә имканийитимиз яр бәрмәйду. Жуқурида кәлтүрүлгән мисаллар уларниң мәлум бир қисмила, халас. ФЗОда болуп, өзлиригә жүкләнгән вәзиписини шәрәп билән ада қилған қазақстанлиқ қизлар 1946-жили ана дияриға қайтиду. Шу пәйттә уларни арқа сәптиму нурғунлиған қийинчилиқлар күтүп туратти. Заһирәм ана өзиниң Әйнурәм Еләмова, Әйнурәм Қурбанова, Мәсимхан Тәвәкәлова, Рабийәм Мусаева қатарлиқ сәпдашлири билән Қазақстанниң Лениногорск шәһириниң орманлирида қишниң җараңлап турған қара соғиға қаримастин қариғай  кесиш ишлириға әвәтилиду. Шуниңдин кейин йезиға қайтип кәлгән улар колхоз ишлиридиму алаһидә паалийәтчанлиқ көрситиду. Заһирәм Мәмәтованиң мәшәқәтлик әмгиги, әлвәттә, баһаланмай қалмайду. У 1943-жили Кеңәш комсомолиниң қурулғининиң 25 жиллиғи һарписида Сталинград шәһәрлик комсомол комитети тәрипидин қол саати билән тәғдирлиниду. Шу жили Дон мәйданиниң қомандани, генерал-полковник К.Р. Рокоссовскийниң намидин тәшәккүрнамә алиду. Һә, уруштин кейин һәрхил жилларда «Сталинградни һимайә қилғини үчүн», «Германия үстидин Ғалибийәт қазанғини үчүн», «1941 — 1945-жиллардики җасарәтлик әмгиги үчүн» медальлирини елишқа муйәссәр болиду. Көрүп турғинимиздәк, Улуқ Вәтән уруши жиллири отжүрәклик ханим-қизлиримиз ширғуран оғланлиримиздин һеч қелишқини йоқ. Шуңлашқиму уларниң Улуқ Ғалибийәткә қошқан төһписи бебаһадур. Хошал боларлиқ йери, Заһирәм ана буниңдин қириқ жил илгири аләмдин өтсиму, жутдашлири исмини унтуғини йоқ. Һазир Кәтмән йезисидики кочиларниң биригә униң нами берилгән. Хәлқимизниң «Җасарәт — мәңгүлүк»  дегини мошу болса керәк.       Абдулҗан АЗНИБАҚИЕВ.