• Өтмүшкә бир нәзәр
• 06 Қазан, 2016

Нәйзидин аман қалған ана (Болған вақиә)

Дадам Турди Ғазиев Улуқ Вәтән урушиниң қатнашқучиси. Бовам Ғазидин Розахун, Нәсирдин, Турди, Һурләм вә Гүлварәмләр туғулған екән. Дадам Турди 84 йешида қайтиш болди. Апам Илпәтхан исмиға җисми ярашқан аял болидиған. Иккиси турмуш қуруп, үч айдин кейин дадам урушқа атлиниду. Уруш түгигәндин кейин төрт жил җәриянида деңиз флотида хизмәт қилип, умумий һесапта тоққуз жилдин кейин өйигә қайтиду. Андин апам иккиси йәттә бала тепип, заманға лайиқ тәрбийиләп, қатарға қошиду. Дадам җәң мәйданида қан кәчкән болса, апам арқа сәптә ғалибийәткә бир кишилик үлүшини қошқан. Малдохтурлуқ курсини тамамлап, атқа минип, етизму-етиз, тағму-тағ жүргән екән. Дадам кәлгичә апам қейинатиси Ғази бовайни өз атисидәк көрүп, беқип, ғәмхорлуқ қилип, йәңгилири вә уларниң балилири билән инақ бир һойлида яшапту. Апамниң ейтишичә, көплигән қийин күнләрни баштин өткүзүпту. Кийим-кечәк йоқ. Мишкаптин юбка тикип кийәттекән. Йемәк-ичмәк йоқ, колхозға мал сойғанда, қанға новәткә туруп, қанни қоруп йегән күнлири бопту. Дадам кәлгәндин кейин апам иккиси сода саһасида көп жиллар ишләп, һөрмәтлик дәм елишқа чиқиду.

Мени дадамниң һәдиси Һурләм чоң апам көп баққан екән. Есимға кәлгәндиму Һурләм апамниң өйидә пат-пат қонуп қалаттим. Кичик дадилирим Тохтахун (Һобақ), Тельман вә кичик апам Тудиханлар билән биллә өстүм. Кичик дадам Тохтахун жугач, хушхой, әмгәкчан адәм болидиған. Санийәм һәдәм билән турмуш қуруп, һаятини колхозда ишләп өткүзүп, көплигән мукапатлар егиси аталди. Һурләм чоң апам кечилири мени қучақлап йетип «Мәхтумсула», «Чинтөмүр батур» вә башқиму чөчәкләрни ейтип берәтти. Күнләрниң күнидә, дадамниң иниси Шәмахун Ғазиев бир язғучи кишини әгәштүрүп келип, чоң апамға шу чөчәклирини ейтқузуп, йезип кәткән. Көп өтмәй у чөчәкләр мәктәп дәрисликлиригә қошумчә қилип киргүзүлди. Кейинирәк чөчәк орниға, «Әнди сән чоң болдуң, мән саңа бешимдин өткәнләрни ейтип берәй» дәп, көп вақиәләрни сөзләп бәргән еди. Һурләм чоң апамниң тартқан җапалирини чоң апам Гүлварәм билән дадам Турдидинму көп аңлидим. Һурләм чоң апам һаса таяққа илинип қалғанда, мончиға чүширәттим. Аппақ чачлирини тарап, өрүшни яхши көрәттим. Тенидики көплигән тартуқларни көрәттим. «Бу неминиң изи?» дәп сорисам, «Нәйзиниң изи, балам», дәп көзигә яш алатти. Апам рәмити «Чоң апаңниң аяқ-кийимини атлимаңлар», дәтти. Сәвәвини сорисам, «Һәдәм улуқ ана, у қанда ятқан», дәп җавап берәтти. Бу татуқлар «ату» паҗиәсиниң излири екән. Кейин сорап биливалдим. Мураев әскәрлири кәлгәндә йезиниң адәмлири таққа – Турсун сейиға йошурунған екән. Бәзи әрләр «өй-җайимизни ташлимайли», дәп йезида қапту. Бовам Ғази қелин чаққақниң ичигә йошурунуп, аман қалған екән. Мураевчилар кәткәндин кейин таққа чиқип, бала-чақилирини издәштүрүпту. Өлүкләр арисида иңриған кичик балиниң авази аңлинипту. Адәмләр келип қариса, өлгән аниниң бағрида қанға миләнгән 12-13 яшлар чамисидики қиз бала екән. Бу Һурләм чоң апам еди. Шунчә санчилған нәйзидин аман қапту. Бовам Ғази жиғлап-қахшап, мәлигә келип, қизиниң җараһитини жуюп, тазилап давалашқа киришиду. Лекин чивин көп болғанлиқтин, мәлидә сақайтишқа көзи йәтмигән ата, қизини ақ дакиға йөгәп, севәткә селип, яйлаққа атлиниду. Сәвәви, яйлақта чивин йоқ. Дакидин кәпә тикип, һәрхил чөпләрни қурутуп, һалсиз товлап ятқан қизиниң җараһитигә сепип, сақайтиду. Чоң апамни шуниң үчүн «улуқ ана» дәттекән. Чоң дадам Рәхмитулла, дадам Турдилар урушқа кәткәндә, бовам Һурләм чоң апамни үч балиси билән чоң һойлиға көчирип алиду. Ғази бовайниң акиси Тохтибақиниң үч оғли – Рәхмитулла, Мухтәр, Имамдунлар уруштин қайтмиди. Хәвәрсиз йоқалди. Шу мәзгилләрдә елимизниң уруш болуватқан шәһәрлиридин житим қалған балиларни Қазақстанға әкелип, өй-өйләргә тарқитиду. Мениң бовам ака-ука икки рус балисини ғәмхорлуғиға алиду. Апам Илпәтхан вә Һурләм чоң апамлар уларниң кирини жуюп, тамиғини берип, өз балилири билән биллә бақиду. Бириниң ети Сергей екән. Бу балиларму бизниң аилигә үгинип қапту. Уруш түгәп, өз хизмитини орунлап дадам Турдиму жутиға қайтиду. Дадамниң солдат формисини көрүп, қорқуп кәткән икки бала булуңға тиқиливапту. Кейин уларни балилар өйигә жиғип елип кетипту. Балиларға бағир бесип қалған Һурләм чоң апам үч күн жиғлапту вә  көйүгини бассун дәп Тельман кичик дадамни «Сергей» дәп атап кетипту. Хәлқимиздә «Тағ тағ билән учрашмайду, амма адәм адәм билән учришиду» дегән дана гәп бар. Униң дурус екәнлигигә өзәм көз йәткүздүм. 1964-жилниң яз ейи еди. Кәчқурунлуғи иштин кәлгән дадам тамиғини ичип болуп, «Мән Һадилларниң өйигә берип, бираз олтирип келәй» дәп кетиду. Кәчки саат 10-11ләр чамиси еди. Ишикниң алдиға бир жүк машиниси келип тохтайду. Йә өйгә һечким кирмәйду, йә сигнал бәрмәйду. Машина ишик алдида икки саатчә туриду. Апам «бу немә қилған машиниду?» дәп әнсирәшкә башлайду. Саат 12ләр чамисида дадам қайтип кәлсә, өй алдида жүк машиниси турупту. Ичидә бир рус шофер ухлаветипту. «Сән немә қилған адәм, кечиси немә қилип жүрисән?», дәп сорайду дадам. Шофер «Мән саңа көмүр әкәлдим, сән Ғазиев Турди боламсән?», дәп сорайду. Дадам меһмандост адәм еди, әву жигитни өйгә башлап кириду. Чай үстидә сөзлишип олтирип, у киши өзиниң РайПОда көмүр тошуйдиғанлиғини, путевкидики «Чонҗа – Долата йезиси» Ғазиевқа апириш керәк» дегән сөзләрни оқуп, йезиниң ети вә Ғази дегән исим ядиға чүшүп, иккиләнмәй йолға чиққанлиғини ейтиду. Шуниң билән биллә «Сән мени тонумидиң, мән һелиқи силәр баққан икки балиниң бириғу», дәп қошумчә қилиду. Дадам сәл ишәнмигәндәк болуп, тәптишләп сорашқа башлиди. «Ақ сақаллиқ бовай вә үч «тетка» бар еди. Бири чоңарақ, бизгә тамақ етип берәтти. Икки оғли биз билән биллә ойнатти». Кәчки меһман бу сөзләрни ейтип, шу пәйттики һойлиниң ичини тәсвирләп бәргәндин кейин, дадам орнидин дәс туруп, уни бағриға басиду. Апамға тамақ әткүзүп, иккиси таң атқичә муңдишиду. У адәм Челәк йезисида яшайдекән. Аилиси бар екән. Әтиси таң атқанда иккиси ишик алдидики үстәлдә олтарса, Һурләм чоң апам мозай һайдап өтиду. Дадам «Әву аял ким, тонидиңму?» десә, «Мени баққан аял шуғу!», дәп меһман орнидин ирғип туриду. «Тохта, һазир һәдәмни туюқсиз хошал қилимиз», дәп дадам уни чоң апамниң өйигә башлап бариду. «Һәдә, бу биз баққан орус балилириниң бириғу» дегәндә, жиғлиған петичә иккиси қучақлишип кетиду. Әву адәм дуканға берип Һурләм чоң апамға соғилар елип келиду. Һелиму есимда. «Әнди арилишип турайли», дәп икки күндин кейин меһман йолға атлиниду. «Бир яхшилиқ, бир яманлиқ унтулмас» дегәндәк, бу вақиәләр мениң көз алдимда кинолентисидәк өтиду. Мошундақ вақиәләрниң гувачиси болған Һурләм чоң анамниң, ата-бовилиримизниң роһи алдида биз, әвлатлар, баш егимиз. Қәбри алдида дуа қилимиз. Алла егәм ятқан йерини юмшақ, роһини җәннәттә қилсун! Тохтихан ҒАЗИЕВА, пешқәдәм устаз. Долата йезиси, Уйғур наһийәси.