• Йеңилиқлар
• 06 Қазан, 2016

Яшлар тәрбийиси – келәчәк мәсилиси

Статистикилиқ мәлуматлар бойичә, һазир бир жилда өйләнгән яшларниң үчтин бири аҗришип кетидекән. Әгәр бир жилда 10000 аилә қурулса, 3300 җүпниң аилиси бузулиду, дегән сөз. Бу, он жилда 33 миң аилиниң вәйран болғини дегән сөз. Әгәр әһвал шундақла давамлашса, тирик житим-йесирларниң, ялғузбаш аниларниң һәссиләп көпийип кетидиғанлиғи ениқ. Бу — паҗиә. Тойда ейтилған «Аиләңларда хатирҗәмлик, һаятиңларға бәхитләр яр болсун! Бир некалиқ болуңлар!» дәп бәргән ақ дуа билән пак нийәтлиримиз нәдә қалди? Ким гунакар? Бир келин «Турмушқа чиқишқа әқлим йәткән билән, шу әркәкни тутуп турушқа әқлим йәтмиди», дәп муңлиниду. Қизлиримиз «Әргә тәгсәк болди, бәхитлик болуп кетимиз», дәп ойлайду. «Өйлиниш оңай, өй болмақ қийин» дәп ейтқанда, һәҗәплиништә қараймиз. Аилә қуруш немишкә қийин? Шу қийинчилиқни қандақ йеңиш керәк? Мошу мәсилигә бағлиқ җенимни йәп, ичимни көйдүрүп жүргән бир әһвални ейтип, шуни мисалға кәлтүрәй. Мениң. бир тонушум бар. Өзи келишкән жигит, яхши кәсип егиси, хизмити бар. Униң бираз жил бурун аяли вапат  болди. Кәйнидә икки қизи қалди. Шу йезидики бир мәктәпниң муәллимәсиниң йолдиши һаяттин өтүпту. Униңму икки қизи бар екән. Бу иккиси қошулиду. Шундақ қилип, иккиси төрт қизниң ата-аниси болиду. Көп өтмәй келин оғул бошиниду. Оғул сөйгәндин кейин келин мүҗәзини көрситишкә башлайду. Қейинанисиға кекитип сөзләйдиған, ейтқинини тиңшимайдиған, һәтта тил тәккүзидиған дәриҗигә йетиду. Жигит анисини хорлиғиниға чидимай, аялни өз өйигә қоғлаветиду. Ичидә бала кетип, йәнә бир оғул туғулиду. Баһадурлардәк икки оғул. Ичиң қандақ көймәйду. Жигитниң аниси: «Болумсиз мүҗәзигә көнәйлуқ, икки оғулни көрмәй қандақ чидаймиз, келинни әкәл», дәп оғлиға арам бәрмәйду. Келин болса, «Анаң вә қериндашлириң билән биллә туралмаймән. Халисаң мениң қешимға кәл», дәп кесипла ейтиду. Жигит «Мән анамни ташлап, сениң йениңға келидиған ахмақ әмәс», дәп җавап бериду. Мана буниңға немә дәйсиз?! Һелиқи аял наһийәниң бир мәктивидә муәллимә болуп ишләйду. «Мундақ беһаялиқ билән қандақ муәллимә болуп жүриду, балиларға қандақ тәрбийә берип, үлгә көрситиду?», дегән соалниң туғулуши тәбиий. Бурун ақсақаллар билән қазиларниң әмри болған. Әнди мундақ әһвалларда немә қилиш керәк? Мундақ мисалларни көпләп кәлтүрүшкә болиду. Раст, кеңәш заманидиму әр-аяллар аҗришатти, бирақ дәл һазирқидәк әмәс еди. Сәвәви, партия, комсомол, кәспий иттипақ тәшкилатлири болди. Йолдиши гунакар дәп тепилса, аялиниң әризиси бойичә мәсилиси қарилип, партиядин, комсомолдин чиқирип, хизмитидин бошитилидиған, гезитларға йезилип, ашкарилинидиған. Туққанлириниң чоңлири жиғилип, уларни яхши-хоп қилишқа күч салатти. Һазир ундақ тәшкилатлар йоқ, әқил ейтидиған мөтивәрләрму азийип кәтти. Әнди немә қилиш керәк? Чоң һаяттин һеч хәвири йоқ яш аилиләрни еғирчилиқлири билән «йәкму-йәк» қалдуруп, қол қоштуруп қарап олтириверимизму? «Аилә – ихчам мәмликәт» дегән җараңлиқ сөзүмиз бар. Һәқиқәттиму шундақ. Ундақ болса, мәмликәт ичидики парчилиниватқан ихчам мәмликәтлиримизни қандақ сақлап қалимиз? Аҗришиватқанларни аз дегәндәк, «олтирип» қалған қизлиримиз миңлап санилиду. Уларниң бәзилири «Бешимиз бағланған яримиз болмисиму, ана болуп, бала сөйәйлуқ» дәп ялғуз аниларниң санини көпәйтмәктә. Өткәндә әшундақ турмушта техи орнини тапмиған бир қиз «Олтирип қалған гөзәл қизларниң биримән. Оқуш, хизмәт дәп жүрүп, тәңтушлиримдин кейин қаптимән. Мениң яр тутуп, бала сөйүп, ана болғум келиду. Бәзиләр охшаш «кепинәк ашнилардин» болуп, бала тепишқа номусум яр бәрмәйду. Немә қилишим керәк? Униң бир йоли бар. Бурунқилар охшаш, бир яхши акиниң пешини тутуп, иккинчи аяли болуш. Шунда қанунлуқ йолдишим, баламниң қанунлуқ атиси болиду», дәп ички сезимини очуқ изһар қилди. Қизниң бу пикрини әр-аяллар өзара муһакимә қилишти. Әрләр: «Әқлиңдин өргүләй, қоллаймиз» десә, аяллар: «Һарсиз, қөнчи майлиқни күтүп, чоқай кийгәнни яқтурмай, олтирип қалған өз угалиң өзәңгә. Әнди бәхтияр яшаватқан аилимизгә вәйранчилиқ салмақчимусән?», дәп наразилиғини билдүрди. Мән өмрүмниң 40 жилини мәрипәт саһасиға беғишлидим. Хәлиқ педагогикисиға, миллий урпи-адәтләргә мунасивәтлик мақалилирим мәтбуат сәһипилиридә йоруқ көрди. Буниңдин 40 — 45 жил илгири мәктәпләрдә тәрбийә ишлири қандақ болса, һазирму шу әйнидә екән. Әйнә шундақ тәрбийигә беғишланған алаһидә оқуш қураллирисиз, мәхсус тәрбийә саатлирисиз оқуғучиларниң бойиға этикилиқ, эстетикилиқ, вәтәнпәрвәрлик, адәмгәрчилик тәрбийилирини қандақ сиңдүрүшкә болиду? Буниңға баш қатуруп турған һечким йоқ. Кеңәш заманидиму ундақ дәрисликләр йоқ еди. Әнди рус шаири А.С. Пушкин билән өзимизниң Әл-Фараби бовимиз «Адәмгә алди билән тәрбийә берилиши керәк. Тәрбийисиз берилгән билим адәмни апәткә елип келиду», дегән екән. Һәр икки данишмәнниң ойлири бир-биригә уйғунлишип туриду. Иккисиниң ариси тоққуз әсир. Әл-Фарабини Пушкин, мүмкин, оқуған болар. Тәрбийисиз берилгән билимниң касапитидин һазир инсанийәтниң қанчилик апәтләргә учраватқанлиғиниң гувачиси болуп жүримизғу. Демәк, Әл-Фарабиниң вақтидиму тәрбийә дәрислиги болмиған. Болған һаләттиму, данишмән әву сөзни ечинип ейтмас еди. Жуқуридики Әл-Фарабиниң қанатлиқ сөзини һәммә ядқа билиду, бирақ мәнаси билән әһмийитигә һечким көңүл бөлмәйду. «Ейтип қойған гәпқу», дәп жүрүвериду, халас. Өткәндә «Егемен Қазақстан» гезитиниң бир санида «Бетімен жіберсе, бетімен кетпегенде қайтеді» (муәллипи Жұма-Назар Сомжүрек, Қазақстан Язғучилар иттипақиниң әзаси) намлиқ мақалә йоруқ көрди. Униңда «Жерұйық» истираһәт беғида Президентимиз өз қоли билән олтарғузған чинар көчитини лөкчәк яшларниң сундуруватқинини, ақ қейинларға исимлирини оюп йезип, бәзилириниң қовзақлирини шилип ташлаватқанлиғини язған. Буни көргән рәһбәрлик истираһәт беғиниң төрт тәрипигә кечиси йепилидиған қапқилар орнатқан, тәртип бузғанларға чарә қоллинип, һаҗәтлик миқдарда җәриман селинидиғанлиғини әскәрткән тахтайчиларни илған. Лекин аз вақиттин кейин һелиқи лөкчәк яшлар тәртипкә чақирған тахтайчиларни сундуруп ташлиған. Мәсилиниң асасий маһийитини ейтқанда, мәктәп оқуғучилири билән башқиму оқуш орунлириниң студентлириға беғишланған, Әл-Фараби билән Пушкин ейтқандәк, йәни өмүр тәләп қиливатқандәк, «Адәмгәрчилик тәрбийиси» намлиқ тәрбийигә аит дәрислигини чиқириш вақти аллиқачан кәлгәндәк. Чүнки бүгүнки күндики вәзийәт шуни тәләп қиливатиду. Худавәди МӘҢСҮРОВ, пешқәдәм устаз, Уйғур наһийәсиниң Пәхрий граждини.