• Яднамә
• 23 Шілде, 2012

Һаят шундақ охшайду

Һәр жили 12-май күни бизниң өйимиздә нахша-саз яңрап, меһманларниң айиғи үзүлмәй, иллиқ тиләкләр ейтилип, көңлимиз асман-пеләк көтирилип, яйрап кетәттуқ. Чүнки бу күни өйимизниң түврүги, вападар яр, қәдирдан ата, меһриван бова, Қазақстан Җумһурийити прокуратурисиниң пәхрий хадими, әдлийә хизмитиниң чоң мәслиһәтчиси, әдлийә полковниги Турғанҗан Насировниң туғулған күни еди. Мана, әнди биз 12-май күни дәстихан раслап, меһман күтүшниң орниға, сеғиништин дилимизни өртәватқан әләмлик көз яшлиримизни тохтиталмай, мәлһәм елиш үчүн жүригимизниң назук қатламлиридики әң есил тиләкләр ипадиләнгән дәстә-дәстә гүллиримизни көтирип, Алмутидики Достлуқ мәһәллисиниң қәбирстанлиғиға йол тутидиған болдуқ. Буниңдин топ-тоғра он жил муқәддәм асманни туюқсиз қара булут қаплап, дилларни вәйран қилип, бари-йоқи 54 йешида Турғанҗан бу йоруқ дунияни тәрк етип, бақиға атланди. Кәйнидин бозлап, қан жиғлап қалдуқ. Лекин жиға билән мәрһумларни тирилдуруш мүмкин әмәс екән. Биз, тирикләр, пәқәт хатириләр билән көңлимизни бәзләйдекәнмиз... Қәдирданимиз һаят болса, бийил 64 яшқа кирәтти. Турғанҗан иккимиз оттуз жил өй-отақлиқ боптимиз. Һелиму ядимда, буниңдин талай жиллар илгири, йәни 1970-жилниң баһар айлири болидиған. Мән язлиқ тәтилдә дәм елиш үчүн Ташкәнт шәһиригә барған едим. Чүнки мениң кичик апам Роза Кәримова Ташкәнттики Сәньәт институтини түгитип, өзбәк хәлқиниң даңлиқ күлкә маһири Ергәш Кәримов билән аилә қуруп, Ташкәнт шәһиридә қалған еди. У жиллири бу икки  сәнъәткарниң һәмкарлиғида сәһниләштүрүлгән бир түркүм миниатюрилар телевизор экранида һәр күни көрситиләтти, адәмләр даңлиқ сәнъәткарларни бәк қәдирләтти. Һәр иккиси Өзбәкстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән артисти дегән жуқури унванға сазавәр болди (буниңдин бәш жил муқәддәм Ергәш Кәримов вапат болди, Роза Кәримова бу күнләрдә 75-даванға көтирилди — А.Н.). Хулләс, у жиллири Ташкәнттә билим еливатқан уйғур яшлири арисида пат-патла баш қошуп, һәр хил мәйрәмләрни, туғулған күнләрни биллә нишанлаш әнъәниси шәкилләнгән екән. Новәттики шундақ бир сорунға достлирим мениму елип барди. Әҗайип хуш чақчақлар, шох нахша-уссуллар билән өтүватқан сорунда қизиқ оюн башлинип кәтти. Шу оюнда ғалип чиққан егиз бойлуқ, гәвдилик, бом авазлиқ жигиткә меһманлар «Турғанҗан сән йәңдиң, әнди сән немә халайсән? Тәливиңни ейт, орунлаймиз!» дәп тәрәп-тәрәптин вақирашти. У һеч иккиләнмәстин, бир топ қизларниң арисида олтарған мениң қолумдин тутувелип, йетәклигиничә һәмминиң алдиға елип чиқтидә, «Мошу қизни яқтуруп қалдим, мән нәқ мошу қизға өйлинимән! Бизниң өйлиниш тойимизда хизмәт қилисиләр» демәсму! Сорун әһли бу күтүлмигән һәзилгә парақлишип күлүшүп кәтти. У болса, худди һеч немә болмиғандәк, мениң көзлиримгә синчилап қариғиничә, күлүмсирәп туратти. Мән шу тапта немә қиларимни билмәй, һодуққинимдин пәрәңдәк қизирип кәткән үзүмни қоллирим билән йепип, орнумға олтиривелишқа алдиридим. «Товва, шундақму чақчақ боламду, — хапа болдум мән. – Худди мени заңлиқ қилғандәк... Меһманлар немиму ойлап қалғанду...». Хәйрият,  аридин көп өтмәй, у мени издәп тапти! Мунасивитимиз бара-бара қоюқлишип, мән һаятимда Турғанҗан кәби сап дил, һәқиқәтчан, вападар, мени чүшинидиған, һәр қандақ вәзийәттә мени қоғдайдиған инсанни учратқанлиғимни чүшәндим.  Шундақ қилип, 1972-жили у Ташкәнт дөләт университетиниң әдлийә факультетини қизил диплом билән түгәткәндин кейин, биз ата-анимизниң разилиғи билән өйләндуқ. Турғанҗан әмгәк паалийитини Алмута вилайитиниң Җамбул наһийәсидә тәргәвчи болуп башлиғанда, һәммидин бурун дадимиз Насирахун билән анимиз Хурсимаханниң хошаллиқтин беши көккә йәткән еди. Өзимиз пәтир яллап турсақму, Турғанҗан һәр қетим алған маашиниң йеримини Ғалҗат йезисида туридиған әшу ата-анисиға апирип берәтти. — Сән бир нәрсини яхши чүшинивал, – дәтти у маңа. —Көрүп турупсән, биз көп балилиқ аилә. Дадам билән анамниң биз, сәккиз пәрзәнтни, беқип, қатарға қошқичә тартқан қийинчилиқлирини сөз билән тәсвирләш мүмкин әмәс. Балиларниң тунҗиси болғанлиғим үчүн уларға ярдәм қилишимиз лазим. Мениңдин кейинки қериндашлиримниң оқуп, һаяттин өз орнини тепиши мениң зиммәмдә... Пәйдин-пәй Турғанҗан тиришчанлиғи түпәйли, хизмәт бабида өрләп, 1978 – 1987-жиллар арилиғида Җамбул вә Хәшкиләң (һазирқи Қарасай) наһийәлиридә прокурорниң ярдәмчиси болди. 1987 – 91-жиллири Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң прокурори, әнди 1991 – 98-жиллири болса, Уйғур наһийәсиниң прокурори лавазимини егилиди. Турмушимизму яхшилинишқа башлиди. Өйлүкму болдуқ. Арзулуқ қизимиз Муһәббәт туғулғанда, Турғанҗанниң хошаллиғида чәк болмиди. У һәр күни кәчқурун өйгә кәлгинидә,  Муһәббәтни қучақлап бағриға бесип, бу дунияниң барлиқ тәшвишлирини унтуған һалда, өзиниң иллиқ атилиқ меһрини сиңдүрәтти. Қизимиз оттура мәктәпни әла баһаларға пүтирип, Алмутидики медицина институтида билим алди. Кейинирәк Алий банк академиясини қизил диплом билән тамамлап, бу күнләрдә «Халық банкиниң» Алмута шөбисидә ишләватиду. Йеқинда «Халық банкиниң» әң яхши хадими» мукапитиға еришти. Турғанҗанниң жиғлиғинини мән дәсләп Муһәббәтни талалиқ қилғанда көрүптимән. Ялғуз қизиниң тойида у һәқиқәтән көзлиридин ихтиярсиз аққан яшлирини тохтиталмиди. Худаға шүкри, яхши адәмләр билән қуда болдуқ. Закир ака Мәмиров билән Гүлпәрәм һәдиниң оғли Батурҗан билән Муһәббәт икки пәрзәнт қучуп, бизни нәврилик қилди. Батурҗан һазир Талғар наһийәлик ички ишлар департаментида тәргәв бөлүминиң башлиғи,  унвани – подполковник. Турғанҗан 1998-жилдин, саламәтлигигә бола, пенсиягә чиққан 2001-жилниң май ейиғичә Алмута шәһиридики әң чоң наһийә —  Медев наһийәсидә прокурор болуп ишлиди. Әпсус, у өз ағриғиниң еғир екәнлигини яхши билсиму, хатирҗәм дәм елишниң орниға, һаятиниң ахирқи дәқиқилиригичә әмгәктин қол үзмиди. Шу бир һаят-мамат дәқиқиләрдә қизимиз Муһәббәт бир минутму дадисиниң йенидин кәтмәй, униң ағриғиға дава издиди. Лекин амал қанчә, рәһимсиз әҗәл 2002-жили 27-июль күни Турғанҗанни аримиздин мәңгүгә елип кәтти. Әпсус, Турғанҗанға тунҗа нәврисиниң билим саһасидики қол йәткүзгән утуқлирини көрүш несип болмиди. Көргән болса, назук жүриги йерилип кетәрмиди, дәпму ойлаймән. Нәврәм Данияр сиртқи көрүнүши, мүҗәз-хулқи җәһәттин нәқ (илаһим, өмри охшимисун) бовисиға тартқан. Кичигидинла еғир-бесиқ, қәтъий пикирлик, әқиллик болуп өсти. У шәһиримиздики 15-рус оттура мәктивидә билим алди. Булту Алмутидики 300 мәктәп оқуғучиси арисида өткән конкурста Данияр биринчи орунни, җумһурийәтлик конкурста үчинчи орунни егилиди вә қабилийәтлик балиларниң җумһурийәтлик «Үркер» мукапитиға сазавәр болди. Шу мунасивәт билән Алмута шәһириниң һакими А.Есимов бизгә миннәтдарлиқ хетини тапшурди. Йеңидин нәширдин чиққан  «Надежда Казахстана» намлиқ китаптиму Данияр Мәмиров һәққидә әтраплиқ йезилған. Данияр оттура мәктәпни әла баһалар билән түгитип, дөләт гранти һесавиға Хәлиқ ара әхбарат технологияси университетиға қобул қилинди. У бу күнләрдә мәзкүр билим дәргаһиниң иккинчи курс студенти. Бовисидин туюқсиз айрилғандин кейин, «Мома, қени мениң Тоқа бовам?» дәп дайим бовисини сеғинип издәйдиған иккинчи нәвримиз Мәликә болса, бийил 8-синипқа көчти. Күнләр шу териқидә өтүватиду. Турғанҗан бир қаримаққа, наһайити тәләпчан, мүҗәзи чостәк көрүнсиму, лекин у аилисидә интайин меһриван, ғәмхорчи инсан еди. Өйниң һәммә ишлирида маңа йеқиндин ярдәмлишәтти. Бәзидә маһирлиқ билән биз яхши көридиған дәмлик полусини тәйярлап, һәммимизни хошал қилатти. Мениң дадам – Улуқ Вәтән Урушиниң ветерани Кевирҗан Һезимов билән апам Әхтирим Мәңсүрованиму Турғанҗан бәк һөрмәтләтти. Есимда, дадам рәмити ағинилиригә күйоғли тоғрилиқ пат-патла: «Қәвәтла мәдәнийәтлик жигит...», дәп қойидиған. У һәқиқәтәнму шундақ еди. Өйгә кәлгән меһманлар билән хәлқимизниң нахша-сазлирини тиңшиғач, шох уссулға чүшүп, муңдишип, аппақ таңларни атқузатти. Дайим: «Бизниң тегимиз Қәшқәрдин, мән қәшқәрлик», дәп алаһидә пәхирлинәтти. Дәсләп, 1995-жили иккимиз турист сүпитидә, 2000-жили Қазақстан Баш прокуратурисиниң делегацияси тәркивидә Қәшқәрни зиярәт қилғанда, у наһайити чоң тәсиратларға бөләнгән еди. Турғанҗанниң достлири нурғун еди. Улар һазирму шу достлуқ мунасивәтлирини үзгини йоқ: дайим мениң һалимдин хәвәр елип туриду. Садиқ достлиримизни бир-бирләп атап чиқсамму болатти, лекин бирәсини унтуп қелиш әндишиси түпәйли, уларниң исим-шәрипини толуқ йезишни тоғра көрмидим. Садиқ достларниң «сабиқ» болуп қалмиғанлиғи үчүн уларға чәксиз миннәтдармән. Кәсипдашлириму уни алаһидә һөрмәтләтти. Мана, мениң қолумда өз мәзгилидә Қазақстан Җумһурийитиниң Баш прокурори болған, андин Қазақстан Җумһурийити Конституциялик кеңишиниң рәиси лавазимини егилигән Юрий Хитринниң хети туриду: «Бизниң көп милләтлик хәлқимизниң садиқ пәрзәнди, нурғунлиған дост-яранлириниң һәмрайи вә таянчиси Турғанҗан Насирахун оғлидин айрилғинимизға бир жил болди, – дәп башлинипту хәт. — Мән шуниңға толуқ көз йәткүздүмки, у прокуратура органлири системисидики әдлийә җәһәттин интайин саватлиқ, иш уюштуруш қабилийити жуқури кадр сүпитидә толуқ шәкилләнгән шәхс еди. Прокуратура органлири саһасида ишлигән жиллири у пәқәт өзиниң иҗабий хисләтлири билән көрүнди. Нәқ шуңлашқиму Т.Насиров 2000-жилниң йәкүни бойичә «Қазақстан Җумһурийити прокуратурисиниң Пәхрий хадими» атиғиға сазавәр болди. Амал қанчә, шум әҗәл уни аримиздин бәкму әтигән елип кәтти...». Қазақстан Җумһурийитиниң сабиқ әдлийә министри О.Жумабековтин кәлгән хәттиму у тоғрилиқ иллиқ инкаслар йезилған: «Турғанҗан Насировни биз техи унтимидуқ. У бизниң ядимизда ақ көңүл инсан, меһриван ата вә қанунға адил хизмәт қилғучи шәхс сүпитидә мәңгү сақлинип қалиду. Шәхсән өзәм Турғанҗан Насирахун оғлидәк әҗайип дилкәш вә хуш чақчақ адәм билән хизмәтдаш болғанлиғимни дайим мәмнунийәт билән тилға алимән. Мәлумки, прокуратура органлирида наһийә прокурориға жүклинидиған вәзипә муһим вә җавапкәр. У бу җавапкәрликни чоңқур һис қилатти. Өз паалийитини аддий тәргәвчи болуштин башлиған у бай һаятий тәҗрибигә егә еди. Әпсус, шундақ салаһийәтлик кадрдин әтигән айрилип қалдуқ...». Тәғдиргә тән бәрмәй илаҗимиз йоқ. Бу һаятта һәммимизниң меһман екәнлигини яхши чүшинимиз. Униңдин һеч ким қечип қутулған әмәс. Һаятта қанчә хошал болмайли, егиз чоққиларға чиқмайли, бәрибир униң ахири жиға-зерә билән аяқлишидиғанлиғи тәбиий. Даналар ейтқандәк, «Әй инсан, сән өзәңниң қол йәткүзгән амәтлириң билән мәйдәңгә урма, өр көкрәк болма. Сән кимлигиңни билмәкчи болсаң, панидин бақи дунияға сәпәр чәккиниңдә, җиназа намизиңға кәлгән җамаәт арқилиқ билисән, лекин сән уни көрәлмәйсән». Есимда, Турғанҗанни адаққи сәпәргә узатқили наһайити көп адәм жиғилди. Уларниң арисида өз пәйтидә қилмиш қилип, тегишлик җазасини алған шәхсләрму бар еди. Уларму Турғанҗанға нисбәтән һөрмәт билдүрүп, униң роһи алдида инсаний борчини ада қилиш үчүн кәлгәнләр еди. Һә, Турғанҗан аз яшисиму, саз яшиди...

Адаләт НАСИРОВА.

Алмута шәһири.