• Йеңилиқлар
  • 23 Желтоқсан, 2016

Йәттисуниң булбули еди

Меһмандост, иҗаткар қазақ хәлқи арисида сәнъәткарлар аз әмәс, нахшичиларму, композиторларму йетәрлик. Өзигә хас җошқун талант, тәкрарланмас авази, иҗра қилиш маһарити билән хәлқиниң әзәлдин келиватқан бай сәнъитиниң сирлириға чоңқур чөкүп, уни әтраплиқ өзләштүрәлигән вә қәдирләшниң билгәнләрниңла исми әвлаттин-әвлатқа өтүп, сөйгү-муһәббитигә сазавәр болалайдиғанлиғини яхши билимиз. Ақан сери, Биржан Сал, Мәди, Жаяу Муса, Естай ақын, Әсет вә башқилар шулар җүмлисидинлур. Дәнеш Рақишев болса, уларниң һәқиқий мирасхори болуп һесаплиниду. У шу мәшһур һапиз – нахшичи, композиторларниң нахшилириға йеңичә түс берип, бүгүнки әвлатқа йәткүзүшкә бебаһа үлүш қошти. Өзиниң тәбиий җошқун таланти, әҗайип иҗра қилғучи маһарити түпәйли Йәттисуниң булбули аталди. Өзи иҗат қилған «Жетысу», «Шаттық толқыны», «Саясында алманың», «Жер сұлуы Жетісу», «Алматым», «Қарғам-ай» вә башқа нахшилири көпчиликниң жүрәк қатламлиридин орун алған. Көплигән нахшилирида туғулған жути Йәттисуниң тәкрарланмас гөзәл тәбиәт мәнзириси, у йәрдики жутдашлириға болған сөйгү һиссияти әкис етилгән. Дәнеш Рақишев 1926-жили Яркәнт тәвәсиниң Өсәк бойиға җайлашқан Талды (Лесновка) йезисида дехан аилисидә дунияға кәлгән. Атиси Рақиш сәнъәтхумар киши болған. У домбра билән нахша ейтип, күй тартип, айтысларғиму қатнашқан. Дәнеш алтә йешида туққан аниси Тажиқандин айрилиду, өгәй аниси Ақманарниң қолида тәрбийилиниду. Сәнъәткә иштияқи бар оғлини ана талантиниң ечилишиға, иҗрачилиқ қабилийитиниң йетилишигә ғәмхорлуқ қилиду. Дәнешниң яшлиқ чағлири Яркәнт тәвәсидә Кеңәш һакимийитиниң коллективлиқ егиликләрни тәшкил қилиш дәвригә тоғра кәлди. Шу жиллири нурғунлиған қалаймиқанчилиқлар, тәтүр тәшвиқатлар, чүшәнмәсликләр йүз берип, униң ахири ачарчилиқ, паҗиәләргә елип кәлди. Шуңлашқа тәвә хәлқиниң хелә қисми чәт әлләргә қечишқа мәҗбур болди. Яркәнтликләрниң көпчилиги хошна уйғурлар зимини Шәрқий Түркстанға қарап интилди. Уларниң арисида Дәнеш атиниңму аилиси бар еди. Өткән әсирниң әйнә әшу оттузинчи жиллири улар макан тапқан Шәрқий Түркстандиму әһвал анчила яхши әмәс еди. Бу зиминдиму зомигәрләрниң йәрлик хәлиққә көрситиватқан зорлуқ-зомбилиғи һәддидин ешивататти. Кейин бу ғәзәп-нәпрәт миллий-азатлиқ һәрикитигә улаштидә, ғалибийәт қазинип, хәлиқ әркин нәпәс алди вә ихтисатни, мәдәнийәтни, маарипни вә башқиму саһаларни риваҗландурушқа иҗтиһатлиқ билән киришти. Җай-җайларда мәктәпләр ечилди. Сәнъәт һәвәскарлириниң  өмәклири тәшкил қилинди. Улар әтрапиға талантлиқ яшларни топлиди. Қәлбидә оти бар Дәнешму қайнақ һаяттин чәттә қалмиди. У бираз вақит Ғулҗа шәһиридики селиқ инспекциясидә ишләйду. Бирақ истедатлиқ иш жигитни һаман сәнъәт гүлшини өзигә җәлип қилип туратти. 1946-жилниң қиш пәслидә Ғулҗида уйғур вә қазақ сәнъәтчилиридин тәркип тапқан «Иттипақ» театри тәшкил қилинди. Униңға талантлиқ нахшичилар, сазәндиләр жиғилди. Уларниң қатарида яш Дәнеш Рақишевму бар еди. Бу һәққидә у өзиниң 1996-жили нәширдин чиққан «Өнермен өзекті өмір» дегән китавида: «Шу жили мән мәзкүр театрға тәклип қилиндим. Башлиғи уйғур хәлқиниң атақлиқ язғучиси Зия Сәмәди еди. У йәрдә атақлиқ сәнъәткарлар Рози Тәмбир, Сәйдулла Рәхмитулла, Зикри Әлпатта, Абдувәли Җаруллаев вә башқилар билән биллә ишлидим. Рози Тәмбир мениң авазимға һәвәслинип, нахша ейтишқа үгәтти, муқамларни иҗра қилишқа мәшиқләндүрәтти. Тилим йәтмигән йәргә раһәтлинип күлүвалаттидә, мени зоқмәнлик билән тиңшатти. Кейинирәк пьесиларни таллавелип, сәһнигә тәйярлашқа башлидуқ. Уйғурлар «Ғерип — Сәнәм», қазақлар «Қиз-Жибек» пьесилирини сәһниләштүрдуқ. Һәрбиримиз өзимизгә тегишлик рольлиримизни маһарәт билән орунлашқа тириштуқ, һечқайсимиз кәспий билимгә егә әмәс едуқ, пәқәт тәбиий талантимизғила ишинәттуқ. Намайиш қилған сәһнә әсәрлиримиз наһайити утуқлуқ болуп, тамашибинларниң тохталсиз гүлдүрлигән алқишлириға егә болдуқ. Буниң өзи һәммимизни сәнъәткә болған сөйгү-муһәббитимизни техиму күчәйтивәтти. Һазир шу өтмүшкә көз жүгәртсәм, улар қандақ талантлиқ адәмләр болған, дәп һәйран қалимән...», дәп язған екән. Кейин бу зиминдиму заман өзгириду, бурунқи изгүлүкләр аста-аста өчүшкә башлайду. Илғар, талантлиқ адәмләргә, яшларға «кониниң дәвәтчиси», «милләтчи» вә башқиму төһмәтләр тақилип, қисим көрситилишкә башлайду. Иҗадийәт билән шуғуллинишиға чәк қоюлуп, һаятиға ховуп-хәтәр туғулиду. Буни сәзгән Дәнеш қандақ қилип болмисун, ана жутиға кетиш йоллирини издәштүриду. Атақлиқ сәнъәткар бу арминиға 1959-жили йетиду. Дәнеш Рақишев туғулған жути Яркәнткә кәлгәндин кейин өзиниң сәнъәттики йолини давамлаштурушиға, талантини намайиш қилишиға кәң мүмкинчиликләр ечилиду. Униң тәшәббуси билән «Октябрьниң 40 жиллиғи» колхозида сәнъәт һәвәскар өмиги уюштурулиду. Коллектив йеза-йезиларни арилап өз һүнәрлирини көрситиду, алқишларға еришиду. Дәнешниң бу тәвәдиму исми кәң тонулушқа башлайду. У Көктал йезисидиму сәнъәт һәвәскарлири өмигини қуруп, өзи башқуриду. Көп өтмәй «Үчарал» колхозиға тәклип қилинип, бу йәрдә хәлиқ театрини қуриду. Коллектив нурғун қетим вилайәтлик, җумһурийәтлик конкурс-байқашларға иштрак қилип, ғалип қазиниду. 1976-жили коллектив «Хәлиқ театри» дегән намға сазавәр болиду. Дәнеш Рақишевқа Қазақстанниң хизмәт көрсәткән артисти нами берилиду. 1972 – 1989-жиллирида Д.Рақишев Талдиқорған шәһиридә «Арай» яшлар ансамблини тәшкил қилиду, вилайәтлик филармониядә нахшичи болуп ишләйду, бир чәттин Жансүгиров намидики педагогика институтиниң студентлириға нахша пәнидин дәрис бериду. Көрнәклик нахшичи-композиторниң җумһурийәт сәнъитини йүксәлдүрүштики үнүмлүк әмгиги жуқури баһалинип, 1986-жили униңға «Қазақстан хәлиқ артисти» дегән шәрәплик нами берилиду. Дәнеш Рақишев сәнъәттә әйнә шундақ йүксәк дәриҗигә көтирилип, пәрваз қиливатқан 1992-жили аләмдин өтти. Дөләт рәһбири Н.Ә. Назарбаев вә башқиму көрнәклик әрбаплар имза чәккән униң некрологида мундақ дейилгән екән: «Д.Рақышевтың халықтын аса бай музыкалық шығармашылығына негізделген өнері туындының мән-мағанасын терең аша біліумен жанға жайлы сазды әуенімен, қайталанбастай орындау мәнерімен бөлектеніп туратын. Оның төлтума талантының арқасында халық композиторларының талай тамаша әндері қайта түлеп сала берді. Д.Рақишев күйтабаққа жазып қалдырған 88-нен астам әсем ән – біздің музыка өнеріміздін асыл қазынасы» («Егемен Қазақстан», 8-июль, 1992-ж.). Йеқинда мәшһур нахшичи-композиторниң тәвәллудиниң 90 жиллиғи туғулған жути Яркәнттә тәнтәнилик нишанлинип өтти. Абдукерим ТУДИЯРОВ.

469 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы