- Бизниң сөһбәт
- 24 Шілде, 2012
Һәвәсму җавапкәрликни тәләп қилиду
Белиқчилиқ — көпчилигимиз үчүн адәттики һәвәс болғини билән, көп әһвалда униң қир-сирлирини, қанун-қаидилирини биливәрмәймиз. Шуңлашқа бизгә бәзидә көңүл көтирип, дәм елишниң орниға күтүлмигән йәрдин балаю-апәткә учрашқа яки қанунға хилаплиқ қилишқа тоғра келиду. Мошундақ әһваллардин жирақ болуш үчүн немә қилишимиз керәк? Умумән, белиқчиға қандақ җавапкәрлик жүклиниду?
Белиқчилиққа мунасивәтлик мошу вә башқиму соалларға «Белиқ егилиги бойичә Балхаш-Алакөл вилайәтләр ара бассейнлиқ инспекцияси» дөләт мәһкимисигә қарашлиқ Жуқарқи Или белиқ инспекциясиниң баш мутәхәссиси — дөләт инспектори Нариман Тиләп оғли СЕТИВАЛДИЕВ җавап бериду.
— Нариман Тиләп оғли, белиқ тутушқа беришни нийәт қилған адәм ишни немидин башлаш керәк вә қандақ қанун-қаидиләргә риайә қилғини әвзәл?
— Мәйли кәспий, мәйли һәвәскар белиқчи болсун, биринчи новәттә, тегишлик орунлардин рухсәт елиши вә белиқ тутуш җәриянида өзигә жүклинидиған вәзипиләр һәм бехәтәрлик қаидилири билән тонушуп чиқиши шәрт. Мәсилән, бизниң территориядә пәқәт қармақ билән белиқ тутушқа болиду. Тордин пайдилиниш қәтъий мәнъий қилинған. От яққан болса, қайтидиған пәйттә уни өчирип, пайдиланған җайини әхләт-қалдуқлардин тазилап кетиши лазим. Болупму белиқчилиқ җәриянида спиртлиқ ичимликләрни истимал қилишниң яхшилиққа елип кәлмәйдиғанлиғи һәққидә унтимаслиғимиз керәк. Шундақла белиқчилиқ мәнъий қилинған мәвсүмдә һәтта дәрия қирғиғиға келишкиму болмайдиғанлиғини әскәртип өткүм келиду.
— Белиқчилиқни мәлум бир вақитта чәкләшниң сәвәвини қандақ чүшәндүргән болар едиңиз?
— Әтияз пәсли — белиқларниң көпийидиған пәйти. Мәсилән, лещ, жерехлар — март-апрельда, сом, сазанлар майда уруқ ташлайду. Буниң һәммисини мәхсус илмий-тәтқиқат институтлириниң салаһийәтлик мутәхәссислири тәкшүрүп, белиқчилиқни мәнъий қилиш мәвсүмини бәлгүләйду. Мошу йәрдә бу қәрәлниң тәбиий-климатлиқ шараитқа бағлиқ җарий қилинидиғанлиғиниму тәкитләп өткән орунлуқтур. Бийил у 25-марттин 5-июльғичә давамлашти. Мәнъий қилиш мәвсүмидә дәрия сүйидә өткүзүлидиған һәр хил чарә-тәдбирләргә, умумән, су транспортлириниң һәрикитигә бирәтола чәк қоюлиду. Белиқниң көпийиши үчүн хатирҗәмлик вә суниң мол болуши тәләп қилиниду. Бәхиткә қарши, Илиниң сүйи жилдин-жилға азийип кетип бариду. Шуңлашқа «төл» көңүлдикидәк болмайватиду.
— Илиниң силәрниң мәһкимәңларға қарашлиқ қисмида белиқниң қандақ түрлири бар?
— Бу йәрдә әң көп таралғини — сом, лещ, сазан, карась, әң қиммити — судак. У Европиға экспорт қилиниду. Илида белиқниң буниңдин башқа түрлириму бар, әлвәттә. Намлири Қизил китапқа киргүзүлгән шип, усач, мариинка вә окунь шулар җүмлисидиндур. Уларниң ичидә сом жиртқучлар қатариға ятиду. Кейинки вақитларда униң қатариға иланбаш белиқ қошулди. Һазир мошу «браконьер-белиқлар» билән җиддий күрәш жүргүзүватимиз.
— Ейтмақчи, силәрдә браконьерлар биләнму тоқунушуп қалидиған пәйтләр болса керәк?
— Белиқ бар йәрдә браконьерлиқниңму болуши тәбиий. Бәзи адәмләр бу йолға белиқчилиқниң қаидисини билмигәнликтин бариду. Һә, уларға әскәртиш берип, әһвални чүшәндүрүшкә тиришимиз. Айримлири өзлириниң қанунға хилаплиқ қилғанлиғини билип туруп, кәчүрүм сорашниң орниға өзәңгә һуҗумға өтиду. Һә, ундақлар билән, әлвәттә, башқичә сөзлишишкә тоғра келиду. Мәсилән, 2010-жили белиқ тутуш җәриянида тордин вә йерилғуч маддилардин пайдиланған 7 адәмниң, һә, бийил май ейида мәнъий қилиш мәвсүмидә белиқ тутқан 3 адәмниң иши сотта қарилип, һәммиси қанун алдида тегишлик җазасини алди. Умумән, мошу жилниң 6 ейида 21 адәм мәмурий җазаға тартилип, дөләт бюджетиға 132 миң тәңгә миқдарида җәриман қуюлди.
— Браконьерларға қарши күрәш жүргүзүш җәриянида силәрниң саламәтлигиңларға, һаятиңларға ховуп-хәтәр туғулған пәйтләр болдиму?
— Биз мүмкин қәдәр әһвалниң мунчилик дәриҗидә җиддийлишишиға йол қоймаймиз. Қанунға хилаплиқ қилған адәмләр билән иллиқ, мәдәнийәтлик мунасивәт қилишқа тиришимиз. Уларниң арисидики хаталиқлирини бойниға елип, кәчүрүм сориғанларниң җазасини йениклитимиз яки агаһландуруш билән чәклинимиз. Чүнки иш бабида биз инсанийлиқ хисләтләр һәққидиму унтумаслиғимиз керәктә! Мәсилән, айрим адәмләр Алмутидин яки җумһурийитимизниң башқа тәвәлиридин бир-икки белиқ тутуп, дәм елип кетиш үчүн келиду. Ундақларниң кәйпиятини бузмай, белиқчилиқниң қанун-қаидилирини чүшәндүрүп, ақ йол тиләшни әқилгә мувапиқ дәп һесаплаймиз. Һәр һалда, бизниң паалийитимизниң еһтиятчанлиқни, һошиярлиқни тәләп қилидиғанлиғини унтумаслиғимиз керәк. Чүнки елимизниң җай-җайлиридики кәсипдашлиримниң иш бабида паҗиәлик әһвалларға дуч келиватқанлиғидин хәвиримиз бар. Шунлашқа «ялғуз атниң чеңи чиқмас» демәкчи, бу ишта биз башқа саһаларниң қоллап-қувәтлишигә тайинимиз. Ениғирағи, һоқуқ қоғдаш органлири, пәвқуладдә әһваллар бойичә идариләр вә тәбиәтни қоғдаш тәшкилатлири билән һәмкарлиқта пат-пат профилактикилиқ чарә-тәдбирләрни уюштуримиз. Җүмлидин Уйғур вә Панфилов наһийәлик ички ишлар бөлүмлири билән бирликтә жилиға бир қетим «Нерест» операцияси әмәлгә ашурулиду.
— Умумән, өзәңларға жүкләнгән вәзипиләр һөддисидин чиқиш үчүн имканийитиңлар толуқ яр берәмду?
— Бизниң бөлүмдә 9 адәм ишләймиз. Или дәриясиниң Қапчиғайдин тартип, та Хитай Хәлиқ Җумһурийитигичә болған 250 чақиримлиқ қисмини назарәт қилимиз. Қармиғимизда бари-йоқи икки машина бар. Бир қолвақни һамийлиримиз ианә қилди. Уни йеқилғу-май билән тәминләйдиғанму — тонуш-билиш, достлиримиз.
— Өзиңизму белиқ тутушқа қизиқидиғансиз?
— Өзәм белиқ тутушқа алаһидә вақит бөлмисәмму, бәзидә тонуш-билиш, ағинә-өңгиләр билән биллә бу җәриянға беваситә қатнишишқа тоғра келиду. Шуңлашқа белиқчилиқтин йетәрлик дәриҗидә хәвирим бар дәп ойлаймән. Әкси әһвалда, мән өз вәзипәмниң һөддисидин чиқалмиған болар едим...
— Аңлишимизчә, белиқчиларниң өзлиригә хас ирим-әнъәнилири болидиған охшайду...
— Әлвәттә. Һәр кәсипниң өз алаһидилиги, башқиларға намәлум тәрәплири болиду. Шуниңдәк белиқчилиққа хас иримларму моҗут. Мәсилән, белиқ тутушқа маңған адәмгә «Илаһим, йолуң болмисун!» дәп тәтүр дуа берилиду. Белиқ тутушқа өзәң билән белиқ мәһсулатлиридин тәйярланған йемәк-ичмәкни елип беришқа болмайду. Йәнә бир билидиғиним — белиқчилар умумий олҗини өз ара адил тәхсим қилиши керәк. Ейтайлуқ, үч адәм бәш белиқ тутувалса, униң үчини бир-бирдин елип, қалған иккисини йәнә үчкә бөлүши лазим.
— Гәп-сөзиңизгә қариғанда, сиз нәқ мошу саһа үчүнла яралғандәк...
— Йоғуси. Бу саһаға мән тәсадипи келип қалған адәм. Мәктәпни тамамлап, һаятқа йолланма алған пәйттә мән хирург болушни арман қилған. Бу үмүтүм рояпқа чиқмиди. Шуниңдин кейин ишлимигән йерим қалмиди. Узун жил Уйғур наһийәлик истималчилар җәмийитидә шофер, тәминлигүчи, ревизор, ихтисатчи хизмәтлиридә болдум. Арилиқта мәзкүр җәмийәтниң йолланмиси билән Қариғанда кооператив институтида тәһсил көрдүм. Шуниңдин кейин наһийәлик һакимийәттә ихтисатчи, һакимниң ярдәмчиси, Чонҗа йеза округи мәмурийитидә селиқ инспектори, наһийәлик мәслиһәттә тәптиш комиссиясиниң рәиси вәзипилирини атқурдум. Ахирқи тохтиған «бекитим» — һазирқи хизмитим болди.
— Аилиңиз тоғрилиқ ейтип бәрсиңиз?
— Мениң дадам, Тиләп Сетивалдиев өз вақтида узун жиллар давамида наһийәлик партия комитетиниң инструктори болуп ишлигән. Анам Санийәм Тейиповаму өмүр бойи Дөләт банкисиниң наһийәлик бөлүмидә хизмәт қилған. У «Қазақ ССР дөләт банкиниң хизмәт көрсәткән хадими» атиғини елишқа муйәссәр болған. Аялим Зәйтүнәм Җаппарова кәспи бойичә ихтисатчи. Иккимиз бир институтта оқуған. Пәрзәнтлиримиз Рамил, Камилму алий билим дәргаһлирини тамамлап, өз мутәхәссисликлири бойичә ишләватиду.
— Ахирқи соал: белиқчилиқ инспектори сүпитидә гезитханларға қандақ тилигиңиз бар?
— Немә дәймән? Тәбиәт байлиқлирини көзимизниң қаричуғидәк сақлайли. Белиқ тутушқа барғанда униң қанун-қаидилиригә, тәртип-интизамиға риайә қилайли. Буниңдин хәвири барлар болса, билмигәнләргә чүшәндүрсун, дегән тиләкләрни билдүргүм келиду.
— Сөһбитиңизгә рәхмәт. Ишиңизға муваппәқийәтләр тиләймән.
Сөһбәтләшкән
Ершат ӘСМӘТОВ.
520 рет
көрсетілді0
пікір
