• Мәдәний мирас
  • 09 Ақпан, 2017

Хәлқимиздә чай мәдәнийити

Уйғурларниң һаятида чай муһим орунда туриду. Улар қайнитип ичидиған өсүмлүкләрниң түри хилму-хил болуп, бәзидә ғоли, гайида чечиги яки йилтизи, айримлириниң уруғи чайлиқ сүпитидә пайдилинилиду. Хәлқимиздә чайниң шипалиқ хусусийитигиму алаһидә көңүл бөлүниду. Адәттә, тибабәтчиликтин хәвири бар тевипларниң тәвсийәси билән һәрким өзигә мувапиқ чай өсүмлүклирини таллавалиду. Биздә мәхсус чай дорилири тиҗарити билән шуғуллинидиған кишиләрму бар. Улар бу ишқа тутуш қилиштин илгири даңлиқ тевиплардин пухта тәлим алиду. Шинҗаң хәлиқ сәһийә нәшриятидин чиққан «Шинҗаң Жуңйи дора өсүмлүклири» намлиқ китапта өлкиниң һәрқайси җайлирида өсидиған 500гә йеқин дора өсүмлүкләр тонуштурулған. Мәһмуд Қәшқәрийму «Түркий тиллар дивани» әсәридә көплигән дора өсүмлүкләрниң өсүш орни, алаһидиликлири,  шипалиқ роли һәққидә хелә көп учурларни бәргән. Буниңдин уйғурларниң чай мәдәнийити тарихиниң анчә қисқа әмәс екәнлигини көрүвалғили болиду. Уйғурларда һәммә аилидә чай сақлайдиған мәхсус халта яки қута болиду. Уларниң ағзини мәккәм йепип, чаң-тозаң қонмайдиған таза җайға қойиду. Чай дәмләнгәндин кейин 10 минуттәк турғузулиду. Андин уни бир-икки қетим яндуруп, андин қуюшқа башлайду. Чай совуп қалмас үчүн чәйнәкни лөңгә яки қелин рәхт билән һим қилип орап қойиду. Чай қуюлған чиниләрниң бир хил болуши тәләп қилиниду. Меһманларға чай узатқанда әрләрниң алдиға әр саһипхан, аялларниң алдиға аял саһипхан келиши керәк. Чайни иссиқ-иссиқ ичиш үчүн пиялигә аз-аздин қуйиду. Биздә туруп қалған чай ичилмәйду. Турмушта уруқ-туққан, холум-хошна, хизмәтдашлар яки дост-бурадәрләр арисида зиддийәтлишиш, рәнҗиш охшаш әһваллар йүз берип қалиду. Шундақ пәйтләрдә ундақ кишиләр бир-биригә чай тутуш арқилиқ намақул болиду вә әпу сорайду. Йәни бәзидә чай узитиш аразилишип қалған адәмләрниң бир-бирини кәчүрүшигә сәвәп болуп қалиду. Той-төкүн, нәзир-чирақларда алди билән чай тартилиду. Өйгә меһманлар кәлгәндә, тамаққа тутуш қилиш алдида «бир чинидин чай ичип турсила» дәйдиған адитимиз һәм бар. Йеқин адәмләр учришип қалғандиму «җүрүң,  бир пиялидин чай ичип кетиң» дәп өйгә тәклип қилимиз. Бу «меһман болуп, тамаққа еғиз тегип кетиң» дегәнликтур. Көрүп турғинимиздәк, «чай» сөзи хәлқимиздә наһайити чоңқур һәм кәң мәнаға егә. У меһманларни күтүш, уссузлуқни қандуруш яки давалинишни мәхсәт қилипла қалмай, бәлки адәмләрниң бир-биригә болған меһир-муһәббитини, үмүт-ишәнчисини билдүридиған, әдәп-әхлақ, урпи-адәтни сақлашқа, әпучанлиққа, инақлиққа дәвәт қилидиған мәдәнийәт әндизисидур. Муһәммәттурсун ҺӘСӘН. www.nur.cn  

455 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы