• Иҗадий портрет
• 23 Ақпан, 2017

Сәнъәткарлар сулалисиниң мирасхори

Һәбибуллам Сетәковниң сәнъәт йолини таллавелишиму тәбиий болса керәк. Чүнки униң дадиси – Зәйнуллам Сетәков һәм аписи Нурбүви Мәмәтова, Қазақстанда тонулған сәнъәткарлар. Шуңлашқа Һәбибуллам Сетәков музыка мәктивидә билим алиду. «Пианино» синипида оқуйду. Дадам рәмити, бизгә һечқачан мәҗбурий түрдә сәнъәткар болисиләр демигән, — дәйду Һәбибуллам. — Мәктәптә мән сәккизинчи синипқичә начар оқудум. Ахири сәккизинчи синипта биринчи чарәктин кейин мени мәктәптин чиқириш мәсилиси көтирилди. Шу вақитта Лариса Минкина дегән устазим җавапкәрликни өз бойниға елип, мениң буниңдин кейин яхши оқуйдиғинимға вәдә бәрди. Шуниңдин кейин дадам иккимиз узақ параңлаштуқ. Шу сөһбәттин кейин мениң һаятқа болған көзқаришим өзгәрди. Һәбибуллам Сетәков дадисиниң вә устазиниң ишәнчисини ақлап, пәқәт әла баһаларға оқуйду. Шундақла иҗадийәткә қизиқиш пәйда болиду. Дәсләпки қетим музыка йезишни шу пәйттә башлидим, — дәйду у. — Бир уйғурчә нахшини қайта ишләп, уни Азат ака Бурһановқа көрсәттим. У наһайити хошал болуп кәтти. Дадамға мени махтап бәрди. Һәбибуллам мәктәпни тамамлап, Алмутидики Қурманғазы намидики консерваториягә оқушқа чүшиду. Консерваториядә Қуддус Ғоҗамияров билән йеқин арилишиду. Әйнә шу атақлиқ композиторниң көрсәтмиси билән өзиниң асасий кәспи — пианистлиқтин ташқири қошумчә композиторлуқ факультетида оқуйду. Талантлиқ жигит һәр иккила факультетни әла баһалар билән тамамлайду. Һәбибуллам бу билим дәргаһини тамамлиғанда билимини Москвада давамлаштуруш тәкливиму чүшүп, мәхсус йолланмиму берилиду. Амма дадиси қарши болиду. Зәйнуллам ака «У йәрдә оқуп, яхши пианист болушиң мүмкин. Яхши пианистлар көп, бирақ яхши композитор аз» дәйду. Қуддус Ғоҗамияров әҗайип устаз болидиған, — дәйду Һәбибуллам. — У һечқачан қаттиқ параң қилматти. Хаталирим болса, «мону йәрни мана мундақ қилип көрүң, қандақ болидекин» дәйдиған. Йәни иҗадий издинишни рәғбәтләндүрүшни биләтти. Консерваторияни тамамлап, у аспирантуриға оқушқа чүшиду. Консерваториядә дәрис бериду. Кейинирәк Уйғур театридиму ишләйду. Униң ейтишичә, бу жиллар һәқиқий мәнада тәҗрибә топлаш жиллири болған. У пүвдәп чалидиған әсваплар, чалғу әсваплар ансамбльлири билән ишләйду. Бу тәҗрибә униң композиторлуқ паалийитигә яхши тәсир қилиду. Чүнки өзи пианист болсиму, башқа әсвапларни қандақ челишни, қайси йәрдә, қайси әсвапниң қандақ аһаң беридиғинини мукәммәл билиду. Һазир мениң музыкамни орунлаватқан һәрқандақ оркестрға сөзүмни өткүзәләймән, — дәйду Һебибуллам. — Әгәр хата ойнаватса, хаталиқлирини дәрһал көрситәләймән. Һәбибуллам Сетәков миллий аһаңлар асасида классикилиқ музыка язидиған композитор. Мәсилән, униң атақлиқ нахшичи Паша Ишан орунлайдиған «Тағ сулири» нахшиси асасида фортепиано үчүн йезилған музыкисини һазир Болгариядики, Венгриядики музыкантлар иҗра қиливатиду. Униң «Әҗәм» муқаминиң чоң дастани асасида йезилған симфониясини дунияниң чоң симфониялик вә камерилиқ оркестрлири орунлаватиду. 90-жилларда Қазақстанға тарихий вәтинимиздин сәнъәткарлар кәлгән еди, — дәйду Һәбибуллам. — Шу вақитта Қуддус ака мени улар билән  тонуштурди. Улар билән һелиму қоюқ арилишип келиватимиз. Болупму Әнвәр Сәмәт билән мунасивитим яхши. Әву бир жили Абдулла Абдуреһим оркестр билән нахша ейтиш мәхситидә, бирнәччә композиторға мураҗиәт қилған екән. Амма улар униң көңлидикидәк әсәр язалмиған охшайду. Маңа йолуқти. Шундақ қилип, 2008-жили Үрүмчигә бардим. Абдуллиниң студиясидә төрт нахшини яздуқ. Шу вақитта миллий саз әсваплири оркестр қуруш мәсилисиниму муһакимә қилдуқ. Һәрқандақ оркестр қурушниң өзигә хас алаһидиликлири бар. Униңда сазәндиләрни тоғра орунлаштурушму муһим әһмийәткә егә. Бу мәсилә бойичә тәклиплиримни бәрдим. Улар буни қобул қилди. Шуниңдин кейин уларға бәш-алтә әсәр йезип бәрдим. Йеқин арида, даңлиқ опера нахшичиси Дилбәр Юнусниң иҗрасида оттуз нахша қачиланған диск чиқиду. Шуларниң он төртини Һәбибуллам Сетәков оркестрға лайиқлаштуруп рәтләп бәрди. Әнди 18-март күни Үрүмчидә чоң концерт өткүзүш мәхсәт қилинмақта. Бу концертта униң ғеҗәк үчүн йезилған әсәри орунлиниду. Алаһидә тәкитләш керәкки, мошундақ әсәрни илгири һечким иҗат қилмиған. Һәбибуллам Сетәковниң пикричә, уйғурларға миллий саз әсваплири оркестрини қуруш мәсилиси аллиқачан пишип йетилди. Униң үчүн талантлиқ балиларни кичигидин тәрбийиләш һаҗәт. Пәқәт миллий музыкинила үгәтмәй, классикилиқ музыкини, униң тарихини, алаһидилигини чоңқур үгитиш керәк. Ундақ студияни Уйғур театрида ечишқа болатти, — дәйду Һәбибуллам. — Бу йәрдә тәрбийиләнгән балиларни кейин кәспий музыка мәктәплиридә оқутуш асан болиду. Биз, уйғурлар, өзимизниң музыка мәдәнийити билән һәқлиқ рәвиштә пәхирлинимиз. Бирақ, шәхсән өзәмниң оюм, қедимий сәнъитимиз заманға лайиқ тәрәққий әтмәйватиду. Мәсилән, муқамлар буниңдин йүз жил илгири қандақ орунланса, шундақ орунлинип келиватиду. Раст, бу бизниң миллий алаһидиликлиримиз. Амма нахшиларни классикилиқ музыка элементлири билән бейитип, дунияға тонуштурсақ, нур үстигә нур болатти. Әпсус, биздә кәспий композиторлар, йәни симфонияни, опереттини язалайдиғанлар, уни қандақ йезишни билидиғанлар наһайити аз. Растимни ейтсам, һазир мениңдә шагиртму йоқ. Арминим – әйнә шундақ шагиртларни тәрбийиләш. Тәрҗимиһал сәһипилиридин Һәбибуллам Сетәков, Алмута вилайитиниң Челәк йезисида дунияға кәлгән. Қурманғазы намидики консерваторияни тамамлиған. Қазақстан Җумһурийитиниң бирқатар дөләт мукапатлири билән тәғдирләнгән. «Илһам» мукапитиниң саһиби, көплигән җумһурийәтлик вә хәлиқара конкурсларниң лауреати. Униң әсәрлири елимиздила әмәс, униң сиртидиму яңрап кәлмәктә. Фортипиано, флейта, кларнет вә башқиму әсваплар үчүн концертларниң, икки симфониялик поэминиң, балилар топлими үчүн йезилған әсәрләрниң муәллипи. Төрт спектакльға музыка язған. 1985-жили СССР Композиторлар иттипақиниң әзалиғиға қобул қилинди. Қазақстан Җумһурийити Композиторлар иттипақиниң башқарма әзаси. Һазир «Нурсултан Назарбаевниң билим бериш фонди» җәмийәтлик фондиниң «Арыстан» лицейида музыкидин дәрис бериду.