• Жиллар вә адәмләр
  • 28 Сәуір, 2017

Түркийләрниң туғини көтәргән

Хәлиқара ТҮРКСОЙ тәшкилатиға рәһбәрлик қиливатқан җәмийәт әрбаби, сәнъәт саһасидиму йетүк пәллиләргә көтирилгән көрнәклик шәхс Дүйсен Қорабайулы Қасейинов һәққидә нурғунлиған мақалә, очерклар йезилди. Әзәлдинла җапаси билән һалавити новәтлишип келиватқан һаят карвинида Дүйсен Қорабайулы өзигә жүкләнгән вәзипиниң һөддисидин утуқлуқ чиқип кәлди. У қандақ лавазимларни егилишидин қәтъий нәзәр, өз ишиға җавапкәрлик билән яндишишни билди. Бу — униң бойиға сиңгән есил хисләтләрниң бири. У бүгүнки чоң шөһрәткә, бәләнт атақ-абройға өзиниң таланти, иҗаткарлиғи, ишбиләрмәнлиги билән еришти. Билим билән талант һәр кимдә болуши мүмкин, лекин уни ярамлиқ һалда пайдилиниш һәмминиң қолидин келивәрмәйду. Жираққа бармайла, әшу кишиниң иш-тәҗрибисини, вәтинигә қилған адил хизмитини үлгә сүпитидә көрситишкә әрзийду. Дүйсен Қорабайулыниң бойиға пүткән сәнъәткарлиқ, әрбаплиқ хисләтлири ана җәмәт билән ата җәмитидин бирдәк дариғанлиғи көрүнүп туриду. Аниси сәнъәткә йеқин, миллий урпи-адәтләрни яхши билидиған һәм қәдирләйдиған аял еди. Дүйсенниң дадиси Қорабай оттузинчи жиллири Ташкәнттики артеллеристлар училищесини тамамлиған. Уруш башлиниши биләнла һәрбий офицер сүпитидә алдинқи сәпкә әвәтилип, урушниң та ахирқи дәқиқилиригичә дүшмән билән қәһриманларчә җәң қилди. Ғалибийәт билән елигә қайтқан һәрбий офицер Кеңәш Иттипақи һәрбий қисимлирида хизмитини давамлаштурди. Хизмәт бабиға мунасивәтлик шу көчмән һаят тәризи арқилиқ 1947-жили Бийск шәһиригә йөткәлгәндә Дүйсен дунияға көз ачиду. Россия тәвәсидә аилиси билән 1953-жилғичә болуп, алтә йешида Қазақстанға көчүп келиду. Өз әвладиға қошулған аилә ата-бовилириниң маканиға уқақ тартип, ат бешини Қариғандиға бурап, атилири туғулған тупраққа һул салиду. Дүйсен Қасейинов 1965-жили оттура мәктәпни тамамлиғандин кейин Алмутидики Қурманғазы намидики консерваториягә оқушқа чүшиду. Билимини Москва консерваториясиниң аспирантурисида давамлаштуруп, кәспий маһаритини техиму ашуриду. Һәр түрлүк хәлиқара сәнъәт көрүклиридә утуқ қазинип, һәрхил мукапатларға еришиду. Дүйсен Қасейиновниң хизмәт йолидин сөз ачсақ, у узақ бир һекайә... Униң бир есил хислити, барған йеридә ишиниң үнүмини ашурғандин башқа яман ети чиқмапту. Униңға өзиниң ички маһарити, қабилийити, һаят тәҗрибиси яр болди. Қазақстан Җумһурийити Ташқи ишлар министирлигиниң Пәвқуладдә ишлар бойичә әлчиси, Қазақстан Җумһурийитиниң МДҺ әллири билән гуманитарлиқ мунасивәтләр жүргүзүш ишиниң рәсмий вәкили, Қазақстан Җумһурийити ЮНЕСКО ишлири бойичә баш катип лавазимлирини нуқсансиз атқурди. Мошу ишларни бәҗирип жүргән Дүйсен Қорабайулыдин журналистлар «Шунчә ишларни асқатмай ада қилишниң сири немидә?» дәп сориғанда, у «Адәмниң ишбиләрмәнлиги униң олтарған креслосиғила әмәс, бәлки арилишиш, мунасивәт бағлаш арқилиқ көп мәсилиләрни һәл қилишиға бағлиқ» дәп җавап бериду. Буниңдин қәһриманимизниң инсанпәрвәрлик мунасивәт билән диалогқа алаһидә көңүл бөлидиғанлиғини байқавелишқа болиду. Дүйсен Қасейиновниң җәмийәткә, адәмләргә, шуниң билән биллә достлириға алаһидә көңүл бөлидиғанлиғи, униң 50 яшқа толған пәйтидики «Қасейинов вә униң достлири» сәрләвһилик тәвәллуд программисида, 60 яшқа толғанда «Бар байлиғим – достлирим» шиари астида өткүзүлгән иҗадий кәчлиридә вә сәнъәт фестивальлирида өз ипадисини тапти. Дүйсен Қасейинов 90-жилларниң бешида Қурманғазы намидики консерваторияниң ректори болуп, он жил шиҗаәтлик әмгәк қилди. Шу пәйтләрдики қийин әһвалларниң йүз берип турушиға қаримастин сәнъәтни риваҗландурушқа бар күчини сәрип қилди. Шагиртлирини тәрәп-тәрәпләргә оқушқа әвәтип, уларниң сүпәтлик билим елишиға шараит яритип бәрди. Қазақстан мәдәнийәт министри болуп турған пәйтидиму тинимсиз һәрикити арқилиқ йәр шариниң тәрәп-тәрипигә йеңи йолларни ечип, миллий сәнъитимиз билән җаһан классикисини йеқинлаштуруш ғайисини дадиллиқ билән алға сүрди. Шу пәйтләрдә журналистларға бәргән бир сөһбитидә «Җаһан тәрәққиятиға биз бир қолумизға домбра, бир қолумизға скрипка тутуп киримиз» дегән пикирни билдүргән еди. Буни шәрқий, шуниң билән биллә, миллий қияпитимиздила қетип қелишимизға йол йоқ, дунияниң аләмшумул нәпәсигә қулақ селип, ғәрип сәнъитигә, илғар мәдәнийитигә зәң қоюшқа һәқлиқмиз дәп чүшәнгинимиз тоғра. Бу пикир көп жиллар бурун ейтилған болсиму, һәқиқәтән шундақ екәнлигини бүгүнки һаят өзлүгидин испатлимақта. Дүйсен Қасейиновниң бүгүнки хизмити — 1993-жили қурулған хәлиқара ТҮРКСОЙ тәшкилатиниң баш кативи. Илгири дуниядики түркий хәлиқләрниң ичидә мустәқилликтә пәқәт Түркия Җумһурийити моҗут болуп турған болса, 1991-жилдин кейин Қазақстан, Қирғизстан, Өзбәкстан, Түркмәнстан, Әзәрбәйҗан истиқлалийәткә еришкәндин кейинла, алтә мәмликәтниң байриғи әркинликтә ләпилдиди. Мана шу пәйттә түркийләр өзара һәмкарлишип, бериш-келиш қәдәмлирини тезлитиш, бирлик-инақлиқни күчәйтиш мәхситидә мәслиһәтлишип, ТҮРКСОЙни бәрпа қилған еди. Дәсләп униңға Әзәрбәйҗан Җумһурийитиниң вәкили рәһбәрлик қилған болса, буниңдин сәккиз жил муқәддәм Дүйсен Қасейинов сайлинип, ишини башлиған. Һазир бу хәлиқара тәшкилатқа мустәқил алтә җумһурийәттин башқа Россия Федерациясиниң тәркивидики Татарстан, Башқуртстан, Алтай, Саха вә башқа автономиялик җумһурийәтләр әза болуп, уларниң умумий сани он төрткә йәтти. Бу күнләрдә ТҮРКСОЙни дуния әһли «Түркий хәлиқлириниң ЮНЕСКОСИ» дәпму атайду. Бу тәшкилат өзара «Иттипақлиқ билән ихласмәнлик аләмгә тирәк» шиари астида мәдәнийитимизни сақлаш, қоғдаш, риваҗландуруш йолида көплигән нәмунилик ишларни әмәлгә ашурмақта. Түркий хәлиқлири өзини өзи тонуп билип, алға илгириләп, дуния миқиясида ғәрип билән шәриқни улаштурғучи алтун көрүк вәзиписини атқуруп кәлмәктә. Дүйсен Қасейинов мундақ җавапкәрлиги бәләнт тәшкилатқа тәсадипи кәлгән адәм әмәс. У алий оқуш орниға ректор болуп жүргән чағлирида, мәдәнийәт министри болуп хизмәт қиливатқан пәйтлиридә ТҮРКСОЙниң паалийити билән йеқиндин тонушуп, униң тәрәққиятиға биркишилик һәссә қошуш арқилиқ өзиниң тәшкилатчанлиғи билән көзгә чүшкән рәһбәр еди. Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, Қазақстан Язғучилар иттипақи йенидики Уйғур әдәбияти кеңишиниң рәиси Әхмәтҗан Һашири мундақ дәйду: «Мән Дүйсен Қасейиновни студент пәйтидин яхши билимән. Кейин җәмийәттә һәрқайсимиз һәр саһада ишлисәкму бир мәхсәт, бир муддиаға, йәни елимизниң гүллинишигә хизмәт қилдуқ. Ректор пәйтидә шагирт тәрбийиләшкә қанчә көп көңүл бөлгәнлигини, министр вақтида «Мәдәний мирас» программисини алға сүрүп, милләтләрниң есил ғәзнилирини жиғип, роһий дуниямизни бейитқанлиғини яхши билимән. Сәнъәтни тәрғип қилиштин ташқири, Түркиядә чиқидиған «Қардаш қаламлар» журнали, «Бенгу» басмиханилири билән бирлишип, нурғунлиған қазақстанлиқ қәләмдашларниң әсәрлирини түрк тилида нәширдин чиқишиға зәмин яратти. Қериндаш уйғур хәлқиниму әстин чиқармай, уйғур сәнъити билән уйғур әдәбиятиниму қоллап-қувәтләп кәлмәктә. Мәсилән, язғучи-драматург Әкрәм Әхмәтовниң «Махмут Қәшқәри» намлиқ тарихий драмиси ТҮРКСОЙниң Анкара шәһиридә уюштурған хәлиқара драматурглар конкурсида лауреат атилип, муәллип түрк хәлқиниң классик драматурги «Халдун Танер» медалиниң саһиби аталди. Мениң «Идиқут» намлиқ пьесам һәм «Идиқут» романим икки китап болуп нәширдин чиқти. Уйғур хәлқиниң атақлиқ язғучиси, җәмийәт әрбаби Зия Сәмәдиниң туғулғининиң 100 жиллиғини ТҮРКСОЙниң һәмкарлиғида Анкара, Нигдә шәһәрлиридә өткүзүп кәлдуқ. Умумән, Дүйсен инимиз қериндаш түркий хәлиқлириниң һаят тәризини жипидин жиңнисиғичә нәзәрдин сирт қалдурмайдиған ғәмхорчи. Пурсәттин пайдилинип, Дүйсен Қарабайулыни 70 яшлиқ тәвәллуди мунасивити билән сәмимий тәбрикләп, шәхсий һаятиға вә хизмитигә утуқлар тиләймән». Бу мақалимиз Дүйсен Қасейиновниң деңиз долқунидәк ишлириниң бир тамчиси халас. Қазақстанниң ичи вә сиртидики һөрмити билән абройиниң камал тепиши — мошундақ адәмлиримизниң, вәтәнпәрвәр ағилиримизниң есил хизмәтлириниң нәтиҗиси дәп ейтишқа толуқ асас бар. Дәвлетбек БАЙТУРСУНУЛЫ, шаир, Түрк дунияси шаирлири мушаирилириниң лауреати, «Мақтумқули Фрақи» намидики медальниң саһиби.

364 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы