• Шеирлар
• 04 Мамыр, 2017

Әдәбият гүлзари

АЛМАСБЕК Ана тил тәсиратлири Ана тилим — җан тилим, Тилларара хан тилим. Әҗдатлардин тәвәррүк, Қутлуқ мирас — шан тилим.Ана тилим — татлиғим, Жүригимдә шатлиғим. Көркәм һәрбир сөзүңни, Келәр дайим ядлиғим. Ана тилим — хуш тилим, Йеңи мәна қош тилим. Қазақ тили — қериндаш, Әң сөйүмлүк дост тилим! Һур тилим Ана тилим — әла тил, Һәр сөзи бир мәна тил. Әллә әткән момамниң Һиди сиңгән рәна тил. Бу тил билән устазим Савақ берәр, миң тазим! Ейтсам Садир нахшисин, Җор болиду хуш сазим. Ана тилим — гүл тилим, Жүригимдә нур тилим. Қошмақ тилим — қош қанат, Қазақ тили һур тилим! Гөзәл тилим Гөзәл тилим — Ана тилим, Әң сөйүмлүк маңа тилим. Миң әсирлик әҗдадимниң Роһи сиңгән саңа тилим! Уйғур үчүн уюлған тил, Әл қәлбигә қуюлған тил. Түмән түстә туюлған тил, Миң бир мәзмун-мәна тилим. Батурларға хас нам болған, Шаирларға дастан болған. Ақилларға асман болған, Тәкти тилсим дана тилим. Тунған тарих — Миллитим сән, Аҗунда әң қиммитим сән. Һар-номусум, һиммитим сән, Иқтидарим — Ана тилим! Азат әлниң — азат тили, Қериндаштур  Қазақ тили. Шуңа иҗил һәр зат дили, Иптихарим — Ана тилим! Байлиғим Ана тилим — байлиғим, Сөз дунияси — яйлиғим. Немә десәм, чүшинәр, Қулунум һәм тайлиғим. Йешимға яш қетилип, Тил байлиғим йетилип. Нахша ейтсам, сөйүнәр, Гүл-ғунчилар ечилип. Дайим әла оқусам, Тилим билмәс һеч нуқсан. Булбул болур һәйранә, Шеир-ғәзәл тоқусам. Кәлгүси Тил үгинип, талмастин, Билгәнсири яйраймән. Қалиғачтин қалмастин, Вичир-вичир сайраймән. Һәрбир сөзниң мәнаси, Пәйдин-пәйгә ечилар. Ким болса тил әласи, Қәлбигә нур чечилар. Ана тилни билгәнлик — Чин инсанлиқ бәлгүси. Бәхти болмас бир дәмлик, Нурлуқ униң кәлгүси. Илахун ҺОШУР Қой зарлиматти қосиғи тоқ болса,Қошқар харлиматти қәлби пак болса Адаләт, төһмәткә Бу қетим Чидимай мән житим. Азапта солуп, Ғәзәпкә толуп, Ғадайған қошқарни, Махтанчуқ ичи тарни, Қистаңда үсүвәттим. Йолида мәғрур турувелип, Алдини кесип өттүм. Лекин немә қилип қойғинимни Чүшәнмәй, Ичимдә ғиңшип, Өзәмни тиңшап, Ойлинип туруп қалдим. Һодуқуп, мәришимни, Йә, алдини торишимни Биләлмәй Әтрапни чөгиләп, Айлинип жүрүп қалдим. Шу мәһәл Қошқарбай йәр тепип, вақириди, «Өлтүримән» дәп һәрян сәкриди. Бурғисиға кирип, Дәрһал канийини керип, Ярдәмчилирини чақирди. Мүңгүзлүк қошқарға «Биздәк катта башларға Һәйвә қилған қайсиң», дәп Үниниң баричә вақириди. Текә кәлди сақилини силап, Өзичә, кимләрниду тиллап. Өшкә кәлди Җәһли чиқип, нотуқлап, Өшкибүвини йетәкләп, Қоза-оғлақлар мәришип, Чоңлар, ағзиға қаришип, Тәрәп-тәрәптин чуқурашти. Буйруқ дегән буйруқтә, Орунлимиса болмайду. Нөкәрләр Қошқар сөзин икки қилмайдудә. Уларму өз бешини ойлайдудә. Чүнки Қошқарсиз қосиғи тоймайдудә... Немә керәк һәммиси Болуп һүррәк, Көксин керип, Тамақлирини қирип, Мән отлаватқан қаптални Һәртәрәптин дүкиришип, Орап, қоршап кеп қалди. Һәттаки Жирақ-йеқиндин Садиқлар кеп биқиндин, Қийқас селип, йепилип, «Әву қойни үскин» дәп, Алдимни торап, Йолумни орап, Кәйнимдин пайлап, Һуҗумға өтти. Текивай сокилдап чепип, Дөңгә таман чиқип, Ғәзәплинип сөзләп кәтти. «Жүрүптимиз техи өз», дәп ейтти. Бақсақ, Қой бешимиздин атлап жүриду», дәп, Шөлгәйлирини жутти. Қери өшкә путини сөрәп, Излиримни  йенип, йенип пурап, Жирақта туруп, девәйлиди. Амма Уму Қошқарбайни дорап, Өзини бәк авайлиди. Пәхәслик билән һәрикәт қилип Һәртәрәпкә тинмай меңип, Пәйтини тепип, Зәһәр тилини санчивәтти. Көрмигән болуп, дәссәп, Путлиримни янчивәтти. Өшкибүви қашлирини сүзүп, Мениң бечарә һалимни сезип, Қийпашлап келип тепивәтти. Қорқанчақлар, Һәртәрәпкә қечип кәтти. Оғлақлар ойнақлап, Қозилар найнақлап, Булуңларға қиставалди. Ақивәт, тамамән Ағзим отқа йәтмәй қалди. Кейин Меңиш, отлаш, яшаш Болуп маңа бәк қийин. Маңай десәм, Текиләр Қошқарбайға дәп келәр: «Йоли түз әмәс, Дили өз әмәс, Мәндәк, Сәндәк Һәтта әву асқақ өшкидәк, Силиқ маңмай у. «Кәйниңгә ян десәк, мутлақ янмайду», дәп Меңишимдин хата тапти. Путлиримға палта чапти, Отлай десәм, Қери өшкә: Башқилардәк отлалмайду, Ериқлардин атлалмайду. Униңдин Қойни бу йәрдин көчириш керәк. Семизсән дәп әпләп Үнини өчириш керәк», дәп Қошқарбайға пичирлиди. Ғәзәптә чишлирим Өз-өзидин ғучурлиди. Һәммиси олишип, Мени талай қетим Булуңларға ниқтавалди. Ақивәттә Қошқарлар һуҗумида Үнүм мутлақ чиқмай қалди. Нәччә қетим зарим ейтип, Бөриләргиму қолум создум, Түп-түз йолда меңип жүрүп, Әшу йолдин үмүт үздүм. Дәрдим ейтсам Бөривайға Тиңшап, тиңшап җим боп қалди... Дәрду-һалим ейтип жүрүп, Белим мениң тамам толди. Түп-түз йолдин һеч бурулмай, Меңиш тәскән һаман пак боп, Қилған ишим, һәрикитим, Мән өзәмгә Келип-келип тәгди оқ боп... Мән һеликәм Қошқарбайниң Йенидин қаттиқ дәссәп, Өтмәйдиған болдум. Қоли әгир, пути қийсиқлиғини Зади, зади Һечкимгә ейтмайдиған болдум. Тоғриси Қошқарға Жиғлаш орниға Һеҗийип күлүп қарайдиған болдум. Сәтләш орниға Махтап сөзләйдиған болдум. Көрмисәм кинәп Яйлақара издәйдиған болдум. Һәтта қорасиға От, су, йәм тошуп, Күнигә нәччә қетим Қошқарбайниң, Һалини сорайдиған болдум... *** Қой зарлиматти, көңли тоқ болса, Қошқар харлиматти қәлби пак болса... Баһар РӘҺИМИ (Идиқут) Дохтур қобулханисида (Баллада) Қәйириңиз ағриған? — дәп сориди, Һәҗәплинип бақтим шуан дохтурға. Кәлгән болса аниңиз нәқ биләтти... Бир үнсизлик алди бизни оттуриға. Кесилиңиз еғир әмәс, вә лекин, Тарихини тапсаң оңай даваси. Кәспимиздә тәвәкүлгә орун йоқ, Қиммәт бизгә адәмләрниң һаяти... Дохтур күлүп, маңа иллиқ қарайду, Жүригимгә үмүт шамин яққандәк. Қәлбим мениң йоруп кәтти дәл шу чағ, Чолпан күлүп, йеңи теңим атқандәк. — Раст ейтисиз, анам бәрин биләтти, Тәң тартатти ағриғимниң дәрдини. Бәлки мениң кесилимдур мәзгилсиз, Пүкүвәткән анамниң тик қәддини. Сезип қелип мениң мүшкүл һалимни, Роһиң бүгүн қозғалдиму Аниҗан? Дегәндиңғу: «Аман болғин, ялғузум, Жиғлап маңа ағрип қалма һечқачан!». Маңа қарап тәшвишләнмәй хатирҗәм ят, Қалдим сәл-пәл зокам, тегип шамаллап. Сақларғиму пайдилиққу иш тутуш, Дохтурларниң мәслиһитини аңлап. Ядлап сени тилға алған дохтурниң, Төккән кәби меһриниң пак шипаси. Шу шипакар һөрмитигә шеир боп, Тизилдиғу жүригимниң инкаси. Йешилмигән тепишмақни йәшкәндәк, Һекмәтлик бир һәқиқәткә боп гува. Хошлаштим мән шипакарға тазим қип, ...Анам екән миң дәрдимгә бир дава. Җанни тикип яшаш үчүн ағримай, Анам үчүн ғәзилимни яңритай. Кинәп бәзән дуч келимән кесәлгә, Қандақ яшай ана сени сеғинмай?! Әскә елип ана сени әсләткән, Бәлким уни роһиң маңа әвәткән. ...Ана рази, худа рази болса гәр, Җанға шипа, дәрткә дава аникән! Мирзәхмәт МЕРИМОВ. Һаятлиқ гоя йолсиз ғимси тоқай Ва, яшлиқ, мәндин қачан кетип қалдиң, Хошлашмай кәткиниңни туймай қалдим. Йә, сени уттурдимму тавкиларда, Тәлвилик чағлириңға қанмай қалдим. Қанитим сунған һазир нака қушмән, Бир чағлар өткән яшлиқ әсләп хушмән. Ва, яшлиқ, бәрдашлиқни сәндин алдим, Иштияқ-муһәббитиң көйүп-яндим. Йетәй дегән мәнзилим – арманлирим – Елип кәттиң жүрәктә из боп қалдиң. Яшлиғим юлтуз кәби йенип өчтүң, Һарарәт-ялқуниңдин нахша пүттүм. Ва, яшлиқ, бәқувәт бир жигит едим, Өз күчүмдә йоқумни бәрпа қилдим. Вақит билән, бәслишип жүгрәп жүрүп, Сениң өтүп кәткиниңни сәзмәй қалдим. Һалсизмән, яшлиқ күчүң сеғинимән, Әнди қайтип кәлмәйсән һәм билимән. Йетәй дегән мәнзилим – арманлирим – Елип кәттиң жүрәктә из боп қалдиң. Яшлиғим юлтуз кәби йенип өчтүң, Һарарәт-ялқуниңдин нахша пүттүм. Ва, яшлиқ, бәқувәт бир жигит едим, Өз күчүмдә йоқумни бәрпа қилдим. Вақит билән, бәслишип жүгрәп жүрүп, Сениң өтүп кәткиниңни сәзмәй қалдим. Һалсизмән, яшлиқ күчүң сеғинимән, Әнди қайтип кәлмәйсән һәм билимән. Махтинип  әҗдатларниң тарихиға, Бөлинип  жүримиз  шу шатлиғиға. Қолумиздин  келәри  той  һәм  нәзир, Егә  болуп  оюнхумар  атиғиға. Той-нәзиргә  айимаймиз  баримизни, «Сехилиқта»  чиқирип  даңқимизни. «Уйғур биз — уюшқақ»  дәп қойған намни, Оғузхан қазанғанғу шәрәп-шанни. Империя қурған бизниң әҗдадимиз, Батурлуқта титиритип йәр-җаһанни. Икки  миң жил  җаһанға  тарап  кәткән, Башлириға өлүм-апәт, дәһшәт  йәткән. Нәдә  жүрсә, немә  көрсә  йәһудийләр, Мустәқиллик – вәтәнгә  барин  тиккән. Һә, бүгүн  шу  «мусапир»  йәһудийләр – Әвлатлири  дунияни  силкиндүрәр. Малға толған йерини яйлақ, дәп  биләр, Наданлар байлиқни бәхтим дәп күләр. Қолиниң киридәк кәткәндә байлиқ, «Бәхтимдин  айрилдим!» аһ уруп җуда. Ресторан, қәвәт-қәвәт салдуқ сарай, Аримиздин «ишбиләрмән» чиқти  талай. Пурсәт келип  бариңни  алар тартип, Сөзүң өтмәй қалисән «болуп малай». Көрәңлимә байлиқ дегән қолниң  кири, Бирдә келип, бирдә кетәр — көптур сири. Дехан болуп, бағвән болуп өткән әҗдат, Чөлләрдә  бағу-бостан — гүлләп һаят. Достқиму һәм  қәсткиму ечип  қучақ, Келәрини  ойлимиған  шум  қабаһәт. Һаятлиқ  гоя  йолсиз  ғимси  тоқай, Ойлаптимән, мәнзилимгә  уттур чиқай. Ача-ача  турмуш  йоли  оң-солумға, Башлиди нәдин өзәм  ишик  ачай? Адишип   жүрдүм  талай  йол тапалмай, Тәр төктүм,  достлиримдин дедим  қалмай.