• 31-май — Сәясий тәқип қурванлирини хатириләш күни
• 25 Мамыр, 2017

Бевақит қийилған өмүрләр

Йеқинда жутдишим, истипадики майор Бағдат Нәзәров билән учришип қалдим. Салам-саат, кәлди-кәтти параңлардин кейин у қуруқ яла-төһмәтләрниң қурвини болуп, тәқипләнгән бовилири Һасан вә Һүсән тоғрилиқ материалларни жиғип жүргәнлигини, униң ичидә Һүсән Нәзәров һәққидә Өзбәкстан дөләт бехәтәрлиги комитети архивидин елинған һөҗҗәтләрниңму сақланғанлиғини ейтип қалди.Үстәл үстидә вақит өткәнсири сарғийип, чөрилири жиртилған һөҗҗәтләр яратти. Қошгезәк Һасан вә Һүсән Нәзәровлар 1906-жили Уйғур наһийәсиниң Ават йезисида дунияға кәлгән. Атиси Сесиқ балилири дунияға келип, көп өтмәй аләмдин өтиду. Йолдишиниң вапатидин кейин Мәрәмхан ана икки балиси билән Худанәзәр дегән кишигә турмушқа чиқиду. У гезәкләрни өз балилиридәк беқип, чоң қилиду. Һасан төртинчи синипқичә билим елип, өзи һесап ишлириға пухта болғачқа, наһийә йезилирида һесапчи болуп ишлигән екән. 1938-жили униңға «хәлиқ дүшмини» қалпиғи кийгүзүлүп, тәқип қилиниду. Һүсән болса, 1924-жили Алмута шәһиридики алий партия мәктивини пүтирип, Ташкәнт шәһиригә Билим бериш бойичә хәлиқ комиссариатиға ишқа әвәтилиду. Дәсләп у Термез шәһәрлик партия мәктивидә бөлүм башлиғи, андин Сурхандәрия вилайәтлик партия комитетида бөлүм башлиғи лавазимлирида ишләйду. 1930-жили вилайәтлик «Қизил чегара» гезитида мәсъул катип, 1932 — 1937-жиллири Әнҗан шәһиридики Уйғур мәдәний- ақартиш техникумида вә вилайәтлик театрда мудир болуп ишләйду. Һүсән Нәзәров көплигән жутдашлириниң Өзбәкстанниң билим дәргаһлирида тәһсил көрүшигә көп үлүшини қошқан. 1938-жили униңға қуруқ яла-төһмәтләр теңилип, қолға елиниду. Адәм төзгүсиз уруп-қийнашларға бәрдашлиқ берип, теқилған гуналарни иқрар қилмисиму, Өзбәк ССР бехәтәрлик комитети йенидики Үчлүкниң қарариға бенаән Һүсән Нәзәров өлүм җазасиға мәһкүм қилиниду. НКВДниң қараңғу камерилиридики һәдди-һесапсиз қийнашлар Һүсән акиниң ирадисини сундуралмиған еди. Өлүм җазаси узақ муддәтлик түрмә җазасиға авуштурулиду. Тениниң сақ йери қалмиған Һүсән ака уруш түгәп, икки жилдин кейин жутиға қайтип келип, көп өтмәй вапат болиду. Шундақ қилип, бәзибир намәртләрниң касапитидин Һасан вә Һүсән акилар «хәлиқ дүшмәнлиригә» айлинип, өмүрлири қийилди, уларниң балилири болса, атисиз житим өсти. Бегуна кәткән атилириниң роһлирини қорундурмиған балилар җәмийәткә лайиқ шәхсләрдин болуп йетилди. Һүсән акиниң ялғуз оғли Нариман Өзбәкстан ССР Ички ишлар башқармисида ишләп, полковник унвани билән истипаға чиқти. Һасан акиниң өмүрлүк җүпти Әлахан ана шу бир мудһиш жилларда йолдишиға болған садиқлиғини сақлап, қанчә қийналсиму оғул-қизлири Зулпихан, Әвзәр, Мутәллип, Азат, Диләрәм, Музәппәр вә Кларәмләрни талаға чиқса — әр, өйгә кирсә аял болуп, беқип чоң қилди. Һүсән акиниң үстидин қозғалған җинаий иш Түркстан һәрбий округиниң һәрбий трибунали тәрипидин қайта қарилип, у 1962-жили 11-декабрьдики қарариға асасән гунасиз дәп тепилип, жигирмә төрт жилдин кейин ақлинип чиқти. Аридин бираз вақит өтүп Һасан акиниңму бегуна екәнлиги испатлиниду. Баятин бовилириниң бешиға кәлгән еғир қисмәтләр тоғрисида сөзләп бериватқан Бағдат акиниң көзидин ихтиярсиз яш әккәнлигини байқидим. Бу — бовилириниң қияпитини пәқәт кона рәсимләрдин көргән нәвриниң сеғиниш вә кинәш йеши еди... Һасил АБДРИМОВ. Уйғур наһийәси.