• Йеңилиқлар
• 25 Мамыр, 2017

Уйғур әдәбиятини дунияға тонутуш үчүн немә қилишимиз керәк?

Мана мошу соалға җавап елиш мәхситидә биз тил-әдәбият саһасиниң бир топ мутәхәссислири билән «дүгләк үстәл» өткүзүшни тоғра көрдуқ. Улар — Қазақстан Язғучилар иттипақи йенидики Уйғур әдәбияти кеңишиниң рәиси, Қазақстан Җумһурийитиниң хизмәт көрсәткән әрбаби, язғучи-драматург Әхмәтҗан Һашири, М.Әвезов намидики Әдәбият вә сәнъәт институтиниң баш илмий хадими, филология пәнлириниң доктори Алимҗан Тиливалди, Р.Сүлейменов намидики Шәриқшунаслиқ институти Уйғуршунаслиқ мәркизиниң чоң илмий хадими, тарих пәнлириниң доктори Абләһәт Камалов, Қ.Ғоҗамияров намидики дөләт академиялик Уйғур театри Әдәбият бөлүминиң башлиғи, филология пәнлириниң намзити, шаирә Патигүл Мәхсәтова, Хәлиқара Уйғур РЕN мәркизиниң президенти, сәясәтшунаслиқ пәнлириниң доктори, тәрҗиман Хәмит Һәмраев, Р.Сүлейменов намидики Шәриқшунаслиқ институти Уйғуршунаслиқ мәркизиниң илмий хадими, филология пәнлириниң намзити Рәхмәтҗан Йүсүпов, Аблайхан намидики Хәлиқара мунасивәтләр вә дуния тиллири университети Инглиз филологияси кафедрисиниң рәһбири, философия доктори Дилфуза Розиева вә Қазақстан Журналистлар иттипақиниң әзаси, пешқәдәм устаз, тәрҗиман Ғәйрәт Исрайилов. Шәмшидин Аюпов, «Уйғур авази»/ Мухбир: — Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Нурсултан Назарбаев өзиниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисида «...мәдәнийәт билән әдәбиятниң илғар нәмунилирини таллавалғандин кейин, чәт әлләргә уларни тонуштуруш чарилирини қараштурушимиз керәк. Бу ишта иҗадий зиялилар, шуниң ичидә Язғучилар иттипақи билән Пәнләр академияси, университетлар, җәмийәтлик бирләшмиләр чоң роль ойниши лазим», дегән пикирни алға сүрди. Дәрһәқиқәт, ушбу пикир Қазақстан уйғур әдәбиятиниң йүксилишидиму муһим роль ойнайдиғанлиғи шүбһисиз. Сир әмәски, әдәбиятимизниң камал тепип, җумһурийәттила әмәс, бәлки пүткүл Иттипақ даирисидә һәқиқий мәнада миллий әдәбият болуп тонулуши, уруштин кейинки дәвиргә, ениғирағи, өткән әсирниң 60 — 90-жиллири арилиғида йүз бәрди. Мошу оттуз жиллиқ тәрәққиятни уйғур әдәбиятиниң «алтун жиллири болди», дәп ишәшлик ейталаймиз. Әнди бүгүн әйнә шу миллий әдәбиятимизни дунияға тонутуш үчүн немә қилишимиз керәк? Қени, ундақ болса, сөһбитимизни мошу соал әтрапида жүргүзсәк. Ә.Һашири: — Мәрһум Зия ака Сәмәди маңа «Биз, язғучилар, яхши әсәр йезишимиз керәк. Шу чағда әшу әсәр язғучини алға йетәкләйду», дәтти. Һәқиқәтән, әгәр яхши әсәр йезилса, уни башқа тилларға тәрҗимә қилғанда қизармаймиз. Демәк, уйғур әдәбиятини дунияға тәл-төкүз тонуштуримиз десәк, алди билән өзимиз салмақлиқ, бәдиийлиги жуқури әсәр йезишқа интилишимиз керәк. Мәлумки, һазир қазақ әдәбияти бойичә хәлиқара миқияста мәхсус программа тәйярлиниватиду. Бизму әйнә шу җәриянға өзимизниң салмақлиқ, җәмийәтлик пикир һасил қилалайдиған әсәрлиримиз билән арилишишимиз керәк. Әгәр достлуқ, инақлиқ вә милләтләрара разимәнликни ипадиләйдиған әмгәклиримиз мошундақ чоң программилар планиға киргүзүлсә, бизму башқилар билән баравәр дуния мәдәнийитигә қошулалаймиз. Йошуридиғини йоқки, һазир биз Қазақстанниң өзигә түзигирәк тонулалмайватимиз. ҚХА тәрипидин Қазақстан Җумһурийити Мустәқиллигиниң 25 жиллиғиға беғишлинип, рус тилида тәйярланған антологиягә Патигүл Мәхсәтова билән Гүлнара Авутованиң шеирлири киргүзүлди. Әслидә биз, уйғурларға, әшу антологиядә йәттә орун берилгән. Әпсус, мошу икки шаирәдин башқиси өзлириниң рус тилиға тәрҗимә қилинған бирәр әсәрини йәткүзүп берәлмиди. Мүмкинчиликтин тоғра пайдилиналмидуқ, әйип өзимиздә. Ғ.Исрайилов: — Өткән әсирниң 60-жиллиридин башлап, шу дәвирдики Кеңәш     Иттипақиниң Қазақстан, Өзбәкстан, Қирғизстан Җумһурийәтлиридә истиқамәт қиливатқан уйғур миллитиниң мәнивий һаятида, йәни мәдәнийәт, илим-пән, сәнъәт, әдәбият саһалирида әҗайип зор тәрәққият, йүксилиш җәриянлири йүз бәрди. Оқурмән вә тамашибинларға беғишланған көплигән надир әсәрләр яритилди. Хусусән, уйғур поэзияси вә прозисида жирик иҗадийәт вәкиллиримизниң исимлири пүткүл Иттипақ даирисидә тонулди. Оқурмәнлири нурғун болған Қазақстанда мошундақ җошқун, сүръәтлик риваҗлинишни қолға кәлтүргән бир түркүм әдиплиримизниң изини бесип, шу чағдики уйғур әдәбиятиға дадил қәдәм ташлап, өз әсәрлиридә өзлиригила хас өзгичиликлири билән оқурмәнләр ихласини һасил қилған яш иҗаткарлар мәйданға чиқти. Биз уларниң китаплирини талишип оқаттуқ. Китапханилардин чиқматтуқ. Мәктәпләрдә китап оқуғучилар конференциялири пат-пат өткүзүлүп туратти. Һазир уларниң һәммиси әмәлдин қалди. Язғучи-шаирлиримизму мәктәпләргә кәлмәс болди. Тарих пәниниң муәллими һәм китапхан сүпитидә пикир ейтсам, һазир адәмни тәврәткидәк, һаяҗанға салғидәк, оқурмәнни җәлип қилғидәк китаплар йоқ. Әнди тәрҗимә мәсилисигә кәлсәк, бу интайин назук һәм мурәккәп иш. Шәхсән маңа көрнәклик язғучи, мәрһум Турған ака Тохтәмов шу дәвирдә «Жазушы» нәшриятидики Уйғур редакцияси тәрипидин чиқириливатқан рус язғучилириниң бәзибир уйғурчә тәрҗимә әсәрлирини дәсләп тәһрирлик қилишқа бәрсә, кейин һәҗими чаққан бирмунчә һекайини тәрҗимә қилишимға имканийәт яратқан еди. Шаир Рәхимҗан Розиевниң «Хәнҗәр» поэмисини рус тилиға тәрҗимә қилдим. У әсәр Москвада нәшир қилинған уйғур шаирлириниң топлимидин орун алди. Хошал қилидиған йери, кейинки вақитларда язғучилиримиз тарихий әсәрләрни йезиватиду. Бу яхшилиқниң нишани. Әслидә әдәбият вә тарих қош гезәк. Ейтмақчи болғиним, нәшир қилиниватқан тарихий китапларниң ахириға айрим аталғу-ибариләрниң луғити берилсә. Бу оқурмәнниң мәзкүр әсәрни толуқ чүшинип оқушиға һәм мәзмуниға чоңқур чөкүшигә ярдәмлишәтти. А.Тиливалди: — Уйғур әдәбиятини тонуштуруш җәрияни Қазақстан мустәқиллик алғандин бери хелә риваҗлинип келиватиду. М.Әвезов намидики Әдәбият вә сәнъәт институтиниң илмий хадимлири Қазақстан хәлқи әдәбияти вә сәнъити бойичә һәртәрәплимә вә чоңқур тәтқиқатлар жүргүзди. Шу җүмлидин уйғур мәдәнийити билән әдәбиятиғиму алаһидә диққәт бөлүнди. Өзәңларға мәлум, көплигән әмгәкләр нәшир қилинди. Бу илмий тәтқиқатлар Қазақстан хәлқи Ассамблеяси билән Маарип вә пән министрлиги тәрипидин рәсмий тонуштурулди. Илмий кеңәшниң қарариға бенаән, «Тәуелсіз Қазақстандағы ұйғыр әдебиеті», «Уйгурская поэзия независимого Казахстана» вә көрнәклик шаир Җәмшит Розахуновниң иҗадийитигә беғишланған «Ізгілік жаршысы» мақалилар топлими нәшир қилинди. Бу хил паалийәтләр кәлгүсидә техиму җанлинидиған болиду, әлвәттә. Тәкитләш лазимки, һазирчә әдәбиятимизни тонуштуридиған яхши йол — Белоруссия — Россия — Қазақстан — Қирғизстан дөләтлирини өз ичигә алған Евразия һәмкарлиқ мәйдани. Бу йөнилиштә хелә тилға аларлиқ ишлар әмәлгә ашурулуватиду. Ениғирағи, ихтисадий һәмкарлиқлар билән биллә, мәдәний һәмкарлиқларму йолға қоюлуватиду. Буниңдин кейин Белоруссиядә, Россиядә, Қирғизстанда уйғур әдәбияти Қазақстанниң көпмилләтлик әдәбиятиниң аҗралмас қисми сүпитидә рәсмий тонуштурулидиған болди. Демәк, биз шуниңға мунасип ишларни қилишимиз керәк. Йеқинда Белоруссия әхбарат министриниң орунбасари Александр Карлюкевич уйғур әдәбиятиға болған қизиқишини билдүрди. Әгәр биз әсәрлиримизни рус тилиға тәрҗимә қилип әвәтип бәрсәк, улар өзлири белорус тилиға тәрҗимә қилип, рәсмий тонуштурмақчи. Җәнубий Кореядиму уйғур әдиплириниң әсәрлирини тонуштуруш истигини билдүрүватиду. Әпсус, биз униңға дегилик қатнишалмайватимиз. Түркия дөлитиму уйғур әдәбиятиниң чоң байлиқ екәнлигини һис қилғачқа, тонуштуруш мәсилисини қолға алди. Язғучи вә алимә Гүлбәһрәм Хошаеваниң һекайилири түрк тилиға тәрҗимә қилинса, шаир Тельман Нурахунов билән сатирик язғучи Шавкәт Нәзәровниң һәҗвий һекайилирини түрк вә белорус тиллирида «сөзлитиш» мәсилиси қараштурулуватиду. Өзәңларға мәлум, Әхмәтҗан ака Һашириниң «Идиқут» романи түрк тилида рәсмий тонуштурулди. Әнди язғучи Әкрәм Әхмәтовниң «Махмут Қәшқәрий» драмисиниң Түркия сәһнисидә қоюлуп, униң муәллипи мукапатлиқ орунға сазавәр болуши рәмзлик әһмийәткә егә. Шуниму мәмнунийәт билән тәкитләш керәкки, 2015-жили Дағстанда нәшир қилинған «Түрк дунияси бюллетениниң» бир сани уйғур мәдәнийити билән әдәбиятиға беғишланған еди. Әнди бийил мәзкүр нәширниң бир сани толуғи билән уйғур әдәбиятиға беғишланмақчи. Х.Һәмраев: — «Қандақ қилсақ, уйғур әдәбиятини дунияға тонутимиз?», дегән соалға жавап беридиған болсақ, биринчидин, бая Әхмәтҗан Ақсопи оғли тәкитлигән дөләт миқиясида тәйярлиниватқан программиға киришишимиз керәк. Иккинчи йол — һамийларни яки мәхсус фондларни җәлип қилиш арқилиқ әдәбий әсәрлиримизни рус яки инглиз тиллириға тәрҗимә қилип, уларни башқа милләтләргә тонуштуруш лазим. Ейтайлуқ, Зия Сәмәдиниң қизлири тәрипидин тәшкил қилинған фонд бар. Шу фондниң ярдими билән Зия акиниң әсәрлирини башқа тилларға тәрҗимә қилиш чарилирини ойлаштурушқа болиду. Мошу йәрдә тәрҗимә сүпитигә тохтилип өтүшни мувапиқ көрүватимән. Раст, кеңәш дәвридә бираз әдиплиримизниң әсәрлири рус тилиға тәрҗимә қилинған. 2009-жили нәширдин чиққан «Уйгурская литература» китавимда әйнә шу әсәрләрни тәһлил қилип чиққандим. Байқиғиним, Шайим Шаваевниң һекайилири Бақытжан Момышулы тәрипидин утуқлуқ тәрҗимә қилинған. Қалған язғучилиримизниң әсәрлири қурму-қур тәрҗимә қилинғанлиқтин, қиммитини йоқатқан. Шаирлар Илия Бәхтия билән Рәхимҗан Розиевниң бир шеирини үч тәрҗиман үч түрлүк тәрҗимә қилған. Шеирларниң мәзмуни өзгирип, миллий алаһидилик тамамән сақланмиған. Тәрҗиманлар тәрҗиминиң сүпитигә көңүл бөлмигән. Демәкчи болғиним, һәрқандақ әсәрни шу тилни мукәммәл билидиған киши тәрҗимә қилғини яхши. Шәхсән мән ондин ошуқ классик шаирларниң әсәрлирини рус тилиға тәрҗимә қилип, уларни мәхсус топламларға киргүздүм. Һазир Султан Сайидхан вә Абдурешитханниң шеирлирини рус тилиға тәрҗимә қилип, «Литературная Алматы» альманахиға әвәттим. Пат-йеқинда нәширдин чиқиши керәк. Пурсити кәлгәчкә ейтип кетидиған нәрсә, келәчәктә латин йезиғиға көчсәк, язғучи-шаирлиримиз өз әсәрлирини хәлиқара ПЕN клубниң сайти арқилиқ униң модератори Англиядә истиқамәт қилидиған қериндишимиз Әзиз Әйсаға әвәтип бәрсә, инглиз вә француз тиллириға тәрҗимә қилип, дунияға тонуштуратти. А.Камалов: — Биз бүгүн икки мәсилигә диққәт бөлүшимиз керәк. Биринчидин, «бүгүнки күнгә қәдәр қайси әдиплиримизниң әсәрлири, сүпитидин қәтъий нәзәр, башқа тилларға тәрҗимә қилинди вә кәлгүсидә бу ишниң һөддисидин чиқалаймизму, йоқму?», дегән мәсилә үстидә ойлинишимиз лазим. Иккинчидин, әдәбиятимизни тонуштурушниң башқиму йөнилиши билән нәтиҗидарлиқ усул-амиллирини тепишимиз һаҗәт. Дөләт рәһбириниң жуқурида тилға елинған мақалисидиму «Мәдәний мәһсулатлиримиз пәқәт китап түридила әмәс, һәртүрлүк мультимедиялиқ услублар биләнму чиққини дурус», —дейилгән. Демәк, уйғур әдиплириниң әсәрлири инглиз, испан, француз тиллирида сөзлиши үчүн мәхсәтлик нишан болуши тегиш. Алди билән һамийларни җәлип қилип, мәхсус ениқлима, кейинирәк антология чиқарсақ болиду. Һәрхил веб-сайтлар йенида «Уйғур китапханисини» ечип, униңға әдиплиримизниң әсәрлириниң электрон нусхисини селишқа күч чиқирайли. Униңға халиған адәм кирәләйду вә, муһими, әдиплиримизниң әсәрлири би­лән тонушуш пурситигә егә болиду. Буму әдәбиятимизни тонуштурушниң бир услуби. Икки-үч жилдин буян уйғур тили билән мәдәнийитини йетүк билидиған инглиз тәтқиқатчиси (У өзиниң исим-нәсибисини аташни халимайдекән. – Ш.А.) ШУАР шаирлириниң әсәрлирини инглиз тилиға тәрҗимә қилип, уларни дунияға тонуштуруватиду. Бизму әйнә шуниңға охшаш тәтқиқатчилар билән мунасивәт бағлисақ болиду. П.Мәхсәтова: — Дөләт рәһбири Нурсултан Назарбаев «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисида дуния бизни нефть биләнла яки ташқи сәясәттики чоң тәшәббуслиримиз биләнла әмәс, мәдәний утуқлиримиз биләнму тонуши керәклигини тәкитләп, «Дуниядики заманивий қазақстанлиқ мәдәнийәт» лайиһисини әмәлгә ашуруш лазимлиғини ейтти. Биз, уйғурлар, мошу мәмликәттә истиқамәт қиливатқанлиқтин, әйнә шу лайиһигә илишип, шуниң арқилиқ дуния йүзигә әдәбият саһасидики утуқлиримизни көрсәтсәк, нур үстигә нур болар еди. Әң болмиғанда, ушбу лайиһигә бир-иккимизниң болсиму әсәрини киргүзәлисәк, әшуниң өзи дунияға тонулушқа қәдәм ташлиғинимиз болатти. Мениңчә, мәдәний байлиқлиримизни дуния җамаәтчилигигә һәрхил сайтлар, тонуш-билишләр арқилиқ тонуштурғандин көрә, алди билән мошу дөләттә өзимизни етирап қилғузувелип, андин кейин дунияға тонуштурушниң йеңи услублирини издәштүрсәк боламдекин. Тоғра, биз һәрқайсимиз шәхсий язғучи, сәнъәткар, шаир, рәссам сүпитидә дунияға тонулушимиз мүмкин. Амма, йәнә қайтилаймән, өзимиз яшаватқан дөләттә етирап қилинмай туруп, дуния мәдәнийитигә тонулимиз, дейиш бекар гәп, қуруқ аваригәрчилик. Шуниң үчүн биз алди билән чолиға илинғидәк әсәр йезишимиз тегиш. Чолида йоқ нәрсини қанчә йәрдин тәвсийә қилсақму, һечким уни етирап қилмайду. Раст, һазир һәммә нәрсә мәбләққә келип тақилиду. Әгәр биз пилдирлап турған чирақни өчәрмәймиз, әдәбиятимизни сақлап қалимиз десәк, һәммә нәрсидин кечип, язғанлиримизни алди билән дөләт тили — қазақ тилиға тәрҗимә қилишқа көңүл бөлүшимиз һаҗәт. Ундақ болғини, һазир қазақ тилидин рус вә инглиз тиллириға тәрҗимә қилғузуш йеник болуватиду. Сәвәви, қазақ қериндашларда қелиплашқан база бар. Яхши тәрипи — һазирчә аримизда уйғур тилини мукәммәл билидиған, миллий алаһидиликлиримизгә һөрмәт билән қарайдиған қазақ зиялилириниң барлиғи. Улар уйғур тилида йезилған әсәрни тәрҗимә қилғанда, әсәр мәзмунидин жирақ кәтмәйду вә ейтмақчи болған ой-пикриңни өз әйни бойичә оқурмәнгә йәткүзүп берәләйду. Қисқиси, уйғур әдәбиятини дунияға тонутуш үчүн аң-сәвийәмизни йеңилап, иҗадий ишлишимиз керәк. Р.Йүсүпов: — Һәқиқәтәнму тәрҗимә иши — бир хәлиқниң тарихини, мәдәнийитини, ур­пи-адәт­лирини, турмуш-һая­тини иккинчи бир хәлиққә тонуштурушниң муһим бир амилидур. Шәхсән өзәм бирнәччә қетим китап тонуштуруш мәрасимлириға қатнашқинимда шуниңға көзүм йәттики, биз башқа хәлиқләр әдәбиятимиз, язғучилиримиз һәққидә билсун десәк, әйнә шу әдәбиятимизниң тәрәққиятини көрситидиған әсәр­ләрни қазақ, рус, өзбәк, түрк вә башқиму тилларға тәрҗимә қилиш һәрикитини җанландурушимиз лазим екән. Кейинки вақитларда биздә бу мәсилә күн тәртивидин чүшүп қалғандәк туриду. Шуниң үчүн, мәтбуат, нәшрият илим вә билим мәһкимилири, җәмийәтлик тәшкилатлар вәкиллирини җәлип қилған һалда бу ишни қолға елишимиз керәк. Униң үчүн биринчидин, бирәр мәһкимә йенида тәшкилий топ қуруп, планлиқ йосунда иш елип бериш һаҗәт. Иккинчидин, бу топта, биринчи новәттә, тәрҗиманлар мәсилисини күн тәртивигә қоюш тәләп қилиниду. Бизни һазир уйғур тилидин башқа тилларға тәрҗимә қилидиған мутәхәссисләрниң тапчиллиғи көпирәк ойландурмақта. Ундақ тәрҗиманлар йоқниң орнида десәкму болиду. Үчинчидин, уйғур мәктәплири үчүн уйғур әдәбияти дәрислигигә киргүзүлидиған башқа хәлиқләр әдәбиятидин йеңи тәрҗимә әсәрләрниң камлиғи. Төртинчидин, тәрҗимә қилинған әсәрләрниң сүпитигә көңүл бөлүшимиз һаҗәт. Чүнки бәдиий әсәрни тәрҗимә қилишта пәқәт әсәр мәзмуниғила әмәс, бәлки язғучи услубини сақлап қелишқиму алаһидә етивар берилиши керәк. Бәшинчидин, әлвәттә, бу җәриянда хираҗәт мәсилиси мәлум дәриҗидә йетәкчи роль ойнайду. Демәк, йәнә шу һамийларни җәлип қилиш мәсилисигә келип тирилимиз. Бу һәққидиму унтумаслиғимиз керәк. Д.Розиева: — Елимиз Президенти өз мақалисида «2017-жил дунияйүзигә мәдәнийәт саһаси­дики қайси утуқлиримизни көрси­тәләйдиғанлиғимизни ениқлаш турғу­сидин һәл қилғучи жил болмақ. Шуниңдин кейин бу программини 5-7 жилда изчиллиқ билән әмәлгә ашуримиз. Шундақ қилип, миңжиллиқ тарихимизда мәдәнийитимиз дәсләпки қетим дунияниң барлиқ қитъәлиригә берип, шуларниң тиллирида сөзләйдиған болиду», — деди. Демәк, бизму бая Абләһәт Камалов ейтқандәк, алди билән кимләрниң вә қанчә әдәбий әсәр башқа тилларға тәрҗимә қилинғанлиғини ениқлаш билән биллә шуларни рәтләп, тонуштуруш ениқлимисини чиқиришни қолға елишимиз керәк. Бу өзимиз үчүнму һәм әдәбиятимизни башқиларға қисмән болсиму тонуштуруштиму муһим әһмийәткә егә. Һазир бираз чәтәллик тәтқиқатчилар әдәбиятимизға, сәнъитимизгә қизиқиш һасил қиливатиду. Буни мән чәт әлгә әмәлий тәҗрибидин өтүш үчүн барғинимда һәм докторлиқ диссертация яқлаш җәриянида ениқ байқидим. АҚШтики институтларниң биридә паалийәт елип баридиған илмий рәһбирим билән һәмкарлиқта Илия Бәх­тияниң биртүркүм шеирлирини инглиз тилиға тәрҗимә қилип, Америкида нәшир қилинидиған илмий-аммибап журналларда елан қилдуқ. Илмий рәһбирим түркий тилларни яхши билгәчкә, башқиму уйғур язғучи-шаирлириниң әсәрлирини инглиз тилида тонуштуруш хаһишини билдүрүватиду. Бирақ мән өзәм ялғуз бу ишниң һөддисидин чиқалмайдиғанлиғимни ейттим. Ундақ болғини, тәрҗимә иши — интайин назук һәм мурәккәп җәриян. Әндики жили у драматургия саһаси бойичә Қазақстанға чоң лайиһә билән кәлмәкчи. Бу мүмкинчиликтин пайдилинип қелишқа мошу баштин һәрикәт қилсақ, демәкчимән. Умумән, мәйли мәдәний, мәйли әдәбий мәһсулатлиримиз пәқәт китап түридила әмәс, һәртүрлүк мультимедиялиқ услублар биләнму чиққини дурус, дәп ойлаймән. Бу җәриянға иҗадий яндишип ишләватқан яшларниму җәлип қилишниму унтумаслиғимиз керәк. Униң үчүн һәммимиз «бир яқидин баш, бир йәңдин қол чиқирип» ишлишимиз шәрт. А.Тиливалди: — Ейтмақчи, һазир биртүркүм яшлар өзлириниң нәзмий вә нәсрий әсәрлирини Интернеттики иҗтимаий торлар арқилиқ елан қиливатиду. Буму әдәбиятимизни тонуштурушниң бир услуби. Амма әшу яшлиримизниң өзи ғәмхорлуққа муһтаҗ. Уларни алға йетәклишимиз керәк. Чүшәнмигән йерини чүшәндүрүп, сәмимий ярдәм қолумизни сунайли. Әгәр яшлиримизниң биси қеқилип кетип, тарихий җавапкәрликни һис қилалмайдиған болса, уйғур әдәбиятиниң хирислиққа учрайдиғини ениқ. Мабада бу әвлаттин айрилип қалсақ, әдәбиятимизда чоң үзүлүш болиду. Шуниң үчүн чоң вә оттуранчи әвлат вәкиллири йетилип келиватқан яшлиримизға ғәмхорлуқ қилиш мәсилисини ойлаштурмисақ болмайду. Ә.Һашири: — Аччиқ болсиму етирап қилишимиз керәкки, мошу тапта «мону әсәрни тәрҗимә қилип, башқиларға тонуштурушқа болиду», дәп тәвсийә қилғидәк тәл-төкүз әсәрлиримиз йоқ. «Идиқут» романим түрк тилиға тәрҗимә қилинип, 82 миллион түрк оқурминигә һавалә қилиниведи, бәзи қәләмдашлирим «Мубарәк болсун! Бир уйғурниң болсиму әсәри башқиларға тонуштурулуптиғу», дейишниң орниға һәрхил гәпләрни қилди. Уларниң ойичә мән пәқәт өзәмниңла ғемини қиливатқан охшаймән. Йоғуси, ундақ әмәс. Өзәңларға мәлум, кәйнимиздә әгишип келиватқан яшлиримизниң роһини көтирип қояйли дегән нийәттә «Арзу булақлири» намлиқ топлам тәйярлиғандуқ. Уни «чиқирип беримән», дәп вәдисини бәргән һамий жигитни жүтирип қойдуқ. Бирнәччә қетим телефон қилсам, алмиди. Яшанғинимда униң кәйнидин жүгрәп жүридиғанға мадарим йоқ. Буниңдин икки-үч жил илгири төрт-бәшимиз һәмкарлишип, 25 басма тавақтин ибарәт «Уйғур балилар әдәбияти антологиясини» қазақ тилиға тәрҗимә қилғузуп, «АнАрыс» нәшриятиға тапшурғандуқ. Әшу антологияни дөләт буйрутмиси һесавиға чиқиривалсақ, нур үстигә нур болар еди. Мошу нәмунилиримизниң хелидин бери чаң бесип ятқинини, ким билән учрашмай, дайим ядиға селип туримән. Хәлқимиздә «Ялғуз атниң чеңи чиқмас», дегән гәп бар. Шуңлашқа бир-биримизгә яр-йөләк болайли. Сәп-сата гәп, қуруқ вәдә һеч қайсимизға керәк әмәс. Униңдин көрә, оқурмәнлиримиз оқиғидәк сүпәтлик әсәр йезишқа интилайли. Уйғур әдәбияти Қазақстан мәдәнийитиниң аҗралмас бир қисми болуп көрүнүши үчүн һәрбиримиз җавапкәрликни чоңқур һис қилған һалда, җиддий ишлишимиз керәк. Бизни һечким чәткә қеқиватқини йоқ. Әксичә, «йезиңлар, пәқәт өз қазиниңлардила қайнимай, чәткә көрүнүңлар. Яритиливатқан мүм­кинчиликләрдин пайдили­ниңлар», дәватиду. Буниңдин башқа бизгә йәнә немә керәк? Яки бирси келип, әсәрлиримизни башқа тилларға тәрҗимә қилип берәмду?! «Алма пиш, ағзимға чүш», дәп паңшиң жүрүватқан өзимиз. Әйипни башқилардин әмәс, алди билән өзимиздин издәйли. Хуласә шуки, пақа ориға чүшивелип, асманға бақидекәндә: «Мән пүткүл аләмни көрү­ватимән», дәйдекән. Бу — бемәна хадилиқ. Тәғдир бизни бу илләттин сақлиғай. Бирлишип иш қилайли, бир-биримизгә яр-йөләк болайли, қериндашлар!