- Бизниң сөһбәт
- 03 Тамыз, 2012
Малик ИСМАЙИЛОВ: «Ата-анамниң тәләпчанлиғи һәрбий хизмәттә әсқатти»
Маликҗан Турсун оғли Исмайилов. Алмута шәһиридә туғулған. Алмута политехника техникумини, 1978-жили Новосибирск (Россия) алий һәрбий-сәясий умумәскирий училищесини тамамлиған. Оттура Азия һәрбий округида рота командириниң политехника бөлүми бойичә орунбасари (1978 — 1979), Германиядики Кеңәш әскәрлири топида рота командириниң сәясий ишлар бойичә орунбасари (1979 — 1984), Ақтөбә вилайитиниң Мартуқ наһийәсидә һәрбий комиссариатниң бөлүм башлиғи (1986 — 1987), Комсомол наһийәси һәрбий комиссариниң орунбасари (1987 — 1989), Байғани наһийәсиниң һәрбий комиссари (1989 — 1992), Алмута вилайитиниң Кегән вә Әмгәкчиқазақ наһийәлириниң һәрбий комиссари (1992 — 2002), Алмута шәһири Жетису наһийәсиниң һәрбий комиссари (2002 — 2009), Шималий Қазақстан вилайити Петропавл шәһәрлик мудапиә ишлири бойичә башқарминиң башлиғи (2009 — 2011) лавазимлирида хизмәт қилған. Шундақла Саратов (Россия) шәһиридики алий сәпәрвәрликкә кәлтүрүш, Қазақстан Җумһурийити Мудапиә министрлигиниң һәрбий вә миллий академиялиридә умумәскирий вә сәпәрвәрликкә кәлтүрүш тәйярлиғи бойичә мәхсус курсларда билимини мукәммәлләштүргән.
Малик Турсун оғли өзиниң адил вә шиҗаәтлик әмгиги түпәйли Кеңәш Иттипақиниң вә Қазақстан Җумһурийитиниң көплигән медальлири, Пәхрий ярлиқлири вә Тәшәккүрнамилири билән тәғдирләнгән. Һазир Қазақ Миллий техникилиқ университетиниң һәрбий кафедрисида оқутқучи болуп ишләйду. Аилиси, үч пәрзәнди вә бир нәвриси бар.
Биз төвәндә, жуқурида тәкитлигинимиздәк, һаятниң мурәккәп йолини бесип өткән бу инсан билән болған сөһбитимизни диққитиңларға һавалә қиливатимиз.
— Маликҗан Турсун оғли, тәрҗимә һалиңизға қариғанда, сизниң иш бабида бармиған йериңиз қалмапту...
— Буниңға һәйран болушниң һаҗити йоқ. Сәвәви, биринчидин, мениң пүткүл аңлиқ һаятим һәрбий саһада өтти. Иккинчидин, көчүп-қонуш — мениң атамдин қалған «әнъәнә». Дадимиз, йеза егилигиниң маһир тәшкилатчиси, уруш вә әмгәк ветерани Турсун Исмайиловниң иш бабида, шу дәвирниң тили билән ейтқанда, «Партия нәгә әвәтсә — шу йәргә» йөткилиши түпәйли, бизниң аилиниң һаяти көчмәнлик билән өтти. Әйнә шундақ хилму-хиллиққа хас өмүр нәтиҗисидә маңа 1-синипни — Алмутидики, 2 — 8-синипларни Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Маливай вә Табаксовхоз (һазирқи Бижанов) йезилиридики мәктәпләрдә оқушқа тоғра кәлди. Кейин колледж, һәрбий училищеларда тәһсил көрүп, чоң һаятқа қәдәм ташлидим вә униңға һеч қачан өкүнмәймән. Умумән биз, йәттә қериндаш (үч оғулниң һәммиси — полковниклар — Е.Ә.) заман тәливигә лайиқ, алий мәлуматлиқ пәрзәнтләрдин болуп йетилдуқ. Буниң үчүн, әлвәттә, әң алди билән ата-анимизға чәксиз миннәтдарлиғимизни билдүримиз.
— Биз дадиңизни һәқиқий әмгәк адими сүпитидә яхши билимиз. Амма аилидә қандақ ата болғанлиғидин хәвиримиз йоқ...
— Дадам һәқиқәтәнму пүткүл аңлиқ һаятини инсанийәт, җәмийәт мәнпийитигә беғишлиған адәмләрдин болған. У 25 йешида Улуқ Вәтән урушидин қайтип келип, Алмута әтрапидики «Луч Востока», Заря Востока, Чапаев совхозлириға рәһбәрлик қилиду. Кейин Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң «Маяк» совхозиға мудир сүпитидә хизмәткә әвәтилиду. Шу пәйттә у бир нәччә егиликни бириктүрүп, аз вақитниң ичидила уларниң иҗтимаий-ихтисадий җәһәттин тәрәққий етишигә көп күч чиқириду. Дадам наһайити әмгәксөйгүч, тәдбирчан, адил инсан еди... Дөләт мүлкигә һеч қачан хиянәт қилмиған вә башқиларниңму бу һәрикәткә беришиға йол қойматти. Аилидиму тәләпчан болидиған. Һелиму ядимда, студент пәйтлиримдә Маливайға тәтилгә кәлгән күнниң әтисила қолумға кәтмән тутқузуп, етизлиққа һайдатти. Мән аялларға қошулуп, совхоз көктатлиғида отақ ишлири билән шуғуллинаттим. Кейин «хизмитимни» көтирип, звено йетәкчилиригә ярдәмчи қилип әвәтти. Мән егиликниң данлиқ зираәтлирини суғириш җәрияниға қатнишаттим. Акам Турғанҗанни қурулуш ишлириға салатти. Биз «Дада, башқа башлиқлар өзлириниң балилирини ундақ ишләтмәйдиғу» дәттуқ. У болса «Мән ундақлардин әмәс. Башқиларға силәрни үлгә қилип, көрситишим керәк» дәтти. Дадимиз бәк қатал болсиму адәмләрни һеч қачан тиллап, аһанәт қилматти. Қол астидикиләр униң көз қаришидинла тәливини чүшинип, аччиғини кәлтүрмәскә тиришатти. Анимиз Һәҗәрбүви болса, узун жиллар балилар бағчисиниң башлиғи болуп ишлигән. Шуңлашқиму у бала тәрбийисиниң қир-сирлирини яхши биләтти. Мошуниң һәммиси бизниң һаят мәктивидин муваппәқийәтлик өтүшүмизгә зәмин яратти.
— Ата-аниңизниң тәрбийиси сизгә болупму һәрбий хизмәттә әсқатқанду?
— Тоғра ейтисиз. Әгәр мән кичик вақтимда һаятниң аччиқ-чүчүгини тартмиған болсам, мүмкин, һәрбий хизмәткиму маслишалмай қалар едим. Бәрдашлиқ болуш хислити маңа, йеңидин һәрбий училищени тамамлиған пәйтләрдә, җүмлидин Оттура Азия һәрбий округида хизмәт қилған вақитлиримда бәкму әсқатти. Түркмәнстан тәвәсидә һава һарарити томуз айлирида +60 градусқичә йетәтти. БМПларниң үстигә олтириш мүмкин әмәс еди. Бешимиздики «панамкиларниң» ичигә гезит селип кийәттуқ.
Солдатларниң иссиққа бәрдашлиқ берәлмәстин һошидин кәткән пәйтлириму болди. Йәрлик хәлиқ адәттә күндүзлири талаға чиқматти. Шуңлашқа кочиларда төгиләр билән һәрбийләрдин башқа һеч кимни көрәлмәттиң. Полигонларда жүргәндә услуқ ичишкә зар болуп кетәттуқ. Мәшғулатлардин кәлгәндә офицерлар ашханисидики тоңлатқуға селип қойған лимонадлиримизни талишип туруп ичәттуқ. Бәзидә уларни казармида қалған новәтчиләр ичиветәтти. Қисқиси, әтигәнлиги саат бәштин башлап түндә саат он иккигичә икки айиғимизда тик туруп, солдатлар билән тәңла мәшиқләрни өткүзәттуқ. Әлвәттә, мошуниң һәммиси мениң кәлгүси һаятимда әсқатти.
— Сизниң Кеңәш Иттипақи дәвридә Германиядә хизмәт қилғанлиғиңиздин хәвиримиз бар...
— Оттура Азия һәрбий округида алаһидә көзгә чүшкән сәпдашлирим арисидин округ һәрбий кеңишиниң әзалиғиға өткән (бу һәрбий хизмәттики рәғбәтләндүрүшниң жуқарқи басқучлиридин һесаплиниду) бир нәччимизни таллап, Кеңәш әскәрлириниң Германиядики топида хизмәт қилишқа әвәтти. У йәрдә мән рота командириниң сәясий ишлар бойичә орунбасари вәзиписини атқурдум. У пәйтләрдә Германия Демократик Җумһурийити социалистик мәмликәтләр қатариға кирсиму, тәрәққият дәриҗиси җәһәттин Кеңәш Иттипақидин кәскин пәриқлинәтти. Өйлири заманивий, кочилири кәң, сәрәмҗан. Дуканлирида йемәк-ичмәк, кийим-кечәкниң түр-түри бар еди. Башқисини ейтмиғанниң өзидә колбасаниңла 300гә йеқин түрини көрүшкә болатти. 900 марка айлиғимиз пәқәт баяшайәт яшашқила әмәс, бәлки мәлум қисмини аманәт китапчисиға селип қоюшқиму йетәтти.
— Сизниң паал һәрбий хизмәттин һәрбий комиссариатқа йөткилишиңизгә немә сәвәп болди?
— Мән Германиядин кәлгәндә Алмутидин анчә жирақ әмәс җайда орунлашқан Отар дивизиясидә батальонниң штаб башлиғи вәзиписини атқурдум. Шу пәйттә маңа Ақтөбә вилайити Мартуқ наһийәлик һәрбий комиссариатиға йөткилиш тәкливини бәрди. Қарши болмидим. Әйнә шуниңдин башлап бу йөнилиштә та һөрмәтлик дәм елишқа чиққичә хизмәт қилдим.
— Бу хизмәтниңму өзигә яриша қийинчилиқлири болғанду?
— Әлвәттә. Ейтқан болар едимки, мән хизмәт қилған пәйтләрдә һәрбий комиссариатларниң иши бәкму еғир болди. Болупму униң әлни течлиқ шараитидин һәрбий вәзийәткә сәпәрвәрликкә кәлтүрүш йөнилиши наһайити чоң җавапкәрликни тәләп қилатти. Хаталашмисам, 1992 — 1994-жиллири мәктәпләрдики оқуш программисидин «Башланғуч һәрбий тәйярлиқ» пәнини елип ташлиди. Шуниңдин кейин армия сепигә чақирилғанлар қурал-ярақ билән ишләш бу яқта турсун, адәттики һәрбий буйруқларни орунлалмайдиған дәриҗигә йәтти. Һәр һалда бу хаталиқ түзитилип, башланғуч һәрбий тәйярлиқ пәни программиға қайтидин киргүзүлди. Шундақла бу йөнилиштә уюштурулидиған һәрбий-вәтәнпәрвәрлик оюнлар, жиғилишлар вә һаказилар әслигә кәлтүрүлди. Башланғуч һәрбий тәйярлиқ пәниниң муәллимлиригиму җиддий тәләп қоюлушқа башлиди. Биз уларниң һәқиқий мәнасида мәктәп мудириниң тәрбийә ишлири бойичә орунбасари вәзиписини атқуридиғанлиғини испатлап чиқтуқ. Һәқиқәтәнму бу җәһәттин иши йолға қоюлған билим дәргаһлирида тәртип-интизам, тәрбийә сүпити һәр қачан тәләпләр дәриҗисидә болуп кәлди. Умумән, һәр қандақ адәм өзигә жүкләнгән вәзипә һөддисидин утуқлуқ чиқиши керәк. Шу чағдила у елиниң, хәлқиниң үмүтини ақлиған болиду.
— Аброй-атақму, иззәт-һөрмәтму шу арқилиқ келиду, демәкчисиздә?
— Әлвәттә. Әгәр у яки бу рәһбәр «Бюджеттин ахча бөлүнмиди», «Һөкүмәттин ярдәм кәлмиди» дегән банә-сәвәпләр билән һеч қандақ иш қилмай, креслода олтиривалса, у саһаниң иши һеч қачан алға басмайду. Һәқиқий рәһбәр өзи башқуруватқан иш орнини өз өйидәк, коллективини аилисидәк көрүп, җан көйдүрүп ишлиши керәк. Шу чағдила у көпчиликниң иззәт-еһтирамиға еришәләйду. Мәсилән, мән Кегән наһийәлик (һазирқи Райымбек наһийәси), һәрбий комиссариатиниң комиссари лавазимида төрт жил ишләп, башқа наһийәгә йөткәлгәндә кегәнликләр кетәр чағда өйлиригә меһманға чақирип, та Көкпек җилғисиғичә дағдуғилиқ узитип кәлгән. Шу чағда Кегәндә Турдәли дегән уйғур адәм наһийәлик йол башқармиси башлиғиниң орунбасари болуп ишлигән. У башқа хизмәткә кәткәндә, кегәнликләр униң қайтидин өз хизмитигә тайинлинишини сорап вилайәт рәһбәрлигигә мураҗиәт қилған. Мундақ мисалларни көпләп кәлтүрүшкә болиду.
— Билидиғинимиз, Сизгә иш баби билән макан-җайиңизни пат-пат авуштурушқа тоғра кәлди. Буниң аиләвий һаятиңларға сәлбий тәсири болғанду?
— Бу соалиңизға биртәрәплимә җавап бериш тәс. Айрим қийинчилиқларни ейтмиғанда, умумән, яхши тәрәплири нурғун. Мәсилән, әл-жут көрисән, өзәңгә йеңи-йеңи дост-қаяшларни таписән, дегәндәк. Болупму йезида яшиғанда холум-хошнилириң туққандинму йеқин болуп кетиду.
Шундақ адәмләр билән биз һелиму қериндашлиқ риштилиримизни үзгинимизму йоқ. Һәр жили дегидәк, Россиядин, Қазақстанниң җай-җайлиридин дост-бурадәрлиримиз йоқлап келип, меһман болуп кетиду.
— Көчмәнлик һаят болупму аялиңиз билән балилириңизға еғир кәлгән болса керәк?
— Мениңчә, һәр қандақ аял турмушқа чиқиштин бурун, аиләвий һаяти, униңда қандақ қийинчилиқларға дуч келидиғанлиғи һәққидә ойлиниши керәк. Худди шундақ рәпиқәм Арзигүлму бу җәһәттин «Йәттә өлчәп, бир кәскән» болуши керәк дәп ойлаймән. Чүнки қәйәрдә яшимайли, у тез арида әтраптикиләр билән тил тепишип, турмуш тәризини йолға қоюшни билди. Қәйәрдә ишлимисун, өзигә жүкләнгән вәзипә һөддисидин ишәшлик чиқип, кәсипдашлириниң иззәт-еһтирамиға еришип кәлди.
— Рәпиқиңиз мутәхәссислиги бойичә ким?
— Арзигүл Қазақ йеза егилиги институтиниң ихтисат факультетини, ВАСХНИЛ йенидики ихтисат вә йеза егилигини уюштуруш илмий-тәтқиқат институтиниң аспирантурисини тамамлиған. Алмута шәһәрлик һакимийити архивлар вә һөҗҗәтләр башқармисида бөлүм башлиғи вә мән хизмәт қилған җайларда бухгалтер, ихтисатчи сүпитидә паалийәт елип барди.
— Һәр иккиңлар хизмәткә киришип кетип, балилириңларға көңүл бөлгидәк вақтиңларму болмиғанду?
— Бала тәрбийиси — бу һәр қандақ инсанниң муқәддәс вәзиписи. Шуңлашқа униңға вақит тепиш — пәрзимиз. Худаға шүкри, балилиримиз бир нәччә мәктәп йөткисиму, пухта билим елип, үмүтимизни ақлиди. Қизлирим Зейнат билән Беназир Асфендияров намидики Алмута дөләт медицина университетини тамамлап, өз мутәхәссисликлири бойичә — педиатр вә терапевт болуп ишләватиду. Күйоғлимиз Илзат — врач-уролог. Қизим Беназир иккиси һазир өз алдиға өй тутуп, оқәт қиливатиду. Оғлимиз Искәндәр UІB малийә вә несийә факультетиниң студенти. Нәвримиз Азат — 2 яшта. Пәхирлинидиған йеримиз — пәрзәнтлиримиз заман тәливигә лайиқ инсанлардин болуп йетиливатиду. Һәммиси ана тилидин ташқири, қазақ, рус, инглиз тиллирини яхши өзләштүргән.
— Һаятиңларниң нурғун қисми яқа жутларда өтсиму, миллий хусусийәтлириңларни йоқатмиғанлиғиңларға апирин әйлигимиз келиду...
— Биз қәйәрдә яшимайли, уйғурчә китап, гезит-журнал, саз-нахша дайим һәмра болди. Арзигүл миллий таамлиримизниң түр-түрини тәйярлап, бизниңла әмәс, холум-хошна, дост-бурадәрләрниңму алқишини алди. Шуниңға мунасивәтлик мону бир вақиәни мисал сүпитидә кәлтүрүп өтәй. Мән Россияниң Саратов шәһиригә билимимни мукәммәлләштүрүш курсиға барғинимда, аиләм билән пәтир яллап турған. Шу пәйттә Арзигүл — һәр хил миллий таамлиримизни тәйярлап, арилап-арилап Нюра исимлиқ хошна момайға киргүзүп берәтти. У буниңдин бәк миннәтдар болуп: «Әгәр Худайим маңа силәрни учратмиған болса, уйғурниң мундақ ләззәтлик таамлиридин һеч қачан дәм тартмай өлүп кетәттимкәндә!» дәп ейтқини һелиму ядимда. Ейтмақчи, һәр қандақ адәм үчүн хошнидарчилиқниң йоли бөләк. Болупму өзгә жутларда жүргәндә униң қәдрини чүшинисән. Қәйәргә көчүп бармайли, хошнилар бизни иллиқ, сәмимий қарши алди. Һәр қайси билән баримизни бөлүшүп, наһайити инақ яшидуқ. Бир хошна қазақ момай бизгә күндә дегидәк сүт әкирип берәтти. Һә, бизниң кавилар өсүп, қашадин атлинип уларниң беғиға өтүп кетәтти.
— Силәр техи көктатчилиқму қилаттиңларму?
— Қейинатам Мирзәхмәт Җамалдинов — исми Уйғур наһийәсигила әмәс, бәлки униң сиртиғиму яхши тонулған агроном әмәсму! Дадамму мутәхәссислиги бойичә агроном. Шуңлашқа Арзигүл иккимизниң көктатчилиқтин убданла хәвиримиз бар. Ақтөбә вилайитиниң Мартуқ наһийәсидә яшиғинимизда Чонҗидин һәр хил уруқ, көчәтләрни елип келип, олтарғуздуқ. Су тапчиллиғиға қаримай, беғимизда көктатниң түр-түрини пәрвиш қилдуқ. Хошниларла әмәс, өткән-кәчкәнниң һәммиси униңға зоқлинип қаришатти. Бәзи көктатчилиқтин хәвири йоқлар рәйһан көки, ашкөки, җандулиримизға қарап: «Пай, пай, немә дегән хуш пурақлиқ гүлләр бу!», дейишәтти. Арилиқта совхоздин җүҗиләрни елип, тоху-туман өстүрүш биләнму шуғулландуқ. Алмутиға көчкәндә уларни холум-хошниларға бөлүп-бөлүп беривәттуқ.
— Һазир һәр иккиңлар һөрмәтлик дәм елишқа чиқтиңлар. Әнди шу мәшғулатлириңларни давам қилиш оюңларда йоқму?
— Һазирчә биз шәһәр ичидә туруватқачқа, ундақ имканийәт йоқ, әлвәттә. Амма кәлгүсидә йәр өйдә туруп қалсақ, мүмкин әйнә шундақ ушшақ егилик ишлири билән шуғуллинип қалармиз. Һәр һалда, иштин башқиму қизиқишим бар. Мәсилән, бош вақитлиримда дост-бурадәрләр, яки қериндаш-җийәнләр билән оға, белиқчилиққа яки таққа сәяһәткә баридиған адитим бар.
— Сөһбитиңизгә рәхмәт.
Сөһбәтләшкән
Ершат ӘСМӘТОВ.
513 рет
көрсетілді0
пікір
