- Йеңилиқлар
- 03 Тамыз, 2012
Шәмҗан МӘҺӘМӘТОВ: «Йолувчиларни тошуш хизмитиниң истиқбали зор»
Алмута шәһири — бүгүнки күндә Қазақстандила әмәс, бәлки МДҺдики әң чоң мегаполисларниң бири. Һазир униң аһалисиниң сани икки миллионға йеқин адәмни тәшкил қилиду. Шу нуқтәий нәзәрдин алғанда җәнубий пайтәхттә җәмийәтлик транспортниң нәқәдәр муһим роль атқуридиғанлиғи өзлүгидин чүшинишлик болса керәк. Биз бу саһаниң алмутилиқлар билән шәһәр меһманлириға қанчилик дәриҗидә хизмәт көрситиватқанлиғи һәм униң келәчиги һәққидә билиш мәхситидә Алмута шәһәрлик йолувчиларни тошуш транспорти вә автомобиль йоллири башқармиси йолувчиларни тошуш бөлүминиң башлиғи Шәмҗан МӘҺӘМӘТОВНИ сөһбәткә җәлип қилған едуқ.
— Шәмҗан Мәһәмәт оғли, хаталашмисам, сиз йолувчилар тошуш саһасида хелә мол тәҗрибигә егиғу дәймән?
— Мән Алмутидики Хәлиқ егилиги институтиниң һесап-ихтисат факультетини түгәткәндин бу ян, йәни 1971-жилдин мошу саһада ишләп келиватимән. Әмгәк паалийитимни Уйғур наһийәлик йолувчиларни тошуш автотранспорти мәһкимисидин башлиған. 1971 — 1978-жиллири у йәрдә ихтисатчи, баш бухгалтер вәзипилирини атқурдум. Андин Алмутиға келип, вилайәтлик йолувчиларни тошуш автотрестида дәсләп баш бухгалтер, кейин башқарма башлиғиниң орунбасари хизмәтлиридә болдум. Заман өзгирип, мәзкүр кархана тарқилип кәткәндин кейин, йәни 1996-жили тиҗарәткә кәттим. 2008-жилдин бу ян һазирқи лавазимимда ишләп келиватимән.
— Бу хизмәткә саһа раса қалаймиқанчилиқни баштин кәчүрүватқан пәйттә кәпсиздә?
— Тоғра ейтисиз. Йолувчиларни тошуш хизмити дөләт қаримиғидин шәхсийләрниң қолиға өткәндин кейин хелила мурәккәп җәриянға дуч кәлди. Автопарклар рәһбәрлири ишни аһали еһтияҗиға мувапиқ уюштурушниң орниға көпирәк өз мәнпийитини көзләшкә башлиди. Нәтиҗидә җәмийәтлик транспортниң хизмәт көрситиш сүпити начарлап кәтти. Айлиғиниң төвән болуши яки вақтида берилмәй қелиши автобус һайдиғучиларда наразилиқ пәйда қилди. Әйнә шундақ проблемилар пишип йетилгән пәйттә мән бу саһаға кәлдим. Қол астимдики хадимлар билән бир жил мабайнида әһвални тәһлил қилдуқ вә шәһәр һакими Ахметжан Есимовни униң нәтиҗилири билән тонуштуруп, моҗут проблемиларни һәл қилиш бойичә ениқ тәклиплиримизни бәрдуқ. У бизни бирдин қоллап-қувәтләп, буниң үчүн һаҗәтлик мәбләғ аҗритишқа ярдәмләшти. Ишимизни «бисмилла» дәп буниңдин он үч жил илгири өз паалийитини тохтатқан диспетчерлиқ пунктларни әслигә кәлтүрүштин башлидуқ. Заманивий JPS системиси билән җабдуқланған мәзкүр пунктлар бизниң шәһәрдики барлиқ җәмийәтлик транспорт васитилириниң паалийитини назарәт қилишимизға зәмин яратти. Мәсилән, система ишқа қошулған дәсләпки күнлирила 85-маршруттики автобусларниң — 13 қетим, 49-маршруттики автобусларниң 268 қетим йолда жүрүш қаидилиригә хилаплиқ қилғанлиғи ениқланди. Әмәлгә ашурған йәнә бир муһим ишимиз шәһәр ичидә автобуслар тохтайдиған 6 мәйданни бәрпа қилдуқ. Бу һайдиғучиларниң һадуқ елиши, ғизалиниши үчүн бәк қолайлиқ.
— Бу ишлириңлар, әлвәттә, яхши. Амма бензин баһаси әрзәнлигән пәйттә йәнә келип, Улуқ Роза-рамзан ейиниң дәсләпки күнлиридә йол һәққини 80 тәңгигә көтиривәткиниңлардин йолувчилар бәк нарази. Буниң сәвәвини қандақ чүшәндүргән болар едиңиз?
— Қанун бойичә, йол төләмлири үч жилда бир қайта қарилиши керәк еди. Миллий валютимизниң девольвациягә учришиға һәм электр энергиясиниң, йеқилғуниң (2008-жили соляркиниң литри 48 тәңгә болса, у һазир 90 тәңгигә йәтти), озуқ-түлүк вә һаказиларниң 25 пайизға қиммәтлишигә қаримастин, биз ахирқи жилларда йол һәққини өстүрмидуқ. Униң үстигә саһаниң айрим иҗтимаий қатламлириға болған имтиязлар миқдари бәк көпийип кәтти. Мәсилән, бүгүнки күндә 531 миң алмутилиқ җәмийәтлик транспортларда 50 пайизлиқ имтияздин пайдилиниш имканийитигә егә. Бийил биз өзимиз тәрипидин көрситилидиған хизмәт, хадимлиримизниң иш һәққи, йеқилғу, запас қисимлар, транспорт васитилирини йеңилаш вә һаказиларға хираҗәт қилинидиған чиқимни һесаплап чиқип, йол һәққини 80 тәңгигә көтиришни мунасип дәп таптуқ. Буни шәһәрлик мәслиһәт тоғра көрүп, шуниңға мувапиқ қарар чиқарди.
— Йол һәққиниң өскинигә мувапиқ, йолувчиларға көрситилидиған хизмәт сүпитиму яхшилинидиғанду?
— Әлвәттә. Биз нәқ шу мәхсәттә бу саһаниң хизмәтчилиригә шәрт-шараит яритиватимиз. Демәк, шуниңға мувапиқ тәләп қоюлиду дегән сөз. Өткән һәптидин башлап башқармимиз йенида бәш топтин ибарәт мәхсус комиссия ишқа киришти. Улар барлиқ маршрутларни арилап, автобус һайдиғучилар билән кондукторларниң йолувчиларға хизмәт көрситиш сүпитини тәкшүрүватиду. Бу тәләпләргә җавап бәрмәйдиған хизмәтчиләргә җиддий чариләр қоллиниливатиду. Мәсилән, комиссия назаритиниң дәсләпки нәтиҗиси бойичә 15 автобус һайдиғучи иштин бошитилип, исимлири компьютердики «қара тизимға» илинди. Демәк, улар әнди шәһәрдики автопаркларниң һеч қайсисиға ишқа орунлишалмайду.
— Бүгүнки күндә шәһәр ичидә қатнаватқан җәмийәтлик транспорт йолувчилар еһтияҗини толуқ қанаәтләндүриду дәп ойламсиз?
— Бизниң алға қойған асасий мәхсәтлиримизниң бири әйнә шуниңдин ибарәт. Һазир шәһәр даириси кәңийиватиду. Көплигән йеңи аһалилиқ пунктлар, микрорайонлар пәйда болуватиду. Биз мошуниң һәммисини инавәткә алған һалда, маршрутларни рәтләватимиз. Йошуридиғини йоқки, өткән жилларда шәхсий автопарклар халиған йөнилишни таллавелип, өзлири билгиничә паалийәт елип барған. Уларниң көпчилигини қисқарттуқ. Мәсилән, 2007-жили 190 маршрут бойичә 3200 автобус маңған болса, һазир маршрутларниң санини 103кә,автобусларни 1630ға азайттуқ. Хүнүк һәрикәтләргә шәхсий автопаркларға тәәллуқ автобус һайдиғучиларниң йол қоюватқанлиғи һеч ким үчүн сир әмәс. Сәвәви, улар тапавитиниң мәлум қисми билән ғоҗайини салған планни орунлайду. Униңдин ошуғи өзлириниң янчуғида қалиду. Шуңлашқиму шәхсийләр мүмкин қәдәр пулни көпирәк тапқуси келиду. Һазир Алмутида бир муниципиал, йәни дөләтлик автопарк бар. Уларниң һайдиғучилири планға әмәс, маашқа ишләйду. Оттура айлиғи 100 миң тәңгә. Бәзилири ишиға, әмгәк тәҗрибисигә қарап, 150 — 170 миң тәңгигичә мааш алиду. Биз йеқин келәчәктә шәхсий автопаркларниңму мошундақ тәртиптә ишлишини қолға кәлтүрмәкчимиз.
— Троллейбус, трамвайларға мунасивәтлик қандақ өзгиришләр болмақчи?
— Бәхиткә қарши, уларниң сани жилдин-жилға азийип кетип бариду. Шәһәр экологиясини яхшилаш мәхситидә транспортниң бу түрлирини аммибаплаштуруш нийитимиз бар. Мәсилән, бийил җәнубий пайтәхткә 200 троллейбус сетивелишни реҗиләватимиз. Әнди трамвайға кәлсәк, уни дуния стандартиға мувапиқлаштурушни көздә тутуватимиз. Алди билән рельслар Қалқаман микрорайонидин Жетису кочисиғичә вә Алатав наһийәсигичә тартилиду. Кейинирәк Алмутиға йеқин орунлашқан айрим аһалилиқ пунктларға электр поездлири (электричкилар) қатнайдиған болиду. Келәчәккә молҗалиниватқан йәнә бир стратегиялик реҗимизниң лайиһисини «Қазақстан теміржолы» миллий компанияси билән түзүватимиз. Әгәр бу лайиһимиз әмәлгә ашса, Алмута — Қорғас, Алмута — Үштөбә, Алмута — Қапчиғай маршрутлири бойичә төмүр йол қатниши йолға қоюлмақчи. Уларниң билетлириниң баһаси шунчилик әрзән болидуки, йолувчилар һәтта автобус, таксиларда меңиштин ваз кечиши мүмкин. Хошал боларлиқ йери, бийил Алмутини һаваси таза шәһәргә айландуруш мәхситидә Бирләшкән Милләтләр Тәшкилати йенидики аләмшумул экологиялик фондниң мәхсус гранти бөлүнди. Бу лайиһидә пәқәт җәнубий пайтәхтниң һавасини тазилашла әмәс, бәлки шәһәрликләрниң транспорт васитилиридин мүмкинқәдәр аз пайдилиниши көздә тутулған. Ейтайлуқ, сиз Алмутиниң «Достлуқ» микрорайонида яшисиңиз, шу әтрапта иҗтимаий, мәдәний вә мәиший инфрақурулумлар: ағриқхана, мәктәп, бағчә, хәлиқкә хизмәт көрситиш орунлири вә һаказиларниң һәммиси болуши лазим. Шу чағда сиз пулиңизниму ихтисат қилисиз, вақтиңизниму үнүмлүк пайдилинисиз дегән сөз.
— Җәнубий пайтәхттики автомобиль пробкисиниң җәмийәтлик транспорт һәрикитигә кашила болуши тәбиий. Бу проблемини йешиш йолида қандақ ишларни реҗиләватисиләр?
— Һәқиқәтәнму Алмутида машина көпийип кәтти. Рәсмий мәлуматлар бойичә, җәнубий пайтәхттә тиркәлгән автомобильларниң сани — 530 миң. Униңдин ташқири шәһәргә сирттин күнигә 240 миң транспорт васитиси киридекән. Пробкиниң пәйда болушиниң асасий сәвәви мошуниңда. Буни һәл қилиш мәхситидә, жуқурида тәкитләп өткинимиздәк, маршрутлардики автобуслар санини қисқартиватимиз. Буниңдин ташқири автовокзалларни шәһәрниң сиртиға көчириш ишини қолға алмақчимиз. Ениғирағи, «2012 — 2016-жилларға бәлгүләнгән автомобиль транспорти вә йолувчиларни тошуш» программисиниң лайиһисини ишләп чиқтуқ. Шуниң даирисидә Алмутиниң территориясидики тохталмиларни рәткә кәлтүрүш көздә тутулмақта,шундақла шәһәрниң сиртиға үч автовокзал селинмақчи. Улар ғәрбий, шималий вә шәрқий йөнилишләр бойичә йолувчиларға хизмәт көрситидиған болиду.
Мошу йәрдә бир ейтип кетидиған нәрсә, биз, адәмләр, болупму шәһәрликләр бәк һорунлишип кәттуқ. Задила артуқ һәрикәт қилғумиз кәлмәйду. Шуңлашқа һазир биздә ағриқниң түрлириму көпийип кәтти. Бу проблемини йешишниң бир йоли — шәһәрдә велосипед қатнишини йолға қоюш. Бу җәһәттин һазир Хитай дуниядики алдинқи қатардики мәмликәтләр сепигә қириду. Мәсилән, униң бирла Гуанчжоу шәһиридә 5 миңдин ошуқ велосипед орун алған 18 мәхсус бекәт бар екән. Демәкчи болғиним, бизму бара-бара мошу усулға өтүшимиз керәк.
— Ейтишиңизға қариғанда, алдиңларда наһайити көп вә мурәккәп вәзипиләр турупту. Мошуниң һәммисини әмәлгә ашурушқа сиз рәһбәрлик қиливатқан бөлүмниң чамиси йетәрму!
— Яқ, әлвәттә. Бу иш бөлүмимдики бәш хадимниң күчи биләнла әмәлгә ашмайдиғанлиғи тәбиий. Өткән әсирниң тохсининчи жиллири Алмутида йолувчиларни тошушқа мәсъул алаһидә башқарма моҗут болуп, униң қармиғида 660 хадим хизмәт қилатти. Бүгүнки күндә әйнә шу башқармини әслигә кәлтүрүш мәсилиси қозғиливатиду. Чүнки униңсиз саһа ишини рәткә кәлтүрүш, уни тәрәққий әткүзүш мүмкин әмәс. Йәнә бир ейтип кетидиған нәрсә, мүмкинчилигимгә қарап, саһаниң җәмийәтлик ишлириғиму қатнишип келиватимән. Һазирниң өзидә мән Қазақстан автомобильчилар иттипақиниң әзаси һәм Алмута шәһәрлик автомобиль саһаси ветеранлири тәшкилатида тәптиш комитетиниң рәиси.
— Адәттә бош вақтиңизни қандақ өткүзисиз?
— Бош вақтимдики әң асасий мәшғулатим — китап оқуш. Бир китапни 5-6 қетим қайтилап оқуйдиған адитим бар. Чүнки һәр қетимда йеңи-йеңи көз қараш, пикирләр пәйда болиду. Пенсиягә чиққанда бу һәвәсимгә йетәрлик вақит тепилиду дәп ойлаймән. Шундақла аиләмгә, бала-чақа, нәврилиримгиму илгәркидин көпирәк көңүл бөлүшкә имканийәт яритилидиған болиду.
— Сөһбитимиз ахирида аилиңиз һәққидә қисқичә ейтип өтсиңиз?
— Аялим Тиләпбүви — кәспи бойичә сетиқчи. Һазир һөрмәтлик дәм елишта. Чоң қизим — Жанна ихтисатчи-бухгалтер. Иккинчи қизим Рошәнгүл UІB университетиниң туризм факультетини тамамлиди. Оғлум Рафаэльму өзиниң бир кишилик иши билән бәнт. Төрт нәврәм бар.
— Сөһбитиңизгә рәхмәт. Көп жиллиқ мевилик әмгигиңизниң йемишини көрүп, аилиңиз билән шат-шадиман, бәхитлик һаят кәчүрүшиңизгә тиләкдашлиқ билдүримән.
Сөһбәтләшкән
Ершат ӘСМӘТОВ.
597 рет
көрсетілді0
пікір
