• Қәлб нидаси
• 20 Шілде, 2017

Меһриңгә зар болдум бүгүн...

«Зоһра! Зоһра! Қизим... су... су...» Йерим кечидә момамниң һалсиз иңриған авазидин чөчүп охандим! Орнумдин дәс турдумдә, ичкиридики момамниң бөлмисигә учуп дегидәк йетип кирдим! Чирақни яндуруп, пиялидики суни ичкүзмәкчи болуведим, әпсус, момам ятқан каривәтниң бош турғини мени убданла әндиктүрүп қойди. Саламәтлиги күндин күнгә осаллишип, мағдирсиз һалда ятсиму, һәр қетим маңа тәсәлла бәргәндәк күлүмсирәп, мискин көзлирини қадиған пети, мубарәк қоллирини узун сунуп мени қарши алидиған момамниң каривити әндиликтә бош туратти... Мән бу һадисигә һеч чүшинәлмәй, әтрапни синчилап күзәттим. Момамниң орун-йотқини билән ястуғи каривәткә сәрәмҗан тизилипту, өй ичидә кийидиған аяқ кийимиму орнида йоқ... Момамниң өзигә бәкму яришидиған гүлвәр көйниги билән һаварәң яғлиғи каривәтниң үстидә рәтлик тизиқлиқ еди. Бешим гаңгирап, әс-һошини йоқатқан адәмдәк, бир чамдам нери-бери меңишқа мадарим йәтмәй, босуғида шүк олтирип қалдим. Пәқәт уйқидин сәл сәгигәндила момамниң бөлмисидә екәнлигимни чүшәндим. Җудалиқниң аччиқ әлимигә чидимай, бар авазим билән пүтүн аләмгә җар селип қаттиқ вақириғум кәлди. Һә... Мән әнди қанчә жиғлап зар қахшимай, момам бәрибир мени аңлимайду, билимән. Илтиҗа билән аһ уруп, момамни издәп тағу даванларни, дәшти чөлләрни миллион қетим кәзсәмму, улуқ дәрияларни кәчсәмму әнди момамни бу йоруқ дунияниң һечбир йеридин тапалмаймән! Бу мән задила тән алалмайватқан, тән алғум кәлмәйватқан аччиқ, аччиқ һәқиқәт... Мошу жилниң 13-июнь күни мән үчүн асман дүм көмирилип чүшкәндәк болди. У күни һаятимниң мәзмут чинари болған, мән бу дунияға көз ачқандин бери мени ата-анамға бәргили мутлақ унимай, өзи пәпиләп беқип өстүргән, оқутуп, тәрбийә берип, һаятқа учум қилған һәм анам, һәм атам, һәм устазим, сирдаш, муңдаш мәслиһәтчим – қәдирданимдин мәңгүгә айрилип қалдим. — Реһандәм нәччә яшқа кириведи? – дәп соришиду пәтә қилип кәлгән адәмләр. — Сәксән төрткә... Мошу җавапни бәргәч, мән дәрһал уларниң чирайида «Ваһ, бу яшларға киргәнләр бар, кирмигәнләр...» — дегән бирхил хатирҗәмлик ипадисини сезимән. Тоғра, момам узун өмүр көрди, яхши яшиди. Лекин балилиғи уруш мәзгилигә тоғра келип ата-анисидин бәк кичик житим қалған, ачарчилиқниң, йоқсизчилиқниң дәрдини нурғун тартқан, бу һаятниң сансиз җудун-чапқунлирида тавлинип һәммигә сәвирлик қилип яшиған момамниң толиму мәзмунлуқ тарихи нәччә-нәччилигән сәксәнләргә тәң едидә. У йәнә яшашқа һәқлиқ еди, әпсус... Момам Реһангүл Разиева 1933-жили Яркәнт шәһиридә туғулған.  Сәнъәткә вә нахша-сазға болған иштияқ уни он алтә йешида, йәни 1949-жили Уйғур театриға елип кәлди. Дәсләп у концерт вә спектакльларда аммивий көрүнүшләргә қатнишип жүргән болса, кейинирәк йәккә уссулларни өзләштүрүп, әң қийин вә мурәккәп уссулларни  ойнайдиған болған. Жиллар өтүп, момам театрниң баш режиссери Сергей Башоянниң қоллап-қувәтлиши билән «Отелло» спектаклидики Дездемона ролини ойнашқа муваппәқ болди. Бу һәқтә С.Башоян өзиниң «Қәлб хатириси» намлиқ китавида мундақ язған: «...Дездемониниң ролини мән театримизниң маһир уссулчиси Реһангүл Разиеваға тапшурдум. Буни коллективму һәм униң өзиму күтмигән еди. Чүнки илгири мән униңға һеч қачан роль бәрмигән. Бу қетим болса, һәрқандақ театрдики актрисиларниң бүйүк арзуси болған – Дездемона ролини Разиева ойнайду! Әлвәттә, театрда бу рольға лайиқ хелә тәҗрибилик артистлар бар еди. Мән немишкә бу рольға нәқ Разиевани таллавалдим? Чүнки Реһангүл инсан сүпитидә Дездемонаниң характерини чүшинидиған вә һис қилидиған хисләтләргә егә еди. У өз қәһримани охшаш йеқимлиқ, дилбәр вә һәтта ташқи һәм ички җәһәтләрдиму гөзәл, меңиши йеник, чирай шәкли нәпис еди. Бу хисләтләр роль үчүн чоң әһмийәткә егә». («Қәлб хатириси» 187-бәт.) Хәйрият, момам Дездемона ролини уйғур театрида өткән иҗадий паалийитиниң бурулуш дәври дәп һесаплатти. У кейинирәк «Аршин малаланда» — Асийә, «Бай вә батрақта» — Гүлбаһар вә башқа әсәрләрдики рольлирини бабиға йәткүзүп ойнисиму, лекин Дездемонаниң ролини қандақту-бир сеғиниш илкидә мәмнунлуқ билән әсләтти. Уйғур театрида «Отелло» спектаклиниң сәһниләштүрүлгинигә йерим әсирдин көп вақит өтсиму, момам Дездемонаниң ролини язған сериғдап кәткән кона дәптирини бәк авайлап, сандуғиниң ичидә та мошу күнгичә сақлап кәлди әмәсму! Момам шәхсий һаятидики  бәхтиниму Уйғур театрида тепип, бовам – театрниң сазәндиси  Ғәйрәт Кәримов  билән  қириқ жил бәхитлик өмүр сүрди.  Бовам Уйғур театриға 1942-жили он төрт йешида кәлгән екән. кәсипдашлири уни өзиниң ғеҗәккә майиллиғи арқилиқ маһир сазәндә болуп йетилгән дейишиду. Момамниң ейтип беришичә, бовам өзи чалған ғеҗәк әсвавиниң сүпитини ашуруш, авазини мукәммәлләштүрүштә жүргүзгән тәҗрибилири аз әмәс. Өзбәкстанниң Бухара вилайитидә гастрольда жүргәндә, у бир йезида қуруп ятқан тут дәриғидин кесип өйгә елип келиду. Өзиниң лайиһиси билән узун вақит давамида униңдин ғеҗәк ясайду. Андин улар Дүшәнбә шәһиридә концерт көрсәткәндә, таҗикларниң атақлиқ сазәндилири бовам ясиған ғеҗәкниң сап һәм зилва үнигә һәйранлиқта тәсәнна оқуп, нурғун миқдардики пул билән шу ғеҗәкни сетивалмақчи болиду. Лекин бовам «бу ғеҗәк пәқәт мениң қолумдила, пәқәт уйғур сазлирини иҗра қилғандила әйнә шундақ чирайлиқ сайрайду әмәсму!» дегән гәпләрни һәзил арилашнйтип, сатқили мутлақ унумиған екән. Шу ғеҗәк, бүгүн өйүмизниң төридә сақланмақта. Бовам «Нава» ансамбли репертуариниң тәрәққиятидиму бәстикар сүпитидә «Бәхтияр екән мәндәк», «Һур елим», «Шу көзләр», «Тракторчи жигиткә», «Қизлар қошиғи» охшаш лирикилиқ нахшиларни иҗат қилған әҗайип бәстикар еди. У 1992-жили туюқсиз вапат болди. Мән момам билән биллә яшидим. Бовам билән момам өзлири сәньәткар болсиму, лекин уларниң үч пәрзәндиниң бириму ата-анисиниң йоли билән маңмай башқа саһалардин һаятта өз орнини тапти. Тунҗа нәвриси болғанлиғим үчүнмекин, улар мениң уссулчи болушимни кичигимдинла арзу қилип, момам бәш йешимда хореография мәктивигә йетиләп барған еди. Мени апирип, оқуштин кейин өзи мәктәптин өйгә елип келәтти. Мениң дәсләпки қетим иҗра қилған уйғурчә уссулимниму момам сәһниләштүргән. Есимдә, буниңдин он жил илгири мән Уйғур театрида «Ойған, миң өй!» намлиқ йәккә концертимни тамашибинлиримизға соға қилдим. Әшу кәчниң йәкүнидә мән момамни сәһнигә тәклип қилдим. Залдикиләрниң гүлдүрас алқишлири садасида у сәһнигә көтирилди. Мән мәзкүр кәчтә момамниң айиғиға дәстә-дәстә қизил гүлләрдин паяндаз салған едим... Амал қанчә, рәһимсиз әҗәл уни биздин айриди. Биздин рази бол, қәдирданим. Мән һәрдайим сени сеғинип әсләймән, сениң роһиңға атап дуа қилимән, ятқан йериң җәннәттә болғай, меһриван момам мениң... Зоһра  КӘРИМОВА. Алмута шәһири.