• Замандаш
• 17 Тамыз, 2017

Гокай нанниң маһири

Нураний анилар/ Рашидәм РӘҺМАНОВА, «Уйғур авази»/ Әмгәкчиқазақ наһийәсидә бирәр мәдәний чарә-тәдбир өтүп қалғидәк болса, таамлар көргәзмисидин сиңип пишқан «гокай нени» орун алиду. Сөзсиз, у көпчиликниң нәзәрини өзигә җәлип қилип, «Нанни ким пишәрди?» дегән соални пәйда қилиду. Чүнки һазир гокайни пишириш заманивий уйғур аялиниң қолидин кәлмәйду. Әмгәкчиқазақлиқларниң қизиқишини һасил қилған гокайниң «муәллипи» – йеңишәрлик Хатәм Әршидинова. Нураний ана бийил 80 яшқа кәлсиму, һели йезидики җәмийәтлик ишларниң нәқ оттурисида жүриду. Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Йеңишәр йезилиқ шөбисиниң рәиси Сархан Имамзарова билән Хатәм аниниң өйигә барғинимизда, у һойлидики очақ бешида екән. Қолиға қапақ чөмүчи билән кәпкүр тутқан ана қазан-қомучини жуюветипту. Һойла-арамни гүлләргә толтуруп, сәрәмҗан тутушни яқтуридекән һәм бу ишларни өзи қилидекән. Хатәм ана оқитини қоюп, бизни өйгә тәклип қилди. Биз анилиқ меһри билән әткән қаймақлиқ чейини ичип олтирип, униң билән узақ сөһбәтләштуқ. Хатәм Әршидинова 1937-жили Ават йезисида Авут вә Патәм Һәмраевларниң аилисидә туғулди. Униң һаяти нурғунлиған «уруш балилириниң» һаятидин һеч пәриқләнмәйду. Мәлумки, у вақитларда хәлиқниң турмуши интайин еғир болди. Шуңлашқиму Хатәмниң мәктәпкә беришқа һәм оқушқа мүмкинчилиги болмиди. Андин уруш башланди. Хатәмниң чоң дадиси Һенипидин, дадиси Авут вә кичик дадиси Савут фронтқа чақиртилди. Патәм ана камаләткә толмиған оғли Шәмил вә қизи Хатәм билән тәнһа қалди. Өйниң, етиз-ериқниң ишлирини қилип, анисиға қол-қанат болуп жүргән 17 яшлиқ Шәмил 1943-жили йешиға яш қошқузуп яздуруп, өз ихтияри билән мәйданға атланди. У чағда Хатәм бари-йоқи 6 яшта еди. Арида урушму түгиди. Бир аилидин фронтқа кәткән төрт әрниң бирила – Хатәмниң дадиси Авут аман-есән қайтти. Чоң дадиси, кичик дадиси вә акиси Шәмилниң җәсиди җәң мәйданлирида қалди. Аилиниң уруштин кейин Москвадин алған хетидә Шәмилниң қисқа вақитлиқ тәйярлиқтин өтүп, җәңгә киргәнлиги мәлум болди. «1944-жили Равин вилайитиниң Дубно дегән йеридә кеңәш әскәрлири дүшмәнниң нурғунлиған танкисиниң һуҗумиға дуч кәлди. Икки тәрәп оттурисида бир сааттин ошуқ шиддәтлик җәң болди. Униңда 29-гвардия кавалерия дивизиясиниң кичик сержанти Шәмил Һәмраев дүшмәнниң төрт танкисини кардин чиқарди. Әпсус, дүшмәнниң йәнә бир танкиси униңға тамамән йеқин болғанлиқтин, танк билән өзи биллә партлинип, қәһриманларчә қурван болди» дәп баян қилинипту шу хәттә. Шуниңдин кейин жутдашлириниң тәшәббуси билән Аваттики чоң кочиниң бири қәһриман оғланниң исми билән аталди. Оғлиниң ушбу җасарити үчүн аниниң жүриги пәхирлиниш сезимлиригә толди, әлвәттә. Бәхтигә яриша, Алла әр-аялға йәнә бир оғул һәдийә қилди. Улар униң исмини “Розахун” дәп қойди. – Уруштин кейинки жиллири биздемәтликләрниң балилиғи етиз-ериқта өтти. Ойнайдиғанға мүмкинчилигимиз болмиди. Қочақ дегәнни билмидуқ. Тәңтушлирим Саһипҗамал, Аминәм, Баһаргүл вә Җәннәтбүви билән таң сәһәрдә туруп, етизға атлинимиз. Кәч киргичә колхозниң ишини қилимиз. Башта тамакида ишлидуқ. Андин колхоз көктат пәрвиш қилишқа көчти. Өйгә һерип-ечип кәлсәкму, «һардим-талдим» дәләлмәймиз. Һадуқ чиқирип олтарғидәк вақит йоқ. Чүнки өйдиму иш күтүп турған, – дәйду Хатәм ана өтмүшини әсләп. Хатәм шундақ еғир күнләрни бешидин кәчүрүп, 20 яшқа киргәндә йеңишәрлик Аман Әршидиновқа турмушқа чиқти. Бәш пәрзәнт сөйди. Бирақ ишини ташлимиди. Бурунқидәк биртәрәптин колхозда ишлисә, иккинчи тәрәптин өйниң тирикчилиги билән бәнт болди. Һаят шундақ өтүватқан күнләрниң биридә күтүлмигән йәрдин бари-йоқи 58 яшқа киргән йолдиши аләмдин өтти. Хатәм ана тәғдирниң қийинчилиқлириға бу қетимму бәрдашлиқ берип, келәчәккә дегән ишәнчисини йоқатмиди. Өзи тәнһа бәш балини қатарға қошти. Тәғдир униң зиммисигә йәнә хелә еғир синақларни салсиму, уларни бәрдашлиқ билән йеңишни билди. Пәрзәнтлирини җәмийәткә лайиқ инсанлардин қилип тәрбийилиди. Хатәм ана умумән 40 жил ишләп, һөрмәтлик дәм елишқа чиқти. Бойидики әмгәккә майиллиқ анини 60тин кейинму бекар олтарғузмиди. Хатәм ана кейинки 15 жил мабайнида йезида өткән той-төкүн, нәзир-чирақларда ашпәзлик қилип жүрүп, жутиниң җәмийәтлик ишлириға арилишип кәтти. Башта Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Антонина Бакаева билән, кейинирәк  Анилар кеңишиниң рәиси Ризвангүл Музрәпова вә униң ярдәмчиси Зулфира Музрәпова билән миллий урпи-адәтлиримизни сақлап, тәрәққий әткүзүш йолида аянмай әмгәк қиливатиду. – Қачанла болмисун, Хатәм аниниң халтисида аштахтиси, супири, ноғучи һәм кәпкүри тәйяр туриду. Униң пишәргән гокай нени, җиңмомиси билән омичиниң дәмини татмиған йеңишәрлик йоқ. Анимиз һечқачан илтимасимизни йәрдә қойған әмәс. Иштин қорқмайду, шуниң үчүн уруқ-туққанлириму, жутдашлириму Хатәм анини интайин һөрмәтләйду, – деди сөһбәткә арилишип Сархан һәдә. Гәпара момайдин: «Гокайни пиширишни кимдин үгәндиңиз, уни тәйярлашниң уссули қандақ?» дәп соридуқ. – Униң һечбир қийинчилиғи йоқ. Миллий ненимизни момилиримиз очаққа отни сус қалап қоюп, бирнәччә саат давамида пиширип кәлгән екән. Бала чеғимда апам рәмити пат-пат гокай пиширидиған. Қайси бир жили наһийәдә мәдәнийәт күнлири өтти. Йезимизниң шу чағдики жигитбеши Камал Музрәпов маңа гокай пиширишни тапшурди. 6 килограмм унға 1 литр майни қуюп, бош қилип хемир жуғардим. Шуни әстә сақлаш лазимки, гокайниң хемириға сүт қошушқа болмайду. Чеңини убдан қандуруп, дүмләп қойдум. Андин келиним Адаләт иккимиз уни 4 саат бойи очақта пишәрдуқ. Әстин чиқармайдиған бир нәрсә, гокайниң бир тәрипи пишип, йәнә бир тәрипигә өрүлгәндин кейин йерим сиркай суға бираз майни арилаштуруп, қазанға чөгилитип қуюп, тувақни йепиветиш керәк, – деди шәхсий рецепти билән бөлүшкән нураний ана. Хатәм анидәк тәғдиригә һеч налимай, өйдики бәрикәт билән хатирҗәмликниң уютқуси, рәмзи болған анилар һәрбир жутта бар. Шулар аман болсун! СҮРӘТТӘ: Х.Әршидинова кәнҗә нәвриси Һәзрәт билән. Әмгәкчиқазақ наһийәси.