• Бизниң сөһбәт
  • 24 Тамыз, 2017

Садир ҺӘМРАЕВ: «Оңайни» ишқа қошуш оңай болмиди»

Йолдаш МОЛОТОВ, “Уйғур авази”/ Ахирқи вақитларда Алмутида әң көп муһакимә қилинған мавзу — шәһәрниң җәмийәтлик транспорт системисидики йеңилиқлар болди. 1-августтин башлап киргүзүлгән дифференцияләнгән тариф, униң әвзәлликлири билән камчилиғи вә башқилар көп талаш-тартишларни пәйда қилди. Алмутидики җәмийәтлик транспорт системисиға киргүзүлүватқан барлиқ йеңи лайиһиләрни тәвсийә қиливатқан ширкәт — «Алмута транспорт холдинги» җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғи болуп һесаплиниду. Йеқинда әйнә шу ҖЧЙниң мудири Садир ҺӘМРАЕВ билән сөһбәтләшкән едуқ. — Садир Артем оғли, сиз башқуруватқан холдингниң асасий паалийити немидин ибарәт? Асасән икки йөнилиштин, «Оңай» электронлуқ билет системиси билән диспетчерлиқ башқуруш, йәни барлиқ автобусларниң, троллейбусларниң һәрикитини назарәт қилиштин ибарәт. Бүгүнки таңда Алмутида 1450 җәмийәтлик транспорт васитиси бар. Мошуларниң һәммисини биз башқуримиз. Диспетчерлиқ хизмәттә йүз адәм ишләйду. Һазир барлиқ автобусларда, троллейбусларда «Оңай» электронлуқ билет системисини вә «жүргүзгүчи ярдәмчиси» васитисини орнаттуқ. «Жүргүзгүчи ярдәмчиси» васитиси билән һәрқандақ вақитта жүргүзгүчи билән хәвәрлишип, керәк болса, мәслиһәт берип туримиз. «Оңай» васитиси билән йол һәққи төлиниду. Шундақла биз шәһәр үчүн маршрутлар торини тәйярлаймиз. Йол һәққи үчүн чүшкән мәбләғни жиғимиз вә хизмәт көрситиватқан транспорт компаниялири арисида тәхсим қилимиз. Бүгүнки таңда Алмутида жигирмигә йеқин транспорт ширкити бар. Алаһидә тәкитләш лазимки, биз уларниң автобуслириниң әһвалиға, жүргүзгүчилириниң тәртивигә җавап бәрмәймиз. Һазир нәқ мошу әһваллар көп җәһәттин йолувчилар наразилиғини пәйда қиливатиду. — Қаидиләргә мувапиқ, әсли җәмийәтлик транспорт қандақ ишлиши керәк? Алмутида җәмийәтлик транспорт маршрутиға қарап ишини әтигәнлиги саат бәш йеримда, алтидә вә алтә йеримда башлайду. Шундақла кәчқурунлуғи тоққузда, тоққуз йеримда вә он бир йеримда тамамлайду. Қаидә бойичә, автобусларниң интервали 5-7 минут болуши керәк, йәни Маршрут кәштисигә риайә қилиши лазим. Бу, тәкитләймәнки, қаидигә мувапиқ. Амма әмәлиятта униңға риайә қилиш мүмкин әмәс. Қизиқ йери, шәһәрдики җәмийәтлик транспорт графиги, маршрут кәштиси илгәрки кеңәш дәвридә қобул қилинған екән вә мошу кәмгичә шуниңға мувапиқ ишләп келиветипту. Әнди у дәвир билән һазирқи күнни селиштурушқа тамамән болмайду. Биринчидин, Алмутида  автотранспорт сани кәскин көпәйди. Иккинчидин, йолувчиниң тәливи өсти. Үчинчидин, йолувчиларниң саниму көпәймәктә. Демәк, графиклар, маршрутлар кәштиси аллиқачан конирап кәтти. Бийил мән шәһәрлик җәмийәтлик транспорт системисини тәрәққий әткүзүш лайиһисини тәйярлап чиқтим. Униңға шәһәрлик бюджеттин мәбләғ бөлүнмәкчи. 2018-жилдин башлап бу лайиһә әмәлгә ашурулиду. Илгири әтигәнлиги маршрут кәштиси жүргүзгүчигә бериләттидә вә у өзгәртилмәтти. Жүргүзгүчи мүмкинқәдәр шуниңға мувапиқ ишләшкә тиришатти, йәни интервални сақлатти, йол қатнаш қаидилиригә риайә қилатти. Һазирқи Алмута кочилиридики әһвални билимиз. Нурғун кочиларда ремонт ишлири жүргүзүлүватиду, йол-транспорт һалакитиму көп. Шуңлашқа қаидиләргә мувапиқ ишләш қийин. Униңдин ташқири, қайси йөнилишләрдә йолувчилар еқиминиң көпәйгәнлиги һәққидә мәлуматлар йоқ. Әнди биз тәклип қилған лайиһидә маршрут кәштисини онлайн режимда назарәт қилишқа болиду. Пәвқуладдә әһвал йүз бәрсә, йәни маршрутта йол-транспорт һалакити йүз бәрсә, кочида ремонт жүргүзүлүватса, диспетчерлар жүргүзгүчигә дәрһал хәвәр берип, маршрутни өзгәртишниң әң қолайлиқ амилини ейтип бериду. Шундақла қайси маршрутта йолувчилар саниниң көпәйгәнлигини, һәтта қайси бекәттә қанчә адәм олтарғанлиғини, қайси вақитта йолувчилар сани көп болидиғанлиғини толуқ көрүп туралаймиз. Жүргүзгүчиниң йол қаидисигә, йолувчини тошуш қаидисигә қанчилик дәриҗидә әмәл қиливатқанлиғини байқаймиз. Мәсилән, сәксән орунлуқ автобусқа йүз адәмни олтарғузса вә башқиму әһваллар. Нәқ мошундақ әһвалларда йолувчиниң наразилиғи көпийиду. Биз униң алдини елишимиз керәк. Буниңдин кейин қайси маршрутта қанчә автобус болушиму һесапқа елиниду. Мәсилән, 92-маршрутни алайли. Әтигәнлиги вә кәчқурунлуғи бу йөнилиштә йолувчилар көп. Саат ондин кейин та саат төртләргичә уларниң сани қисқирайду. Демәк, әтигәнлиги вә кәчқурунлуғи маршрутқа 40 автобус чиқиши әқилгә мувапиқ. Йолувчилар сани қисқарғанда 20 — 25 автобусму йетәрлик. Бу, биринчидин, ихтисадий җәһәттин пайдилиқ. Иккинчидин, йолувчиларға сүпәтлик хизмәт көрситилиду. Мән буниң һәммисини өз кабинетимда олтирипла назарәт қилалаймән. Буниңға барлиқ техникилиқ мүмкинчилигимиз бар. Җәмийәтлик транспорт хизмитиниң сүпитини көтиришниң йәнә бир услуби — автобус вә троллейбуслар үчүн чоң кочиларда мәхсус йол аҗритиш. Мәлумки, һазир шәһәрниң Абай, Райымбек, Толе би, Желтоқсан вә Наурызбай батур кочилирида мошундақ мәхсус йоллар бар. Мошу кочиларда маңидиған җәмийәтлик транспорт графикқа, маршрут кәштисигә толуқ риайә қилидиғини байқалмақта. Келәчәктә җәмийәтлик транспортта меңиш ихтисадий җәһәттин пайдилиқ болиду. Шәһәрдики транспорт тиқилиши нуқтәий нәзәридин қарисақ, автобуста халиған җайиңизға тез йетип бериш мүмкин болиду. Шундақла һазир Алмутида машина қойидиған җайни тепиш мүшкүл. Автотурақларниң баһасиму қиммәт. Билишимчә, бир саатқа 100 тәңгә. Демәк, җәмийәтлик транспорт сүпәтлик хизмәт көрсәтсә, йолувчи үчүн қолайлиқ шараит яритилса, келәчәктә нурғун алмутилиқлар пәқәт автобуста қатнайдиған болиду. — Мошуниңдин бәш-алтә жил илгири  җәмийәтлик транспортта йол һәққини валидатор арқилиқ төләш киргүзүлгән еди. Әнди мана «Оңай» электронлуқ билет системиси җарий қилиниватиду. Уларниң пәрқи немидә? — Валидаторлар буниңдин бәш-алтә жил илгири заман тәливигә мувапиқ җарий қилинған еди. Бирақ униң сәлбий тәрәплириму көп болди. Биринчидин, валидаторлар җәмийәтлик транспортниң 50 пайизиға орнитилди, йәни бирпүтүн система шәкилләнмиди. Иккинчидин, йол һәққи нәқ пул билән төлинәтти. Әлвәттә, нәқ пул бар җайда кувлуқ-шумлуқ болидиғини тәбиийғу. Шуңлашқа униңдин ваз кечишкә тоғра кәлди. Әнди «Оңай» электронлуқ билет системисиниң иҗабий тәрәплири көп екәнлигини тәкитлигән тоғра. Бу системида нәқ пул йоқ. Демәк, «көләңгүдики» нәқ пул йоқитилди, һәммә нәрсә ашкарә әмәлгә ашидиған болиду. «Оңайни» җарий қилиштики асасий мәхсәтлиримизниң бири — шәһәрдики җәмийәтлик транспортниң бирпүтүн системисини шәкилләндүрүш. Һазир барлиқ җәмийәтлик транспортқа «Оңай» орнитилди. Бу васитә арқилиқ һәммә әһвални байқап турушқа болиду. Муһими, қайси йөнилиштә автобусларниң йетишмәйватқанлиғини ениқлаш мүмкин. Бизниң мәхситимиз — йолувчиға сүпәтлик хизмәт көрситиш. Амма бу системини бирдин җарий қилиш мүмкин болмиди. Башқичирәк ейтсам, «Оңайни» ишқа қошуш оңай болмиди. Мәлумки, бир жилдин ошуқ вақит җәмийәтлик транспортта йол һәққи һәм нәқ пул, һәм «Оңай» арқилиқ төләнди. Шуңлашқа бийил 1-августтин башлап дифференцияләнгән тарифни киргүздуқ. — Бу тарифни киргүзүшниң сәвәви немә һәм униң дәсләпки нәтиҗилири немини көрсәтти? — Дифференцияләнгән тариф дунияниң нурғунлиған дөләтлиридә қобул қилинған. Бизму уни қобул қилиштин илгири шу дөләтләрниң тәҗрибисини үгәндуқ. Шәхсән өзәм он төрт дөләткә берип кәлдим. Әнди қобул қилинған қарарға мувапиқ, йол һәққи нәқ пул билән төләнсә, 150 тәңгә туриду. Униң 80 тәңгиси бизгә чүшиду, 70 тәңгиси болса, жүргүзгүчигә тәәллуқ. Әнди йол һәққи “Оңай” картиси билән төләнсә, 80 тәңгә вә утолуғи билән һесапқа елиниду. Жуқурида ейтқинимдәк, “Оңай” һесап-чоттики ашкарилиқни тәминләйду һәм йолувчиларниң санини ениқлашқа мүмкинчилик яритиду. Хәлиқ “Оңайниң” әвзәллигини дәрһал чүшәнди. Бүгүнки күнгә қәдәр йолувчиларниң 90 пайизи “Оңай” арқилиқ йол һәққини төләйдиған болди һәм уларниң сани күндин-күнгә көпәймәктә. Илгири йолувчиларниң пәқәт әллик пайизила “Оңайни” пайдилинип кәлгән. Рәқәмләрни кәлтүрсәм, Алмутида тәхминән 730 миң адәм күнигә җәмийәтлик транспорттин пайдилиниду. Уларниң йерими йол һәққини  “Оңай”  арқилиқ төлиди вә күнигә 25 миллион тәңгә ашкарә көрүнәтти. Дифференцияләнгән тариф җарий қилинған биринчи күнила бу көрсәткүч 45 миллион тәңгигә йәтти. Демәк, биринчи күнила 20 миллион тәңгә “көләңгидин”, чиқти. Илгири бу нәқ пул кондукторларниң, жүргүзгүчиләрниң янчуғида қалатти. Йәни, һәр күни 20 миллион тәңгидин һечбир селиқ яки һечбир иҗтимаий төләмләр төләнмәтти. Бу рәқәмни оттуз күнгә көпәйтиң. Наһайити нурғун мәбләғ. Һазир күнигә 50 миллион тәңгә чүшүватиду. Бу август ейиниң көрсәткүчлири, йәни һазир алмутилиқларниң нурғуни дәм елишта, оқуғучилар вә студентлар тәтилдә жүргәндә чүшүватқан мәбләғ. Сентябрьдә күнигә 58 — 60 миллион тәңгә чүшиду дәп тәхмин қиливатимиз. Көрүп турисизки,  “Оңайниң” пайдиси көп. — Аммивий әхбарат васитилириниң мәлуматлиричә, дифференцияләнгән тарифқа наразилиқ билдүргәнләрму болди. Айрим автобус жүгүзгүчилири намайишқиму чиқти, кондукторлар билән йолувчилар арисида тоқунушларму йүз бәрди. Қарши болуватқанлар немиләрни көздә тутиду? — Жуқурида ейтқинимдәк, “Оңай”  ашкарилиқни тәминләйду һәм дифференцияләнгән тариф ишқа қошулған дәсләпки күнила 20 миллион тәңгини “көләңгидин” чиқарди. Әйнә шу нурғун нәқ ахчидин һечкимниң айрилғуси кәлмәйдудә, әлвәттә. Жүргүзгүчиләр, кондукторлар һәм уларниң ғоҗайинлири қарши болди. Асасий наразилиқни билдүргәнләрму шулар. Һәрхил иғваларниму уюштурди. Йәнә тәкитләймәнки, биз автобусларниң әһвалиға, жүргүзгүчиләрниң тәртивигә һеч җавап бәрмәймиз. Пәқәт бизниң “Оңай” васитимиз шуларниң автобусиға орнитилған. Айрим жүргүзгүчиләр шу васитини кардин чиқарған әһваллириму йүз бәрди. Мәсилән, васитини энергия мәнбәлиридин аҗритиветиш, ялған билетларни сетиш, чүшүп кетип барған йолувчиниң билетини еливелип һәм уни тәкрар сетиш ишлириму болған. Әнди мундақ ишларға йол қоюлмайду. Биз назарәтни, тәләпни күчәйтимиз вә ашкарилиқни тәминләймиз. Илгири бу саһада риқабәтчилик аз еди. Шуңлашқа айрим йолувчиларни тошиғучи ширкәтләрниң хаталиқлириға көз жумушқа тоғра келәтти. Һазир риқабәт күчәймәктә. Демәк, уларға қоюлидиған тәләпму өсмәктә. Мана йеқиндила шәһәрлик һакимийәт мошу саһада ишләватқан барлиқ ширкәтләргә агаһландуруш әвәтти. Униңда йолувчи тошуш қаидилиригә хилаплиқ қилинған әһвалда улар билән түзүлгән шәртнамә күчидин қалдуридиғанлиғи тәкитләнгән. Әнди ширкәтләр хизмәт көрситиш сүпитини көтириду дегән сөз. Мәлумки, һазир автобус жүргүзгүчилириниң күндә өткүзидиған тегишлик плани бар. Уни орунлаш үчүн жүргүзгүчи автобусқа адәмни лиқ толтуруп меңишни халайду. Әлвәттә, тиқма-тиқмақта маңған йолувчиниң наразилиғиму көп болидиғу. Биз план өткүзүш дегәнни пәйдин-пәй йоқитимиз. Йәни, жүргүзгүчи пул жиғиш, билет сетиш ишиға диққитини бөлмәйду. У пәқәт беваситә өзиниң иши билән шуғуллиниши керәк, йәни йол қатнаш қаидилирини бузмай, графикқа риайә қилип, маршруттин чәтнимәй, сипайилиқ билән хизмәт көрситиши лазим. Шуниңға мувапиқ уларниң айлиқ маашиму жуқури болиду. Бирақ, қаидиләргә хилаплиқ қилса, җәриман селиниду. Бу жүргүзгүчиниң тәртивини күчәйтиду. Һазир “Алматыэлектротранс” компанияси әйнә шундақ ишләватиду. Тәкитләш лазимки, дифференцияләнгән тариф җарий қилинғандин кейин “Оңай”  картисиниң тапчиллиғини сүнъий рәвиштә пәйда қилишни халиғучиларму болди. Биз униң алдини алдуқ. Картилар һәммә йәрдә әркин сетилмақта. Өзимизниң мәхсус йолувчиға хизмәт көрситиш мәркизиму бар. Оқуғучилар һәм студентлар өзлириниң оқуш орунлирида “Оңайни” алалайду. — Бәзидә автобусларда “Оңай” картисини қобул қилидиған васитә бузулуп қалди дәп йол һәққини нәқ пул билән алидиған әһвалларму болуп қалиду. Бу қаидигә мувапиқму? — Әгәр васитә бузулуп қалса, сизни йол һәққини нәқ пул билән төләшкә мәҗбурлашқа һечкимниң һоқуқи йоқ. “Оңай”  картиси бар болса, нәқ пул билән һәқ төләнмәйду. Мошуни алаһидә тәкитлигүм келиду. Қаидиләргә мувапиқ, “Оңай”  васитиси бузулуп қалса, автобусни тохтитип, дәрһал бизгә хәвәр бериши керәк. Иҗтимаий тәминати начар шәхсләргә берилгән имтиязлар сақлинип қалдиму? — Әлвәттә, сақлинип қалди. 75 яшқичә болған пенсионерлар, оқуғучилар, студентлар үчүн йол һәққи илгәркидәкла 40 тәңгә. Һәқсиз маңидиған шәхсләрниң имтиязиму шу петичә қалди. Йолувчиларни тошиғучи ширкәтләргә мошу имтиязларға мунасивәтлик компенсацияни шәһәрлик һакимийәт төләйду. Келәчәктә йәнә қандақ йеңилиқларни киргүзмәкчи болуватисиләр? — “Оңайниң” әвзәлликлирини жуқурида ейттим. Келәчәктә биз “Оңайни” транспорттила әмәс, бәлки башқа саһалардиму пайдилинишни қолға алмақчимиз. Һазир Медевға, һайванатлар беғиға киргәндә төлинидиған һәқни “Оңай” билән төләшкә болиду. Келәчәктә кинотеатрларда, Чимбулақта, коммунал төләмләрдә вә башқиму җайларда “Оңайни” пайдилинишни киргүзмәкчимиз. Чүнки “Оңайни” пайдилиниш қолайлиқ һәм оңай. Мәлумки, банк картисини пайдилиниш үчүн мәхсус терминал керәк һәм һәқ төлигәндә айрим комиссия елиниду. “Оңайда” ундақ комиссияләр йоқ. Картиға ахча салғандиму комиссия елинмайду. Һазир аэропортта, вокзалларда, чоң сода мәркәзлиридә мәхсус терминалларни орнитиватимиз. Бу йәрләрдә “Оңай” картисини сетивелишқа һәм картиға пул селишқа болиду. Келәчәктә “Оңайни” универсал һәқ төләш картисиға айландуруш нийитимиз бар. “Оңайни” көп пайдиланғанларни рәғбәтләндүрүш қолға елинамду? — Мән жуқурида ейтқинимдәк, җәмийәтлик транспортта “Оңайни” пайдилиниш 20 күн ичидә 90 пайизға йәтти. Жилниң ахириғичә 95 — 98 пайизға йетиду дәп тәхмин қиливатимиз. Демәк, аһали униң пайдилиқ екәнлигини чүшәнди. Биз “Оңайни” пайдилинишни рәғбәтләндүрүш мәхситидә һәрхил акцияләрни уюштуруватимиз. Мәсилән, картини көп пайдиланғанлар бизниң баһалиқ соғилиримизни утувелиши мүмкин. Униң нәтиҗилирини бизниң сайтта көрүшкә болиду. Мошу күнгә қәдәр икки миңдин ошуқ адәм һәрхил баһалиқ соғиларни утувалиду. Шундақла “Оңайни” көп пайдиланғанларға айрим йеникчиликләрни тәвсийә қилмақчимиз. Мәсилән, он қетим йол һәққи “Оңай” билән төләнсә, он биринчисидин башлап йол һәққи улар үчүн 70 тәңгә болиду. Униңдин ташқири бир саат ичидә  бир автобустин йәнә бир автобусқа йөткәлсә, йолни һәқсиз қилишниму қолға алмақчимиз. Бу йәрдә мәсилә ахчиға келип тақилиду, шуниңға мунасивәтлик «мәбләғни ким төләйду?» дегән соал бар. Биз буни шәһәрлик һакимийәткә йоллидуқ. Һакимийәт иҗабий һәл қилиш тәрәпдари. Әлвәттә, планлиримиз көп. Уларни пәйдин-пәй әмәлгә ашуримиз дәп ойлаймән. Сөһбитиңизгә рәхмәт.

476 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы