• Йеңилиқлар
• 28 Қыркүйек, 2017

Дархан Мыңбай: «Латин йезиғиға көчүш — вақит тәливи»

Өткән һәптидә Қазақстан хәлқи Ассамблеяси Рәисиниң орунбасари — Кативат рәһбири Дархан Мыңбайниң қатнишиши билән Алмутидики Миллий китапханида җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң кәңәйтилгән мәҗлиси болуп өтти. Униңда Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти — Милләт Лидери Нурсултан Назарбаевниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисида илгири сүрүлгән асасий вәзипиләрниң бири — қазақ тилиниң латин елипбәсигә көчүши мәсилиси муһакимә қилинди. Баш қошушни Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати, ҚХА Кеңишиниң әзаси, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси  Шаһимәрдан Нурумов жүргүзди. Бәхтишат СОПИЕВ, «Уйғур авази»/ Мәнивий йеңилиниш — Уйғур җамаәтчилиги билән  көрүшүватқинимға бәк хурсәнмән, — дәп сөзини башлиди Дархан Қамзабек оғли. — Бирдинла шуни ейтмақчимәнки, Силәр билән йеңи лавазимда дәсләпки қетим дидарлишип олтиримән. Бүгүнки күндә елимиздә Ассамблея муһим роль ойнаватиду. У  көпмилләтлик мустәқил Қазақстандики бирлик-иттипақлиқни, хәлиқләр достлуғини вә милләтләрара разимәнликни мустәһкәмләшниң надир үлгиси болмақта. Президентимиз дайим тәкитлигинидәк, елимиздики һәрбир этнос өз тилини, урпи-адәтлирини сақлап, риваҗландурушқа алаһидә диққәт бөлүши керәк.  Демәк, биз бар күч-ғәйритимизни, билим-қабилийитимизни умумий өйүмиз — көпмилләтлик мустәқил Қазақстанниң һәртәрәплимә тәрәққияти, парлақ келәчиги үчүн сәрип қилишимиз лазим. Туғулған йәр — Һәрким өзиниң киндик қени төкүлгән, өсүп-йетилгән йерини қәдир тутиду. Президент мақалисидики алтә мәсилиниң бири «Туған жер» дәп атилиду. Туғулған жутқа ярдәм қилиш — һәрбиримизниң пәрзи. Өткәндә бирлири: «Биздә пул йоққу, қандақ ярдәм қилимиз?» дегән соал билән мураҗиәт қилди. Ярдәм қилиш үчүн пуллуқ болуш шәрт әмәс. Жутуңға берип, мөтивәрләрниң һалидин хәвәр елип, тонуш-билишләрниң әһвалини сорап қойғанниң өзи бир ярдәм. Мусулманда «қериндишиңға күлүп баққанниң өзи бир совап» дегән гәп бар әмәсму? 100 йеңи исим — Аримизда өлмәс җасарити вә шиҗаәтлик әмгиги жуқури баһалинип, алий дөләт мукапатлири, җүмлидин орден-медальлар билән тәғдирләнгән әҗайип инсанлиримиз бар. Мениң билишимчә, йезиларда ундақ адәмләр наһайити көп. Бәзи кичик пейил адәмләр өзлири тоғрисида ейтқуси кәлмәйду. Қазақта: «Тирикниң — қәдрини, өлүкниң қәбрини бил» дегән мақал бар. Шуңлашқа адәмләрниң әмгигини улар тирик пәйтидә қәдирләшни биләйли. Өткәндә корейлар билән өткән бир учришишта мундақ бир әхбаратқа еришип қалдим. Қазақстанда корей миллитиниң вәкили намида 26 коча атилидекән. Мундақ «ғәмхорлуқ» һәтта Кореядиму йоқтәк қилиду. Бу гәпни өзлири қилди. Демәк, һәрқандақ адәмниң әмгиги, миллитидин қәтъий нәзәр, мунасип баһалиниду. «100 йеңи исим» лайиһисигә Интернет арқилиқ һәрқандақ адәм өзиниң намзитини тәклип қилалайду. Кейин уларниң һөҗҗәтлирини мәхсус қурулған комиссия қарап чиқип, мунасиплирини таллавалиду. Мәдәний мирас — Елимиз тарихий һәм хасийәтлик җайларға наһайити бай. Бәзиләр йоған бир һәйкәл орнитип қойған йәрнила хасийәтлик җай дәп чүшинидекән. Бу тоғра әмәс. Мәсилән, мениң үчүн ата-анам ятқан йәрләрму хасийәтлик. Тарихий җайларни тикләшкә пәқәт тарихчиларнила әмәс, йезилардики яшанған адәмләрни җәлип қилиш керәк. Латин алфавити һәққидә — Латин алфавити бизгә ят әмәс, уни үгиништә һечқандақ қийинчилиқ туғулмайду. Амма Президент ейтқандәк, латин алфавитиға көчүш лайиһисини мутәхәссисләр алдиримай, пишшиқ ишләп чиқиши керәк. Латин алфавитиға өтсәк, барлиқ саһаларда тәрәққият техиму алға қарап силҗийду. Һазир буниңдин әндишә қиливатқанлар көп. Әнсирәшниң һаҗити йоқ. Әң әвзили, яшлиримиз буниңға тәйяр. Аддий мисал: янфонлиримизға СМСлар латинчә келиду. Паспортта, йолдики бәлгүләрниң һәммиси латинчә. Әнди уни пәқәт қанунийлаштуруп, тәртипкә кәлтүрсәк болди. Демәк, биз латин алфавитиға көчүшкә чәмбәрчас тәйяр. «Уйғур авазини» оқуңлар» — Мошу йәрдә, пурсәттин пайдилинип, җумһурийәтлик «Уйғур авази» гезитиниң Дөләт рәһбириниң ички вә ташқи сәяситини, җүмлидин Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң иш-паалийитини хәлиқ арисида тәрғибат қилиштики паалийәтчанлиғини вә дәвир билән һәмнәпәс келиватқанлиғини алаһидә тәкитләп өткүм келиду. У гезитни мәнму қизиқип оқуймән. Қазақстан әхбарат бошлуғида өзиниң мунасип орни бар гезит. Коллективқа иҗадий утуқ тиләймән. Йеқиндила академиялик мәртивигә егә болған дуниядики бирдин-бир Уйғур театриниң бүгүнки нәпәсидин хәвирим бар. Театрниму қоллишимиз керәк, — дәп сөзини йәкүнлиди Дархан Мынбай. Шуниңдин кейин «Уйғур авази» гезитиниң баш муһәррири, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң әзаси Ершат Әсмәтов “Латин елипбәсигә көчүш — дөләт тилиниң келәчиги” мавзусида доклад оқуди. Андин Қазақстан Язғучилар иттипақи йенидики Уйғур әдәбияти секциясиниң башлиғи, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби, язғучи-драматург Әхмәтҗан Һашири, филология пәнлириниң доктори Алимҗан Тиливалди, Алмута шәһири А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназияниң мудири, Алмута шәһәрлик мәслиһәтниң депутати Шавкәт Өмәров, «АЗМК-grup» Мудирлар кеңишиниң рәиси, «Нур Отан» партияси сәясий бюросиниң әзаси Әхмәтҗан Шардинов, «Туран дунияси» җәмийәтлик фондиниң мудири Карлин Мәхпиров сөзгә чиқип, өз пикирлири билән ортақлашти. Баш қошушта Хуласә сөзни алған Шаһимәрдан Һүсәйин оғли мундақ деди: — Биринчидин, Дархан Қамзабек оғли, сизгә қиммәт вақтиңизни бөлүп, бүгүнки баш қошушимизға қәдәм тәшрип қилғиниңиз үчүн көп рәхмәт.  Дөләт рәһбириниң мақалиси бойичә барлиқ нәрсиләр рәт-рети билән һәммимиз чүшинидиған тилда тәпсилий ейтилди. Мениң қошумчә қилидиғиним, Алмута вилайитидә қазақ билән уйғурниң достлуғини ипадиләйдиған хасийәтлик җайларму бар. Мәсилән, Ғулҗа йолиниң бойида 1918-жили  йүз бәргән “ату” паҗиәсини алайли. Қаничәр мураевчилар йезиму-йеза жүрүп, уйғур аһалисини қирғанда, уларниң бәзилири қазақ достиниң, қудисиниң, йәни тамириниң өйлирини пана қилип, әҗәлдин қутулуп қалған. Бу тарихий факт. Йәнә бир мисал, Шәрқий Түркстандин манҗур басқунчилиридин қечип чиққан уйғурниң гөзәл қизи Назугумчу? Әйнә шу қәһриман қизимизму нәқ мошу қазақниң йеридин өзигә пана тапти. Шуниңдин талай жиллар өткәндин кейин Назугум һәққидә нурғунлиған әсәрләр йезилди. Мәшһур композитор Қ.Ғоҗамияровниң “Назугум” опериси, атақлиқ шаир Һ.Искәндәровниң “Назугум” қиссиси, көрнәклик язғучи Т.Тохтәмовниң “Назугум” романи  шулар җүмлисидиндур. Онлиған жутларда ушбу қәһриман қизимизниң намидики кочилар бар. Әйнә шундақ мустәһкәм достлуғимизға буниңдин кейинму тил тәгмисун!