• Тәрбийә мәктиви
• 02 Қараша, 2017

Балилиқ – падишалиқ

Ахирқи вақитларда мән пәрзәнтлирим билән болған мунасивәт, уларниң келәчиги, дурус тәрбийә берип, қатарға қошуш һәққидә көп ойлинидиған болдум. Мән уларниң яхши нийәт-хисләткә егә инсанлардин болушини чин жүрәктин халаймән. Мән икки балиниң аниси. Һәрдайим өзәмгә «Мән пәрзәнтлирим үчүн яхши аниму?» дегән соални қойимән. Анамдин кичик айрилғачқиму, балилиримға өзәм көрмигән аниниң муһәббитини көрсәткүм келиду. Бирақ адәм балиси өзидә йоқ нәрсини башқиларға қандақ берәлисун? Биз кичигимиздә немини көрүп чоң болсақ, шу нәрсигә тайинип яшаймиз. Қандақ әһвал йүз бәрмисун, билгинимизни, көргинимизни балиримизға йәткүзүшкә тиришимиз. Мениң билишимчә, көплигән уйғур аилилиридә ата-анилар өз балилири билән қиз вә жигит арисидики җинсий мунасивәт һәққидә очуқ параңлашмайду. Бу һәққидә балилар көпинчә телевизия, Интернет яки «яхши достлири» арқилиқ билиду. Ечинарлиқ йери, улар пак мунасивәт һәққидә үгәнмәстин, көп вақитта сәлбий тәрәплирини өзигә сиңдүриду. Ақивәттә яшлар пәқәт қизиқип «дәмини тартип» көрүш үчүн җинсий мунасивәттә болуп, әтигәнла һәрқандақ қийинчилиқларға дуч келиду. Яш өйлинип, аҗришип кәткәнләрму аз әмәс. Балилар туғулупла, тирик житим болуп қалиду. Мениңчә, һазирқи вақитта бала билән «дост» болуш керәк. Чүнки балини таптиңму, һаятиңниң ахириғичә униң келәчигигә җавапкәрлик билән қараш муһимдур. Муһими ата-анилар балилирини дурус тәрбийиләшкә интилиши керәк. Өткәндә мундақ бир яхши пикир аңлап қалдим, «Балаңға көп пул сәрип қилғичә, көп вақит сәрип қилғин» дәйдекән. Биз өз балилиримизға қанчилик вақит сәрип қиливатимиз? Адәттә, балилар өз ата-анилирини дорап кетиду. Улар бизниң ейтқан сөзлиримиздин көрә, қилған ишимизға сәп салиду. Әлвәттә, һәрбир ата-ана пәрзәндиниң яман болушини халимайду. Лекин, мәсилән, дадиси һарақ ичип келип, балисиға «Балам, сән һарақ ичмигин, бу әски адәт», дәйдиған болса, балиси униң ейтқиниға көнәмду? Шуниңға охшашла «Оғрилиқ қилма, балам», дәп туруп, балисиниң қешида «хошнамниң тохуси һойлиға кирип қаптекән, тутувелип союп йәвалдуқ» десә, дурус боламду? Әнди «Қизим, һечқачан ялған ейтмаң» дәп туруп, халимиған киши келип қалса «Қизим, мени өйдә йоқ дәп ейтқин» дәпла қутулимиз. Мошуниңға охшаш әһваллар һаятимизда пат-патла йүз бериду. Бәзи аилиләр маддий байлиқни үстүн көриду. Һашамәтлик өйүң, қиммәт баһалиқ машинаң, заманивий техникаң болса, бу яхши көрсәткүч һесаплиниду. Әгәрдә бәлгүлүк тиҗаритиң болса, бәк һөрмәт қилиду. Әлвәттә, бу нәрсиләрниң бар болғини яман әмәс, амма маддий байлиқни биринчи орунға қоюп, пул тепишниңла кәйнигә кирип, балилиримизни дурус тәрбийилимисәк, қериғинимизда униң ақивитиниң яхшилиққа апармайдиғини сөзсиз. Мән ака-һәдилиримгә қарап чоң болдум. Ата-анам болмиғанлиқтин, уларға муһтаҗлиғимни сезип, өзәмни яхши тәрәптин көрситишкә тириштим. Өз заманимға яриша һаят кәчүрүп, бәзибир хаталиқларниму өткүздүм. Амма қийинчилиқларға дуч кәлгәндә, яратқучи Егәм һәққидә көп ойландим. Униңға ихлас қилдим. Бүгүнки күндә ениқ ейталаймәнки, худа һәрбир адәмгә яхши хисләтләрни сиңдүриду. Есил хисләтләр адәм балисиға униң муһәббити арқилиқ сиңиду. Әгәр һәрқайсимиз пак муһәббәткә интилидиған болсақ (ата-ана, әр-аял, бала-чақа, қериндаш, дост, вәтән, хәлиқ, милләт, әлгә нисбәтән муһәббәт сезимлири), биз барлиқ қийинчилиқларни йеңип, сөзсиз яхши һаят кәчүрәләймиз. Болупму, мениң байқишимчә, уйғур аилилиридә балилиримизға сөйгү, муһәббәт һәққидә бәк аз сөз қилимиз. Балиларни сөйгән һаләттиму, уларни хуш қилидиған, илһамландуридиған, рәғбәтләндүридиған гәпләрни ейтмай жүргән ата-анилар учришип қалиду. Яман сөзләрни бирдинла ейтимиз, амма яхши сөз ейтишқа петиналмай кетимиз. Тиллашқа кәлгәндә биз сөзүмизни айимаймиз. Яман сөзләрниң балилиримизға яхши тәсир йәткүзмәйдиғанлиғини ойлимаймиз. Йәнә ейтип кетидиған нәрсә, ата-аниларниң еғизидин чиққан яман сөзләрни йеңидин тили чиққан бала бирдин тутувелип, мәнасини чүшәнмәйла қайтилайду. Биз болсақ, кичик балилиримизниң еғизидин яман сөзләр чиқип кәтсә, шуниңға ерәңсизлик қилимиз, һәтта арилап хошаллиқ билән кишиләрниң арисида махтанғандәк «мениң балам мундақ сөзләрни билиду» дәп, уларға шу яман сөзләрни көпчиликниң алдида қайтилитимиз. Мошуниң өзи мәдәнийитимизниң төвәнлигини көрсәтмәмду?! Йәкүнләп ейтқанда, барлиқ нәрсә өзимизгә бағлиқ. Пәрзәнтлиримизни башта қандақ тәрбийилисәк, ақивәттә шуларниң мевисини көрүмиз. Әгәр балиларда бир камчилиқ учрашса, авал уни өзимиздин издәйли. Хаталиқлиримизни вақтида чүшинип, яхши тәрипигә өзгәрсәк, пәрзәнтләрму шуниңға қарап йол тутидиғанлиғиға ишәнчим камил. Асийәм ҚАҺАР.