• Баш муһәррир минбири
• 16 Қараша, 2017

Милләт келәчиги, биринчи новәттә, зиялиларға бағлиқ

Ершат ӘСМӘТОВ, «Уйғур авази»/ Өткәндә бир мәдәний чарә-тәдбиргә қатнишип қалдим. Униңға алимлиримиз, язғучи-шаирлиримиз, сәнъәткар-рәссамлиримиз, қисқиси, барлиқ саһалардин дегидәк вәкилләр иштрак қилди. Қатнашқучиларниң һәммиси — уйғурлар. Арилиқта новәт билән сөзгә чиққан ақсақал алимлиримизниң бири нутқини «Қайси тилда сөзлисәм дурус болидекин!» дегән ибаридин башлиди. Шу арида залдикиләрниң бири «Өзиңиз қайси милләт вәкили болсиңиз, шу тилда сөзләң?» дәп лоқма ташлапму үлгәрди. Алим акимизниң әшу орунсиз соали һәқиқәтәнму қатнашқучиларда күлкә пәйда қилди. Жиғилғанларниң һәммиси уйғурлар турса, мундақ пәйттә қайси тилда сөзләш тоғрилиқ гәпни қилишниң һаҗити бармеди? Ким билсун, мүмкин, униң көпчилик алдида өзиниң көп тил билидиғанлиғини тәкитлигүси, шуниң билән пәхирләнгүси кәлгәнду? Ундақ болған һаләттиму, бу биз үчүн йеңилиқ әмәс. Һазирқи пәйттә һәрбир уйғур ана тилидин бөләк қазақ һәм рус тиллирини мукәммәл билмисиму, әркин сөзләйду десәк, ашуруп ейтқанлиқ болмас. Мәзкүр баш қошушта сөзгә чиққучилар көп болди. Уларниң бәзилири уйғурчисиниң яхши әмәслигини ейтип, рус тилида сөзләш истигини билдүрсә, айримлири нутқини уйғурчә башлап, русчә аяқлаштурди. Мана, Қазақстанниң өз мустәқиллигини алғиниға чарәк әсирдин ашти. Бу яш мәмликәт үчүн бәк қисқа муддәт болғини билән, инсан үчүн 25 жил аз вақит әмәс. Мабада бизниң рустиллиқ зиялилиримиз мустәқилликниң дәсләпки жиллиридила дөләт тилини һәм ана тилини үгинишкә җиддий бәл бағлиған болса, бүгүнки күнгә қәдәр бу тилларда таза сөзләпла қалмай, бәлки мәтбуат сәһипилиридә өз пикрини изһар қилалайдиған дәриҗигә йетиши мүмкин едиғу! Әпсус, һазир мустәқил Қазақстанда һәр милләтниң өз ана тилини сақлап, риваҗландурушқа кәң имканийәт яритилсиму, өзимизниң бәзи уйғур зиялилириниң мақалилирини русчидин тәрҗимә қилип, андин гезитқа елан қилип келиватимиз. «Һәҗәп, — дәп ойлаймиз бәзидә. — Уйғур тили үгинишкә шунчилик қийин тилму? Тәләппуз қилишқа уйилидиған яки номус көридиған йеқимсиз тилму?» Яқ. Һәргиз ундақ әмәс! Биринчидин, уйғур тили — анимизниң ақ сүти билән қенимизға киргән һәм сиңгән муқәддәс тил. Иккинчидин, уйғур тили — һәрқандақ дәвирдә, түзүмдә өзиниң қәдир-қиммитини йоқатмиған, башқа тилларға асас болған қедимий тил. Үчинчидин, уйғур тили — бүгүнки күндә көпмилләтлик, мустәқил Қазақстанниң дөләт тилиға әң йеқин қериндаш тил. Бизчә, ана тилимизни сақлап, һөрмәтләп, риваҗландуруш һәм тәшвиқат қилиш үчүн кәлтүрүлгән мошу үч факттин артуқ испат-дәлилниң һаҗитиму болмиса керәк. Һә, хәлиқни башлап маңидиған бәзи зиялиларниң жуқуридики тәләпләргә риайә қилмайватқини, әлвәттә, ечинарлиқ. Тоғра чүшиниңки, һөрмәтлик гезитхан, биз бу йәрдә барлиқ зиялилиримизни «бир таяқта һайдаш» нийитидин жирақмиз. Худаға шүкри, хәлқимиз һазир жүриги «уйғур» дәп соқуп туридиған милләтпәрвәр, вәтәнпәрвәр зиялилардин хали әмәс. Җүмлидин илгири ана тилида бир еғиз сөз қилалмисиму, кейинки жилларда тиришип-тирмишип, издинип, җәмийәтлик ишлиримизға йеқиндин арилишип, бүгүнки күндә уйғурчә «булбулдәк сайрап жүргән» рустиллиқлиримизму бар. Уларниң бәзилириниң һәтта миллий нәширлиримизгә йезилип, турақлиқ оқурмәнлиримизгә айлиниватқанлиғи һәммимизни хошал қилиду. Гайида, һәтта, «жүригидә от турмақ, чоғ йоқ айрим уйғуртиллиқлиримиз шулардин үлгә алсекән» дегән ой келиду бизгә. Жуқурида қәйт қилинған пикирлиримизни пәнди-несиһәт билән әмәс, ХХ әсирниң бешида һаят кәчүргән қазақ хәлқиниң от жүрәк пәрзәнди Халел Досмухамедовниң: «Милләт тилиниң бузулушиға, биринчи новәттә, униң зияли әһли сәвәп болиду. Чүнки улар өзгиләрниң тәсиригә тез учрап, ана тилни өзгәртиш җәрияниниң байрақдарлириға айлиниду» дегән нәқили билән хуласиләшни тоғра көрдуқ.