• Шеирлар
• 23 Қараша, 2017

  Жутумниң бешиға қонмиған,  Бәхитниң йоқ маңа кериги!

  Иминҗан ТОХТИЯРОВ.   Бәлдиң Есиңдиму әшу бәлдиң, Ишигиңлар алдиға. Ясап қойған әттәй атаң,Тал бойиға – далдиға. Шу бәлдиңдә узаққичә, Сөзгә чевәр момайлар. Өтмүшләрдин сөһбәт қуруп, Зерикмәтти бовайлар.   Зогал вақти болған чағда, Амалсиздин тарқатти. – Һәй, нәвриләр, қени силәр? – Дәп өй таман башлатти. Мошу пәйтни, дәқиқини, Көптин күткән охшаш биз. Алдираттуқ шу бәлдиңгә, Учрашқили кәчтә биз. Әтрап чөмгән қараңғуға, Юлтуз көктин көз қисип. Сайришатти қушлар бағда, Новәтлишип, бәслишип. Билсәң, әшу бәлдиң еди, Балилиқни узатқан. Өчмәс қилип от‑сезимни, Тунҗа қетим ойғатқан. Билсәң әшу бәлдиң еди, Жигитликкә йол ачқан. Саңа болған пак сөйгүмни, Тунҗа қетим ойғатқан. Шундин кейин кимләрниңду, Чүшти аңа йоллири... Чүшәнгәнгә сирлиқ бәлдиң, Муһәббәтниң символи! *** Олтириду тайлиқ йәнә, Ашиқ җанлар бу ахшам. Келәчәккә шу бәлдиңдә, Муһәббәттин йеқип шам!   Разимән        Өткән күнни, гүл яшлиқни, Бәзән әсләп қалимән. Шунда хошнаң балисини, Дәрру әскә алимән. Чечәк атқан сөйгүмизгә, Дәсләп болуп у әлчи. Қанат пүтүп сеғинишқа, Болуведи дәвәтчи. Тал бойида турғинимда, Йошурунуп далдида. Хошнаңларниң шу балиси, Жүгрәп келип алдимға. Сөз қатмастин мәхситимни, Чүшинәтти, биләтти. Амал тепип сени өйдин, Аста башлап келәтти. Күнләр шундақ өтүвәрди, Хошнаңларниң балиси. Әлчи болуп жүрүвәрди, Һәм муһәббәт җарчиси! Айлар өтүп, жиллар кейин... Мәхсәткә қол йәткүздуқ. Арманларниң қучиғида, Бир ястуққа баш қойдуқ. ...Өткән күнни, гүл яшлиқни, Бәзән әсләп қалимән. Шунда хошнаң балисини, Дәрру әскә алимән. Һул сеп бәргән сөйгүмизгә, Бәхтимизгә. Һазир мән. Шу хошнаңниң балисиға, Қәриздармән, разимән!.. Сирлиқ сөйгү Жүригимни мениң тәврәткән, Бөшүгигә селип тәвәткән. Бовақ кәби қучаққа елип, Пәпилигән вә әркиләткән, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Атқан чағда яшлиғим теңи, Көз ачқанда арзулар йеңи. Сезимларға қанатлар пүтүп, Салған ишқи отиға мени, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Алиқинимға пүткүл җаһанни, Алғинимда йәру‑асманни. Төзүмимни синиған талай, Отқа‑суға селип бу җанни, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Сөйдүргәнму, көйдүргәнму һәм, Қәдимимни пүктүргәнму һәм. Һаят атлиқ бу узун йолда, Қан жиғлитип, күлдүргәнму һәм, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Гөзәлликкә пүркәп аләмни, Қучқан пәйттә шатлиқ дәмләрни. Бүйүк қудрәт күчи алдида, Баш әгдүргән җими аләмни, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Қәдимимни төргә башлиған, Мәхситимни өргә башлиған. Яманларниң көзидин асрап, Тилсим күчи билән ашлиған. Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Җанға раһәт беғишлиғанму, Пүтмәс азап беғишлиғанму. Япрақ мисал сарғайтип бәзән, Чоғ гүлини беғишлиғанму, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Сөйгү‑булақ илһамим мениң, Шох яңриған наварим мениң. Ашиқ қилған өмүргә чәксиз, Дил арамиң Сениң вә Мениң, Сирлиқ сөйгү, Сехирлиқ сөйгү! Тилигим Төһмәт‑яла, Адәмләрдин Бала‑қаза, Шат дәмләрдин, Нери болғин һәрқачан. Қайғу‑һәсрәт адәмләргә, Елип кәлгән шат дәмләрдә, Жирақ бо      лғин һәрқачан. Һаятлиқта қанчисини, Оққа тутуп яхшисини, Қан жиғлаттиң, қахшаттиң. Яриланған җан бағриға, Қаримастин яш‑қериға, Гүл‑өмригә таш аттиң. Үнүп чиққан охшаш буя, Униңсизму қия‑җия, Мениң назук жүригим. Пәйли бузуқ, Қарилардин, Қуруқ‑төһмәт, Ялилардин Сақла Худа... Сақла Худа, тилигим!.. Шу яман Ишәнгән адимиң дақ йәргә, Қалдуруп кәтсә – шу яман. Тоюңда әмәс қайғуда, Салдуруп кәтсә – шу яман. Зәһәрлик илан мабада, Ичиңдин чиқса – шу яман. Уштумтут кирип қойнуңға, Сәздүрмәй чақса шу яман. Темиңда милтиқ бәтләклик, Есиқлиқ турса – шу яман. Арқаңдин кимду сәвәпсиз, Ғевәт‑сөз қурса – шу яман. Тенигән кәби көкләмдә, Туюқсиз қар яғса – шу яман. Көз ачмай мәхсәт‑чечәкләр, Бемәзгил солса – шу яман. Бәйгигә салмай тулпариң, Сүрүнүп кәтсә – шу яман. Балаға қоюп өз балаң, Бешиңға йәтсә – шу яман. Ана тил қәдрини чүширип, Ят тилни сөйгән – шу яман. Милләтниң сетип көкини, Мәхсәткә йәткән – шу яман. Нийәтләр ашмай әмәлгә, Ичиңдә өлсә – шу яман. Қамқақтәк тенәп чөлләрдә, Вәтәнсиз өткән – шу яман! Билгәндила Деңизлириң бәзән көзгә, Тамча болуп көрүнәр. Тамчилириң бәзән көзгә, Деңиз болуп көрүнәр. Чоққилириң бәзән көзгә, Пака дөңдәк көрүнәр. Пака дөңләр бәзән көзгә, Чоққилардәк көрүнәр. Жирақ мәнзил бәзән көзгә, Йеқин болуп көрүнәр. Йеқин мәнзил бәзән көзгә, Бәк жирақтәк көрүнәр. Учқур дегән тулпар етиң, Бәзән осал көрүнәр. Аҗиз дегән осал етиң, Тулпар болуп көрүнәр. Зимистан қиш бәзән көзгә, Баһар болуп көрүнәр. Көркәм көкләм бәзән көзгә, Зимистан қиш көрүнәр. Дүшмәнлириң бәзән көзгә, Йеқин досттәк көрүнәр. Йеқин достлар бәзән көзгә, Дүшминиңдәк көрүнәр. Аччиқ дегән өмүр бәзән, Қизиқ! Татлиқ көрүнәр. Татлиқ дегән өмүр бәзән, Сирлиқ! Аччиқ көрүнәр. Хошаллиғиң бәзән көзгә, Дәрт‑қайғудәк көрүнәр. Қайғулириң бәзән көзгә, Хошаллиқтәк көрүнәр. Ялғуз өскән дәрәқ бәзән, Җаңгаллиқтәк көрүнәр. Барақсанлиқ жаңгаллиғин, Қахшал дәрәқ көрүнәр. Җа параңлар, ялған сөзләр, Бәзән расттәк билинәр. Татлиқ, яғлиқ һәқиқәтләр, Бәзән ялған билинәр. Мошуларни айрип, сезип, Билгәндила яшашни! Қәдимиңни сән ишәшлик Чөчүмәйсән ташлашни! Мошуму заманиң... Мошуму заманиң Махтиған, достум. Байлиқ дәп һошуңни Йоқатқан достум. Көзләрдә, үзләрдә, Күлкә йоқ қачқан. Адәмләр оюнда – Мөшүк вә чашқан. Өйләрдин, күйләрдин Бәрикәт қачқан. Дананиң сөзини Надан еп қачқан. Әхләткә ташланған Һәқиқәт-виждан. Ялақчи һәләктә Қолида қапқан. Мошуму заманиң Махтиған, достум. Сиғмиған җаһаниң, Һәй, надан достум. Ериқта ақар су Чиқмай қинида. Гадайчу күн-түни Қосақ ғемида. Балилар кийимдә Жиртиқ вә ямақ. Қәлбини мискинлик Әзгини нәвақ. Мошуму заманиң Махтиған, достум. Җаһанға сиғмиған, Һәй, надан достум. ...Байвәччә һөрмәттә Пули көп үчүн. Меһманда — у төрдә Йоли «чоң» үчүн. Адити хотун еп, Хотунни қоюш. Мәшуғи қучақта Гояки һо қуш. Байларға бағлиқтәк Әлниң тәғдири. Төвәнләп бариду Чин әрләр қәдри. Мошуму заманиң Махтанған, достум. Райиға жаһанниң Бақмиған достум. ...Һәммиси вақитлиқ, Өтүп кетиду. Тағларму силкинип, Көчүп кетиду. Әҗдатлар изини Өчәрмигән ким? Қолидин туғини Чүшәрмигән ким? Әвлатлар ғемида Яшап өткән ким? Атилар беғиға, Башлап киргән ким? Тилини, дилини Йоқатмиған ким? Ана йәр чеқини Тохтатмиған ким? Муқәддәс елини Сөйүп өткән ким? Әзизләп йерини, Көйүп өткән ким? Һәммини тәңшәйду, Бар адил-қази. Орниға қойиду Вақит-тарази! Сән шуни билип қал, Байлиқниң, достум, Қулиға айлинип, Болған буруқтум. Даңлиқ жут (Қәдинас акам Тохтасун Тәвәкәловқа) Ачиноқа өтмүши дастан йеза, Тарихи бай, қедимий арман йеза. Көк билән бой талашқан, Көз толашқан, Майсиләрни тумар қип асқан йеза.   Ачиноқа сай‑ғоллуқ, қутлуқ йеза, Даңқи кәткән һәшләргә улуқ йеза. Әҗдатларниң дуаси билән көкләп, Қойни бостан, аватлиқ нурлуқ йеза. Бараңлиқ вә гүлзарлиқ бағлириға, Қарап көзүң тоймайду тағлириға. Бөшүктики бовақлар күлкисидә, Атиларниң арами‑армини бар. Бараңлиқ вә чимәнлик бағлириға, Қарап көзүң тоймайду тағлириға. Мөлдүр булақ сүйиму дәп қалисән. Жут әһлиниң қәлби ақ‑паклиғиға. Нәдә болсун жутини ойлайдиған, Башқа еғир күн чүшсә, қоллайдиған. Пәрзәнтлири аз әмәс, Сеғиништин, Салимини жутқа дәп йоллайдиған. Җаһаним дәп жутини сөйидиған, Пәрванидәк отида көйидиған. Оғланлири аз әмәс, Қәлби дәрия!.. Дәстиханға барини төкидиған. Ана жутни әзизләп, сөйидиған, Нәдә болсун ғемида жүридиған. Қәйсәр җанлар аз әмәс, Әзиз җанлар, Жутини дәп, деңизға чөкидиған. Һәлигидә жутиниң жүридиған, Көкригини қалқан қип туридиған. Қиз‑оғуллар аз әмәс, Қиз‑оғуллар! Җандин артуқ жутини көридиған. Қазақ‑уйғур достлуғи ярашқан жут, Ашиқ болуп өзгиләр қарашқан жут. Хошаллиғи‑қайғуси ортақ үчүн, Һәрбир өйгә дариған бәрикәт‑қут. Бәкму мөмүн, меһриван адәмлири, Чоққилардин башланған қәдәмлири. Ашиқлиқни өмүргә йоқатмастин, Аз болмиди тартқан дәрт, шат дәмлири. Мөрдүн Тейип, Илия Бәхтияни, Бәхниязни вә Муңлуқ Бақиларни. Алиқинида көтәргән улуқ жут бу, Изгүлүккә дәвәт қип әвлатларни. Ачиноқа әзәлдин көркәм йеза, Яхши билән яманни көргән йеза. Абдумеҗит Дөләттәк шаирини, Меһман қилип төридә күткән йеза. Чеқир үҗмә... Әсирләр тумари у, Қучиғида көз ачқан баһари у. Йеқип үмүт отини келәчәккә, Өтмүш болуп яңриған дутари у. Бағлирида түмән қуш нәғмә чалған, Алма‑өрүк, нәшпүти тилни ярған. Молчилиқниң бәлгүси тоқчилиқниң, Қоралири төрт түлүк малға толған. Қиз‑оғлиниң домилап өргә теши, Хошаллиқта қошулған сайда беши.Ачиноқа бейиш жут, бәрикәт жут, Чоң‑кичикниң пир тутқан махтиниши. Ачиноқа қедимий арман йеза, Тарихи бай өтмүши дастан йеза. Көк билән бой талашқан, Көз толашқан... Юлтузларни тумар қип асқан йеза. Дәрвишләр Муһәббәтни күйләп өткән дәрвишләр, Қәлбләрни мәсхуш әткән дәрвишләр. Сөйүп, көйүп отлирида атәшниң, Җаһан кезип, даңқи кәткән дәрвишләр. Бәхти чолта, көңли йерим демәңлар, Намин ядлап, аманчилиқ тиләңлар. Яңриғанда дәрвишләрниң нахшиси, Қушлар сайрап атқан охшаш ақ таңлар.   Төрт пәсилни қарши елип саз билән, Тағ‑далалар қалмиғанду кәзмигән. Йәтмәс тайлиқ дәрвишләрниң қәдригә, Җанлар өмүр раһитини сәзмигән. Дәрвишләр у өткән әмәс көз яшлап, Тилиги шу яхшилиқтин сөз башлап. Нәччә заман болди чарлап аләмни, Адәмләргә шат дәмләрни беғишлап. Үстидики кийимлири ғәлити, Көрүнсиму... Нахшиси гүл‑қамити. Есил җанлар, өлмәс җанлар  – дәрвишләр, Боранларда сунмиған һеч қанити. Муһәббәтни күйләп өткән дәрвишләр, Дилға арам бәхш әткән дәрвишләр. Нәдә болсун, аман болсун,   бар болсун, Җаһан кезип, даңқи кәткән дәрвишләр. Сән яққан гүлхан (Талантлиқ композитор, нахшичи Дилмурат Баһаровқа) Сән риштиңни бағлап улуқ иҗатқа, Пүтүп сансиз арманларни қанатқа. Қачан болсун, нәдә болсун бир дәмму, Йоқатмастин ашиқлиқни һаятқа. Сөйдүң җандин гөзәлликни, баһарни, Сөйгән охшаш әркилитип җананни. Дилға арам беғишлидиң нахшаңда, Нахшаң билән тәвәткәндәк җаһанни. Арзу‑мәхсәт болған үчүн өридә, Орниң сениң дайим сәһнә төридә. Қул‑бечарә болған әмәс һечқачан, Сәнъитини сөйгән милләт өмридә! Башлап сени ой‑мәхсәтләр өригә, Елип чиқти бүйүк сәһнә төригә. Қараңғуда қалған әмәс тәнтирәп, Сәнъитини сөйгән милләт өмридә! Сән ейтқанда вуҗудиңлән нахшини, Қуяш йәргә нурлирини чачқини. Арам елип бөшүктики бовақниң, Сәһәр‑таңда уйқидин көз ачқини. Сән ейтқанда тәвринип шох нахшини, Унтуп тамам шу нахшидин башқини. Пәриләрниң сөйүп чоғдәк левидин, Бағ арилап жүргәндәкмән ахшими. Сән ейтқанда җан дилиңдин нахшини, Төкүлгәндәк йәргә аләм шатлиғи. «Тойнамидин» мөтивәрләр һөзүр еп, Кәчти һални қайтқан охшаш яшлиғи. Сән шагирти Мансур Сағат акиниң, Мән қанити Абдумеҗит акиниң. Шу җанларниң роһи йөләп турғанда, Үни өчмәс биз яратқан нахшиниң! Давам қилип Аманниса сазини, Жүтәрмәстин сәнъәттики изини. Нахшаң билән хошал қилип келисән, Уйғурумниң оғул билән қизини! Нахша билән әсли адәм қош қанат. Юлтуз болуп сән қалисән дилларда, Басмиғандәк, болмиғандәк алтун дат! Чарчимисун сән бәйгигә қошқан ат. Өлмәс нахша, өчмәс нахша гүл‑һаят. Әл оғлини боп қалисән әбәткә, Турған чағда нахшаң яңрап, Дилмурат! Милләт улуқ! Келәчәкни ойлиса, Хәлқим дегән пәрзәнтләрни қоллиса. Атақ‑нами чиқаттиму уйғурниң, Саңа охшаш талантлири болмиса! Төкүлмәстин йәргә номус‑вижданиң, Узақ янсун, лавлап янсун гүлханиң. Әҗдат роһи қоллап сени һәр вақит, Йоруқ болғай сәнъәттики җаһаниң!..     Зерикмидиңму?! Көңүл ечип мошу кәмгичә, Сорун ясап зерикмидиңму?.. Мәнзилигә тулпар чағлиған, Йәткини йоқ, чапқан етиңму. Жүргән йериң оюн-тамашә, Өрүмләрниң достум, сән қули. Әҗдатларниң қалдурған бизгә, Әң муқәддәс шумеди йоли. Атиларниң қурған әсирләп, Бағлириға кирип бақтиңму? Майсиләрдә йетип, еғинап, Чимәнләргә бағриң яқтиңму? Аримизда ғодур әвлатниң, Көпәйгини билән кариң йоқ. Мүрәңдики қуруқ тағарни, Көтиришкә һәтта тавиң йоқ. Уссулиға ойнап ятларниң, Тәрлисәңму, һармидиң техи. Орун тутуп ятқан балаңниң, Һалин сорап, бармидиң техи. Һойлаңдики қалған анаңдин, Бузулғини очақниң нәвақ. Махтишиға көмүлүп ятниң, Айланғиниң қочаққа нәвақ. Һойлаңдики үҗмә-бараңниң, Гөзәл көрки кәткини нәвақ. Җөндәлмәстин уни атаңниң, Қайғу-һәсрәт чәккини нәвақ. Булбул әмәс, беғиңни сениң, Угилиған қузғун ғоралдай. Тоқумсизла минивалғиниң, Астиңдики тулпар әмәс, тай. Қуруқ дасни қолуңға елип, Думбақ қилип чалғиниң қачан. Босуғида һар-виждан қелип, Йетәкләрдә маңғиниң қачан. Чатқалларда мәхсәтләр тенәп, Йол тапалмай қалғиниң қачан. Өзгиләрчу... Яхшилиқ көзләп, Өз бәхтини тапқини қачан. Сорунларда арзулар тенәп, Әләмдә дәрт чәккини қачан. Өзгиләрниң ғемида милләт, Мәхситигә йәткини қачан. Ана тилиң бар туруп улуқ, Тилим бар, дәп тән алалмайсән. Өз Вәтиниң бар тәрәп қутлуқ, Қорқуп намин йә, аталмайсән. Уйғур туруп, уйғурлиғиңдин, Төргә чиқип сөз ачалмайсән. Җаһан шунчә болсиму йоруқ, Чапақлардин көз ачалмайсән. Көңүл ечип мошу кәмгичә, Достум тойдин зерикмидиңму?.. Йәткини йоқ мәнзилгә техи, Бәйгиләргә қошқан етиңму. Хиялиңда оюн-тамашә, Өзгиләрниң бүйүктә ойи. Наданлиқниң өтимизму йә, Қули болуп биз өмүр бойи. Ойна достум, қуруп сорунни, Ишигиңгә толғичә әхләт. Бу өмүрдә бару-йоқуңни, Бәлгүләпла бәрсә – шу мәшрәп! Тарихтин бәлгүлүк -Девидим өмүрдин уйғур боп өтәй, Бәхиттә, амәттә йолум болмиди. Бирдәмлик шатлиққа рази боп кетәй, Дегәндим, униңға көңлүм толмиди. Қаяққа қарима «ака милләтләр», Сир әмәс, дәрди йоқ шат яшаватқан. Чирақтәк янғандин үмүт‑мәхсәтләр, Қәдимин ишәшлик чиң ташлаватқан. Юлтузға йетиду созса қолини, Чиққидәк һали бар агиз асманға. Бизгичу? Ай‑қуяш күлүштин қалди, Нә, пайда үмүттә баққандин таңға. Қолуңда тутқидәк туғуң болмиса, Гүлхандәк янғидәк отуң болмиса. Униңдин бәк еғир нәрсә йоқ екән, Бешиңни силар бир жутуң болмиса. Шу сәвәп милләтни өзгәрттим қара, Ғәм‑дәртсиз яшай дәп өзгиләр охшаш. Ейтқан сөзлиримни қобул ал, алма, Ичиң өртәнмисун мән үчүн қаяш. Дәп шундақ тил қатти милләттин кәчкән, Уйғурум, дейишкә тилим бармиди. Шу чағда өзидин башқини билмәс, Алдимда гояки мәхлуқ турғанди. Сөзүм бар саңиму мениң һәм ейтар, Аңлап қал, сән шуни, пуштидин   кәчкән. Саңа охшашларға болмас мәхсәт яр, Тирик жүргән билән диллардин өчкән. Тәшна болсаң әгәр гөзәл баһарға, Шәртмиди қорқушуң қәһритан  қиштин. Келип турғин мәйли түви йоқ ярға, Бу өмүр турмамду күрәш‑челиштин. Уйғур, дәп дуниядин өтмиди кимләр, Қан жутуп турсиму, дәртлири тошуп. Милләтниң сазини чалмиди кимләр, Намини улуқлап, ғәзәлгә қошуп. Лутпулла, Өткүрләр өткән өмүрдә, Күйлидиму бекар Вәтән, хәлқим дәп. Йәр дәссәп жүргиниң билән жүрәктә, Сәзмәстин өтүпсән сән шуни һәжәп. Тарихтин бир нәрсә бәлгүлүк маңа, Ғурурни йоқитип, сатқан вижданни. Һәттаки ятларму алмас қучаққа, Сениңдәк милләттин кәчкән инсанни! ...йоқ маңа кериги Қол йәткән утуғум бар болса, Утуғи дәп чүшән жутумниң. Жүригим жутни дәп соқмиса, Әвзәлдур баридин-йоқумниң. Аманлиқ, яхшилиқ тиләймән, Қәйәрдә болай, мән жутумға. Өчмәстин гүлхандәк лавлиған, Жүрәктә жут яққан отум бар. Койида, ойида яшиған, Жутумниң мәнму бир пәрзәнди. Пәрзини өтәшкә қадир мән, Бойнумға артқан жүк, қәрзини. Ғәм-дәртни тәң көрәй жут билән, Шатлиқни тәң бөләй жут билән. Қол йәткән утуғум бар болса, Тәң тойлап, тәң күләй жут билән. Жут дегән адәмниң түврүги, Қеримас яшлиғи — көрүги. Жутумниң бешиға қонмиған, Бәхитниң йоқ маңа кериги! Әзиз дияр – Челигим Қутлуқ макан — ана жутум, Челигим, Сән өзәңғу мениң бүйүк тилигим. Бу һаятниң болаттиму қизиғи, Сән болмисаң, кимгә мениң керигим. Қачан болсун вә қәйәрдә жүрәй мән, Шеиримда бир өзәңни күйләймән. Жути барлар, оти барлар бәхитлик, Сән бар, демәк, мән һечқачан өлмәймән. Бойнумдики сән тил тәгмәс тумарим, Қолумдин һеч чүшәрмигән дутарим. Ақ таңларға ашиқ қилған, башлиған, Сән арминим, Сән арамим, Баһарим!   Қаший бовам яшап өткән жут өзәң, Илһамимға қанат пүткән жут өзәң. Нахшисида мәдһийилигән, алқишлап, Бәрикәтлик вә амәтлик жут өзәң. Өмүрдики тайинарим, йөлигим, Бир өзәңсән әзиз дияр — Челигим. Сән болмисаң, мән болмисам һаятта, Сениң кимгә, мениң кимгә керигим!..