• Қәлб төридики инсанлар
• 30 Қараша, 2017

Мәтбуатимизда изи қалди

Саламәтлигим сир берип, давалиниватқан күнлиримниң биридә кәсипдаш иним Шөһрәт Мәсимов телефон қилип қалди. Һал-әһвалдин кейин «Пәйзуллам акидин айрилип қалдуқ» дегән хәвәрни йәткүзди. Дохтурханида ятқан адәмниң көзи һәрқандақ бемарларни көрүп, пишип, көңли қашаңлишип қалидиған охшайду. Бирдин ерәң қилмаптимән. Телефон өчкәндин кейин ойлинип қалдим... Һәй, тохта, бу әву бирлири чақчақ арилаш гәп қилса, «ағиниләр, чирай билән бойимизға тәгмәңлара» дәп һәзиллишидиған Пәйзулғу? Жигирмә жил илгири туғулған күнини Әхмәтҗан Исрапилов үчимиз таза жуғинимизчу, техи? Олтириштин кейин чоң кочиға чиқиведуқ, бир машина чапсанла йенимизға келип тохтиди. – Ва, Пәйзул, туғулған күнүңгә машина чақирттиңма? Бизниң нәгә маңғинимизни соримайла ишикләрни ечип бәрдиғу? – дедим хошаллиғимда. Пәйзулниң гәп қилғидәк һали йоқ. Машина ишиклирини йепип, қозғилип кәтти. Бир чағда Әхмәтҗан тилға кирди. – Ака, биз милицияниң машинисида олтиримиз. Әтә башлиқ аңлиса, мени иштин қоғлайдиған болди. Қандақ қилимиз? – деди. – Қандақ қилаттуқ, пешанигә язғанни көримиз. – Тоғра дедиң. Бүгүн бизниң пешанимизгә ақ простынь билән айрим бөлмә йезилипту. Алдиримай, дәм елип, әтә қайтайлила, һаманәм пул төләймиз, – деди Пәйзул саңгилиған қапақлири астиға йошурунған көзлирини ачалмай. Униң дегинидәк болди. Сәһәр бәштә бизни охитип, сиртқа елип чиқтидә, қойивәтти. Кейин билсәм, Пәйзул ахчини үчимизгә төләп, фамилиялиримизниму өчәргүзүветипту. “Һә, ахир ағриқ йәңгән охшимамду? Исит, Пәйзул, исит, яшла кәттиңғу» дегән ой илкидә, йеқинда йәтмиш яшлиғини атап өткини есимға кәлди. «Товва, мениңдин йеши һаләм чоң адәмни мошу кәмгичә «Пәйзул» дегинимни қара. У өзиму гәп қилмиғинини. Ерәңсизлик қилдиму, йә мениң көңлүмни қалдурғиси кәлмидиму? Йәнә бир Садиқ Йүсүпов дегән кишиниңму исмини атап жүрүп, пенсиягә чиққинида, мениңдин хелила чоңлиғини биливедим. Уят болдидә» дегинимчә, хиялға паттим. Уларниң көңлидә қилчилик яманлиқ йоқ заман екән бу. Болған болса, «мени немишкә ака демидиң» дәп шәнимгә тегиши турған гәп әмәсмеди? Пәйзуллам ака иккимизниң шәһәргә кәлгәндә егилигән дәсләпки мутәхәссислигимиз – басмиханида ишлигинимиз һәққидә әмгәк китапчимизда йезиқ бар. Лекин иҗадий паалийитимизгә вә кәспимизгә мунасивәтлик һечқандақ мәлумат йоқ. Буниңдин қириқ төрт жил илгири иккимиз вә йәнә төрт уйғур жигити – Зунун Һасанов, Садиқ Йүсүпов, Һәбиб Исмайилов вә Җамалдин Әхмәтов Қазақстан Компартияси Мәркизий Комитетиниң  басмиханисида бәт ясиғучи – «верстальщик» һәм гезит чиқарғучи – «выпускающий» болуп ишлигән. Алтилимиз тәркивидә қоғушун, цинк бар металл һәрипләрни қол билән тутуп, оғилиқ маддилар бар бояқниң һидини жутуп, кечиләп басмиханида қонуп дегидәк ишләттуқ. Немишкә қонуп? Чүнки компартия заманисида жиғин билән қурултайлар наһайити көп болидиған. Бешидин дайим чимән дописи чүшмәйдиған Зунун ака «Казахстанская правда», Садиқ ака «Ленинская смена» вә «Лениншіл жас», Пәйзул ака «Йеңи һаят», «Студент», «Текстильщик», Җамалдин ака «Коммунизм туғи», «Боевое знамя», мән «Социалистік Қазақстан», «Огни Алатау», «Жетісу» гезитлириниң бәтлирини ясап, җан беқип жүргәнмиз. Чүшкә йеқин ишқа кәлгинимиздә чирайимиз ақ, қоллиримиз сақ. Әнди қайтишимизда көмүр қазидиған хаңчилардин һеч айримчилиғимиз йоқ. Қол, бурун төшүклири, көз чанақлириғичә қара бояққа бойилип кетидиған. Алтилимиз бир аилиниң балилиридәк наһайити инақ өтүведуқ. Зиянкәш маддиларниң тәсириму, дәсләп Һәбиб ака Исмайиловтин туюқсиз айрилип қалдуқ. У даңлиқ нахшичи Рабийәм Мәмәтованиң иниси болидиған. Кейин Зунун ака Һасанов вапат болди. Әнди у киши җәмийәт әрбаби Пәрһат Һасановниң акиси еди. Әнди болса, Пәйзуллам акидин айрилдуқ. Өзиниң ейтишичә, униң бир акиси болған. Бехәтәрлик комитетида ишләп жүрүп, йоқап кәткән. Башқа қериндашлиридин хәвирим йоқ. Амма өмүрлүк яри Ядикар билән қоюн-қолтуқ, бир-бирини задила хапа қилмай өткинидин хәвәрдармән. Икки оғул, икки қизни чоң қилип, һаятқа йолланма бәрди. Тәвлүктә жигирмә төрт саат бар десәк, шуниң он алтә – он сәккиз саатини биллә, басмиханида өткүзүш билән яшиған Пәйзуллам ака ятлиғини чандурматти. Бизму униң билән ичәкишипла кәткән. Аңлидим. У күни Садиқ ака билән Җамалдин ака намизида туруп, ахирқи сәпәргә узитип, қайтқичә униң өйидин кәтмәпту. Достлуққа садиқ болушниң ипадиси мошу әмәсму? Ағриқханида йетип қалмиған болсам, мәнму сәпкә қетилар едим, әпсус... Өткән әсирниң йәтмишинчи, сәксининчи жиллири «Коммунизм туғи», «Йеңи һаят» гезитлирида биллә хизмәт қилған ишдашлар меһриван келәмду, бу шум хәвәрни аңлап, мошу йеқиндила 85 яшлиғини атап өткән Җәзирәм Бурһанова мениң билән хәвәрлишип, көңлини телефон арқилиқ бираз бошитивалди. Редакциядә узун жиллар машинистка болуп ишлигән Җәзирәм һәдә уйғур тили билән грамматикисини мениңдин яхши билиду. «Укам, қаримамсиз, бизниң йолумиз әмәсмеди? Җапани тартип, һалавитини көридиған вақитта Пәйзулламниң бақилиқ болғини әләмғу, әләм» дәп ички һиссиятини сиртқа төкти. Бу телефон арқилиқ болуватқан гәп болсиму, униң мошу тапта дилидинла әмәс, көзидинму яш чиқиватқанлиғини мениң жүригим сәзди. Кейин мән «Коммунизм туғи» гезитиниң коллективиға қошулуп, корректорлуқтин җавапкәр катипниң орунбасари дәриҗисигичә көтирилдим. Пәйзуллам ака «Йеңи һаят» гезитиға мухбир, кейин фотомухбир болуп йөткәлди. Қошумчә «Коммунизм туғи» гезитида фотомухбирлиқ вәзиписини атқурди. Әнди қайта қуруш сәясити башланғанда һәрким өз алдиға хизмитимизни таллидуқ. Пәйзуллам ака «Йеңи әвлат», «Мәрипәт», «Хуш кәйпият» гезитлирини тәсис қилип, чиқиришқа башлиди. Мана мошу вақитта у йәнила мени тәклип қилип, гезитларға муһәррирлик қилип беришимни сориди. Тили юмшақ, қилчилик яманлиқ дегәнни билмәйдиған инсанға қандақ “яқ” дәйсән. Ишимиз оңға тартип, бираз «пиштлинип» қалдуқ. Пәйзуллам ака вәзийәтни, вақиттин тоғра пайдилинишни билидиған. Шуниң мевиси — әнди үч гезитқа кошумчә аялларға беғишланған «Интизар» журналини чиқиришқа башлиди. Биригә раст, биригә ялған, гезит-журналлардин жиғилған ахчилар һесавиға бир «Жигули» машинисини сетивалдуқ. Мабада ишимиз маңмай, касатлиққа учрисақ, уни сетип, гезит-журнални чиқиришни давам қилидиған болуп келишиведуқ. Еғизимиздин пал чиқтиму, көп өтмәй уни сетип, үч гезитни йепишқа тоғра кәлди. Һәр һалда «Интизарни» Пәйзуллам ака тутуп қалалиди. Униң билән шунчә жил арилашсамму, у өзиниң һаят қийинчилиқлири һәққидә бирәр қетим еғиз ачмиған екән. Чакарлиқта лай етип, кесәк қуйғанлири, өй турғузуп кәчки мәктәпләрдә оқуғини, башқа хизмәтлиридинму хәвирим йоқ. Амма ҚазДУниң журналистика факультетини мениңдин бир жил илгири тамамлиғинини яхши билимән. Чүнки сессияләргә биллә келәттуқ. Пәйзуллам акиниң кейинки өмри «кишиләр ишигидә» өтти десәм, задила хаталашмаймән. Униң билән талай биллә меңип, талай бәтинкиләрниң өкчисини маймақ чиқарған едуқ. Ундақ дейишимдики сәвәп, журнални, гезитларни йоруққа чиқириш үчүн чирайини сарғайтип, ахча сорап, кимләрниң алдиға бармидекин? Пәйзуллам ака фотосүрәткә чүширишни дәсләп Рысқали аға Дүйсенғалиев, кейин Рустәм ака Йүсүпов қатарлиқ мәтбуатимиз пешқәдәмлиридин үгәнди. У тәрипини яхши билимән. Кейин «Вечерняя Алма-Ата» гезитиниң фотомухбири В.Малиновский, «Жетісу» гезитидин Н.Қизатовниң кәйнигә киривелип, бу кәсипниң қир-сирлириға техиму чоңқур чөкти. Әйни жиллири “Мәтбуат өйиниң” биринчи қәвитидә фотолаборатория болуп, әгәр Пәйзуллам акини издисәң, пәқәт шу йәрдин тепишиң мүмкин еди. Бүгүн фотоға чүшириш, чиқириш немә дегән асан иш. «Проявитель», «закрепитель» дегәнләрни һазирқилар билмәйду. Пәйзуллам ака болса, уларни қанчилик мөлчәрдә, қайси сүрәткә пайдилиниш керәклигини тәҗрибилик мутәхәссисләрдин үгәнди. Арилаштурулидиған суюқлуқниң мөлчәрини граммлириғичә йезип, қоюн дәптиридә сақлатти. Пәйзуллам ака әмгәк илғарлирини гезит бетидә йорутушта көп әмгәк қилди. Әхбараттин тартип, очерк, һекайә йезишқичә болған мусапини бесип өтүп, гезитхан билән китапхан арисида һөрмәткә еришти. Иҗади әнди пишип, мевә беридиған вақитта күзниң өткүнчи үшшүгигә учридиму, қеқилдидә, йәрниң тегигә кәтти... Униң йәр қойниға берип ятқини бу һаят қануни. Һәммимизниң баридиған йери шу. Биримиз әтигән, йәнә биримиз алдиримай, кәчләп болсиму у дунияға сәпәр чекимиз. Бири кам бу дунияда шәхсий мәнпийәт үчүн сатқунлуққа берилиштинғу худа сақлисун, адәмгәрчилик, садақәт, инсап, меһриванлиқ хисләтлирини сақлап қелиш, милләткә хизмәт қилип, бирәр пайдилиқ, үлгилик ишиңни хәлқиңгә қалдуруш – асан иш әмәс. Миңдин бириниң қолидин келидиған иш бу. Һә, мундақ мәрданилиқ мәрһум Пәйзуллам акиниң қолидин кәлгән еди... Авут МӘСИМОВ, язғучи.