• 1-декабрь — Тунҗа Президент күни
• 30 Қараша, 2017

Нурсултан Назарбаевқа мәнсүп 7 һаятий нәқил

Қазақстан Президенти Нурсултан Назарбаев һәрқандақ адәмниң тилини тепип, қәлбидин орун алидиғанлиғи билән пәриқлиниду. «Казинформ» хәлиқара әхбарат агентлиғи Дөләт рәһбиригә мәнсүп йәттә һаятий нәқилни силәрниң диққитиңларға һавалә қилиду. Уларниң силәр үчүн яхши мәслиһәт болуп хизмәт қилидиғанлиғиға ишинимиз. Апам һәққидә «Һәрқандақ ата-ана һәрдайим өз пәрзәндидин иллиқ сөзләрни күтиду. Болупму ана униңға алаһидә муһтаҗ болса керәк. Һазир, хелә вақит өткәндин кейин, ялғуз мәнла әмәс, бәлки һәммимиз әр йетип, анилиримизға аз диққәт бөлгәнлигимиз, уларға иллиқ сөзләрни кам ейтқанлиғимиз вә ләвзимиздин «Апа, мән сени яхши көримән!», дегән ибарини пат-пат чиқармиғанлиғимиз үчүн өзимизни җемиләймиз. Мән апам билән көп вақит болалмиғанлиғимға наһайити ечинимән, униң болса, мени қандақ яхши көридиғанлиғини биләттим. Әтималим, ушбу муһәббәт мошу кәмгичә мени қоллап-қувәтләватқанду. Һәтта мән наһайити муһим, еғир қарарларни қобул қилғанда апам чүшүмгә кириду вә: «Ишәнгин, һәммә нәрсә оңушлуқ болиду», дегәнгә охшаш һисдашлиқ сөзләрни ейтиду. Шундақ екән, әгәр апам һазир һаят болса, мән униңға хәт йезип, наһайити яхши көридиғанлиғимни, уни қәдир тутидиғанлиғимни изһар қилған болар едим» (2001-жили 7-мартта Ханим-қизлар билән учришишта «Сиз апиңизға немә дәп хәт язған болар едиңиз?» дегән соалға җававән бәргәндә ейтқан сөзи). Өмүрлүк җҗүптини таллаш һәққидә «Дәсләптә бизни муһәббәт вә һис-туйғу, қизғинлиқ башқуриду. Бу чүшинишлик. Бирақ әйнә шу қизғинлиқ, һис-туйғу сәл пәсәйгәндә, орниға җавапкәрлик келиши керәк. Һәм ери, һәм аяли җавапкәр болуши лазим, улар униңға тәйяр болуши керәк. Бу мениң бәзи достлиримға яқмайду – улар сән қизларни әрләрни сөймәсликкә дәвәт қиливатисән дейишиду. Мән уларға “һаятниң барлиқ еғирчилиқлирини биллә тартиш үчүн сениң билән қошулушни халаймән” дегән сөзләрни җиддий қобул қилиш керәк дәймән. “Сениң чачлириң чирайлиқ” дегәнгә охшаш қуруқ гәпләрниң кериги йоқ. Атақлиқ актриса Фаина Раневская мундақ дегән: «Бәрибир биз әрләрдин әқиллигирәк. Биз әрләрни уларниң путиға қарап таллимаймиз» (Хәлиқара Ханим-қизлар күнигә беғишланған «Көктем шуағы» учришишида ейтқан сөзи. 2017-жил, 7-март). Бала тәрбийиси һәққидә «Биләмсиләр, балилар тоғрилиқ гәп қилғанда, мундақ һекайә ядимға келиватиду. Бир күни бир бала мәктәптин муәллимниң анисиға язған хети билән кәпту. Ана конвертни ечип, хәтни оқуғандин кейин жиғлап кетипту. Бала аписидин: «Апа, немишкә жиғлаватисән? Немә дәп йезипту?» дәп сорапту. Аписи мундақ дәп җавап берипту: «Сени данишмән вә бу мәктәп әнди сени оқуталмайду. Сән өйдә ата-анаңдин билим елишиң керәк», дәп йезипту. Наһайити нурғун жиллар өтти. Ана һаят әмәс. У кона қәғәзлирини рәтләветип, шу хәтни тепивапту. Униңда «Сизниң балиңизниң әқли кам вә у бу мәктәптә оқалмайду» дәп йезилған екән. Бу адәм – Томас Эдисон, улуқ кәшпиятчи, униң лампочкилирини биз мошу кәмгичә пайдилиниватимиз. Көрүп турумизки, аниниң баһаси билән ишәнчиси қандақ роль ойниған! Силәрму, бизму өйгә, балиларға ғәмхорлуқ қилишниң асасий мәхсәт екәнлигини чүшинимиз. Миллитимизниң иҗтимаий коди аниниң тилида. Нәқ аяллар һәрбир балида әмгәккә болған муһәббәтни, теҗәмкарлиқни үгитиду. Аилә тәрбийиси – әң асасий тәрбийә. Бир нахшида “Ана әллийи адәмгә пүткүл һаятида һәмра болиду”, дәп тәсадипи ейтилмиған. Һәммимиз, һәтта мәнму мошу нахшини унтумидуқ» (Хәлиқара Ханим-қизлар күнигә беғишланған «Көктем шуағы» учришишида ейтқан сөзи. 2017-жили 7-март). Риқабәт вә тәнқит тоғрилиқ «Шәхсий тәҗрибәмдин ейтимәнки, силәрниң һәрқайсиңларму ейталайсиләр, паалийәтсизлик адәмгә һечқачан яхшилиқ-паравәнлик елип кәлмәйду. Адәм өз һаятини өз қолиға елиши керәк. Ейтмақчи, Ғәриптә буниңға биздин яхши әһмийәт бериду. Әнди бизни болса, тәйяртаплиққа үгәткән. Туғулдуң, ройхәткә елиндиң, өстүң, әгәр болса, бағчиға барисән, андин кейин октябрят, пионер, комсомол болусән, мәктәпни тамамлайсән, университетқа чүшисән, чүшәлмисәң – кәспий билим алисән, саңа иш бериду. Сениңдә дөләт бәргән пәтир бар, сән у йәрдин һеч йәргә кетәлмәйсән, колхозчиларға болса, һәтта паспортиниму бәрмәтти. Пүткүл һаятиң мабайнида өлгичә шундақ. Һечнәрсә қилмас керәк, һәммә нәрсә – туғулғиниңдин тартип өлгичә болған һәммә нәрсә – шундақ түзүлгән. Һазирқи дунияда ундақ болмайду. Һаят кәчүрүшни халайдекәнсән – йеңи сүпәт-хусусийәтләргә егә болғин. Тәнқит қилиштин авал өзәң өзгәргин. “Һөкүмәт немиду-бир нәрсини әмәлгә ашурмиди, һаким ундақ әмәс”. Алди билән өзәңниң немә қилғиниңни сориғин. Дөләт һәммә нәрсини қиливатиду. Әгәр һәтта йезида иш болмиса, саңа шәһәргә барғин, биз сени кәсипкә үгитимиз, дәйду. Һазир дәсләпки ишчи кәспини һәқсиз бериватимиз, андин ишқа орунлаштуруватимиз. Жутуңда яшимақчи болсаң – несийә алғин. Көктатчилиқ қилғин, мал өстүрүп, сатқиндә, яшавәргин. Йәнә немә керәк? Башқичә ейтқанда, биз өзимизгә вә балилиримизға көп нәрсиниң өзимизгә бағлиқ екәнлигини ейтишимиз керәк. Һәқсиз һечнәрсә йоқ – биз нәрқ ихтисади шараитида яшаватимиз. Һәқсиз пишлақниң қәйәрдә екәнлигини силәр яхши билисиләр» (Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ХХV сессиясидә ейтқан сөзи. 2017-жил, 26-апрель). Вәтәнпәрвәрлик һәққидә «Әгәр өз хәлқиңни сөйсәң, әгәр сән вәтәнпәрвәр болсаң, хәлқиңниң камчилиқлири тоғрилиқму гәп қилишиң керәк. Улуқ Абайниң қазақлар тоғрилиқ немә ейтқанлиғини яхши билимизғу. Бәзиләр мундақ дәйду: «Абай “қазақларниң униси яман, буниси яман” дегән. Русларда болса, барлиқ язғучилар өз хәлқини пәқәт махтайду». Бирақ Пушкинму русларниң камчилиқлири тоғрилиқ нурғун ейтқан, Некрасовму ейтқан, Толстойму ейтқан. Шундақ екән, әгәр һәрқандақ адәм өз хәлқини яхши көрсә, у милләтниң камчилиқлири тоғрилиқму гәп қилип, милләтниң яхши болуши үчүн күч чиқириши керәк» (Җумһурийәтлик аммивий әхбарат васитилиригә бәргән сөһбити, 2015-жил, 13-декабрь). Қандақ қилип президент болушниң мүмкин екәнлиги һәққидә «Һазирқи дунияда қачанду-бир вақитта алған билимигә йепишивалғанлар әмәс, бәлки пүткүл һаятида үгинидиғанлар утуқ қазиниду. Мени университетта қандақ президент болушқа оқутмиди. Президент болуш үчүн, вақит тәләплиригә чидаш үчүн, кечә-күндүз вә үзлүксиз оқушқа тоғра келиду. Ядиңларда болсунки, өзгиришләргә тәйяр адәм утуқ қазиниду. Тәтқиқатчилар, инвесторлар билән сөзлишәләйдиған адәмла утуққа йетиду» (Назарбаев Университети учумкарлириниң тәнтәнилик мәрасимида, сөзлигән сөзи. 2017-жил 27-май). «Мән бала вақтимда, яшлиғимда һечқачан “Президент болумән” дәп арман қилмиған. Амма мән һечқачан иккинчи болушни халимиған. Өз йолдашлириңниң арисида, ишләватқанларниң арисида әң яхши болуш тоғрилиқ сағлам мәхсәт-нийәт – бу болған. Бу мениңдин өзәмниң үстидә турақлиқ ишләшни, өз кәспимни үгинишни тәләп қилди. Бу мениңдин адәмләргә яхши мунасивәт қилишни тәләп қилди» («Дөләт рәһбири» һөҗҗәтлик фильмидин елинған үзүндә, 2016-жил). Қазақлар һәққидә «Қазақларда Улуқ Далада моҗут болған мәдәнийәт арқилиқ сиңгән нурғунлиған яхши хисләтләр бар. Қазақ мошу кәң далада яшиғанлиқтин, мунасивәт-муамилә аз болғанлиқтин, сәйяһ кәлсә – униң үчүн чоң хошаллиқ. Бир қойи қалған болсиму, уни союп, меһман күтиду. Шуңлашқиму қазақлар меһман бәхит елип келиду, дәп һесаплайду. Қазақ оюн-тамашини, чоң тойларни яхши көриду. Қазақниң ғурури күчлүк, у һечкимгә бозәк болмайду. Қазақ туққанлирини яхши көриду. Йәттә әвлат сениң үчүн йеқин туққан һесаплиниду. Уруқ-туққанларға йеқин болуш, чоңларни һөрмәтләш — қазақларниң наһайити алийҗанап хислити» («Дөләт рәһбири» һөҗҗәтлик фильмидин елинған үзүндә. 2016-жил).