• Һекайә
• 07 Желтоқсан, 2017

«Рәйһанниң көңли»

Сидиқ Турсун, 1940-жили Ғулҗа шәһиридә туғулған. У оттура мәктәптин кейин Шинҗаң университетиниң санаәт химия факультетида оқуған. 1985 – 1995-жиллири «Или дәрияси» журналида муһәррир болуп ишлигән. Шинҗаң-Уйғур Автоном Районлуқ язғучилар җәмийитиниң әзаси. Һазир һөрмәтлик дәм елишта. Төвәндә гезитханлар диққитигә әдипниң «Рәйһанниң көңли» һекайисини һавалә қиливатимиз. Һәммә иш Сәвирдинниң аяли Рәйһанниң қизиқишидин башланди. Әгәр шу ишни Рәйһан өз көзи билән көрмигинидә яки хошниси Қейимниң аилисидики әһвал йүз бәрмигинидә, Рәйһан билән Сәвирдинниң турмуши адәттикидәк тинч, бир қелипта өткән болар еди. Бу қора мәһәллә бойичә әң чоң аилиликләр қораси еди. Қорада йәттә-сәккиз аилилик туратти. Әлвәттә, Рәйһан билән униң ақкөңүл, ишләмчан, саддә йолдиши Сәвирдинму мошу қорада яшатти. Улар той қилип, бирнәччә айдин кейинла өй башқурушиниң қаримиғидики чаққанғина бу икки еғиз өйгә миң бир балалиқта еришкән еди. Рәйһанниң ишлимигәчкә, ери иштин кәлгичә аш-тамақни тәйяр қилип, Сәвирдинниң кийим-кечәклиригә топа қондурмай чирайлиқ ясандуруп, өйиму һәвәс билән чинидәк пакиз тутуп келәтти. Өйдә һәммә нәрсә тәл, һеч нәрсидин ғәм йоқ еди. Шундақтиму Рәйһанға бир нәрсә камдәк, йетишмигәндәкла туюлатти. У ич пушуғини бесиш үчүн қородики хошнилардин китап арийәт қилип, оқуп жүрди. Бир күни кәчқурунлуғи йәнә китап елиш мәхситидә аяқ йеқидики хошниларниңкигә маңғанди, Қейимкамниң өйи алдидин өтүп кетиветип, өй ичидин чиқиватқан балиларниң күлүшкән авазлирини аңлап, туруп қалди. Күндүздәк йоп-йоруқ өй ичи деризидин униңға очуқ көрүнүп туратти. Кәң-азадә өйниң оттурисидики үстәл әтрапида Қейимниң бәш балиси күлүшкиничә дадисиниң һәрикәтлиригә қаришип олтиратти. Қейим үналғудин чиқиватқан музыкиға кәлтүрүп уссул ойнавататти. Униң һәрикәтлири шундақ чаққан вә күлкилик едики, у өзичә чирайлиқ фигуриларни чиқирип айлинип келип, гаһ аяли Гүлбаһарни уссулға тартса, гаһ балилириниң үз-көзлирини силап әркилитип қоятти. «Товва» дәп пичирлиди Рәйһан һәйранлиқта, – Қейимкамниң көрүнүши сөрүн болған билән мундақму һүнәрлири бар екәндә...». Әтиси у Қейимниң аяли Гүлбаһар билән учришип қелип, өзиниң ахшамқи һәйранлиғини йошуралмиди: – Гүлбаһар һәдә, Қейимкам һәҗәп бир қизиқчи екән, һә? – Һәйтаңәй, немини нәзәрдә тутуватисиз? – Ахшам өтүп кетиветип көрүп қалдим. Қарисам, һәммиңларни күлдүрүп, әркилитип, уссул ойнап кетипту. – Вай, шуни дәмсиз!? – дәп күлүп кәтти Гүлбаһар. – У сараң, ичивалсила шундақ хушхойлишип, ечилип-яйрап кетиду... Рәйһанниң деми ичигә чүшүп кәтти. Йолдиши Сәвирдин һарақ турмақ, тамакиму чәкмәтти. Дайимла биридин рәнҗигәндәк қапиғини түрүпла жүрәтти. Шуңлашқимекин, камсөз, җимиғур еди. У кәчлик тамиғини йәпла, ухлашқа алдирайду. Рәйһан болса, уни олтирип, бирдәм-йеримдәм параң селип беришкә қистатти. Сәвирдинниң еғизидин һәрбир еғиз сөзни, худди амбур билән миқни суғиривалғандәк, өзиниң соалиға җавап алатти. «Бәш бала тапсиму Қейимкамниң өзини яшлардәк һис қилиши – шу ичип жүрүшидин екәндә... Чирайида бир тал қоруқму йоқ» дегән ой көңлидин өтти Рәйһанниң. Кәчтә у Сәвирдинниң келишигә үлгәртип раса охшитип сәй қориди. – Паһ, паһ, паһ! – дәп қақилип кәтти Сәвирдин сәйдин бир чока еғизиға елипла. – Сәй қорудум дәп немиләрни қилдиңизуй? Зәһәрдәк аччиқ бир немини алдимға қоюп. – Сизни һарақ-парақ ичип қалса дәптимән... – Немә, һарақ-парақ ичип қалса, дәптимән?! – Сәвирдин хотунини йеңидин көрүватқандәк униңға тикилди. – Елишип қалмиғансиз, немә болдиңиз, мениң һарақ ичкинимни нәдин көрдиңиз? – ...Яқ, әнди... дәймәна... – деди Рәйһан өзини ақлиғандәк. –Хәқләрниң әрлири бир убдан кәйпә сүрүп жүридекәнғу. Сизму әр болғандин кейин һарақ ичсиңизмамду дегинимдә... Рәйһан ахирқи сөзлирини тумшуқлирини учлап, әркиләп туруп ейтти. – Немиләрни дәватисизуй, бүгүн бир немә болмиғансиз? Чүшлириңиз бузулмиғанду? Бу сөзни бир дедиңиз, иккинчи еғизиңизға алғучи болмаң-һә! – Вийәй, маву ғоҗамниң қайнап кәткинини. Хәқләрниңму ичиватқан әрлири сизгә охшашту? Йә уларниң бир йәрлири сиздин артуқмекән? Әр дегәнмичу, бир өйниң зенити. Хәқләрниң хотунлири махтинип: «Бизниң өйдикиләр ахшам паланчи ресторанда, покунчилар билән раса ичишип, таң атқичә олтиришипту», дейишидекән бир убдан. Сизму бир гүсмәстәк әр болғандин кейин ағинилириңиз билән бирдәм-йеримдәм дәм елип ичип, көңүл көтирип, ич пушуғиңизни чиқирип, муңдашсиңиз немә бопту? Сәвирдин хотуниниң еғизидин чиқиватқан сөзләрни аңлап, хелиғичә даңқетип турупла қалди. – Ей, қоюңа сизни... – деди у ахири қолини силкип. – Сизмузә қилидиған гәп йоқтәк дәватқиниңизни қараңа. Қәйәрләрдин үгинип кәлдиңиз мундақ гәпләрни? Сәвирдинниң сөзлиридин Рәйһанниң көңли ғәш болди, худди дадисидин һейтлиқ алалмиған балидәк, лассидә болуп қалди. – Амма һәр күни кәч кириши биләнла Қейимниң уссул ойнап, хотун-балилирини әркилитип кетишлири көз алдида намайән болаттидә, кәчлик тамақ вақтида йәнила һарақ ичидиған әрләр тоғрисида сөзләп кетәтти. – Сизниң бу тетиқсиз гепиңизни аңлаверип, қулақлиримму қамап кәтти. Әтималим, сизгә «һарақ» маркилиқ бир җин чаплашқан охшайду, – дәтти Сәвирдин терикип. Бир той күни ағинилири Сәвирдинни оттуриға еливалди. – Бир-икки рюмка ичкән өлмәйсәнуй, – дейишти улар. – Қизлар ичиватиду, сән дегән оғул балиғу... Анаң сени оғул дәп туққанду? – Һәй мошуниң оғул екәнлигигә гуманим бар, – деди ағиниләрдин бири чақчақ қилип. – Болмиса ичмәмду? – Шуниңға қариғанда, аниси буниңға кичигидә қиз балиларниң шүмигини селип қойған болуши керәк. – Өйдикилириму дәпту: «Һәй Сәвирдин, оғул балилар чөмүлидиған көлчәккә чүшмәң җумуң...». – Ундақму дәп кәтмәңларуй, ағиниләр, – деди бири көйүнгән қияпәттә. – Буниңму өйдикилириниң алдида тил қисинчилиғи бар йәрлири бардур. Болмиса оғул бала дегәнгә немә, әл-ағиниләрниң тойида ичмәй? – Һарақ ичиштинғу қачмайду бу, бирақ әл-ағиниләр өйүмгә келип қалса, һарақ әкирип берип чиқимдар болуштин қорқуватқан болуши мүмкин. Сәвирдинниң сәври чекигә йәтти. Өйдикилириниң гәп-сөзлири билән мону ағинилириниң һәзил-чақчақлири униң ғуруриға убданла тәккән екән. У алдидики белиқ көзи қилип толтурулған рюмкидики һарақни қолиға елип, бирақла көтиривәтти. – Уһ, оғул бала! Жигит! Жигит! Ағиниләр тәрәп-тәрәптин вақирашти: – Мана, адаш, әнди һәқиқий әрләр қатариға кирдиң. Қени, сақи, Сәвирдинниң һәқиқий оғул бала болғини үчүн йәнә бирни кәлтүргин!... – Ағинимиз Илияс билән Маһинурниң қутлуқ тойи үчүн қени, йәнә бирни! ... – Штраф! Ағиниләр, бу биздин йошурунчә ичип жүргән охшайду. Үч рюмка ичипму закуска йемида! Закуска йемигини үчүн йәнә бирни... Әнди Сәвирдингә: «Һарақ ич» дәп ялвуруп зорлашниң һаҗитиму болмай қалди. Һәр қетимқи новитини тохтатмай «гүп-гүп» урувәрди. Көп өтмәй уссуллуқ музыка яңрап, Сәвирдин оттуриға чиқип, ләйләп уссулға чүшти. – «Қалмақ ети йәм йемәс, йәм йесә торба тешәр» дәп бизни оңда қоямду немә бу? – деди ағиниләрдин бири Сәвирдинниң гәп-сөзсиз ичиватқиниға қарап. – Һа-һа-һа!!! Той олтириши Сәвирдинниң намиға ейтилған йеңидин-йеңи гәп-сөзләр билән қизип кәтти. Сәвирдинниң келишини тит-тит болуп төрт көзи билән күтүватқан Рәйһан һелидин-һелиға тамдики саатқа қарап қоятти. Қайси-бир чағлардиду көзи уйқиға илинғандәк қиливеди, ишикниң қаттиқ урулушидин чөчүп ойғинип кәтти. – Ким у?! – алдирап ишикниң қешиға келип сориди Рәйһан таладики тивишқа қулақ селип. Ишик авалқидинму қаттиғирақ урулуп тепилди. – Ким у дәймән? – Рәйһанниң қорққинидин авази титирәп аранла чиқти. – Ким болатти, мана мән оғул балидәк ериң, ачә ишикни чапсан! Рәйһан ишикни ечишиға әң алди билән униң димиғиға һарақниң қаңсиқ һиди урулдидә, Сәвирдин сәнтүрүлүп кирип кәлди. – Ким у, – дәп сорайсәнғу мени? Мениңдин башқа бу өйгә ким келиду? Сәвирдин шундақ дегиничә кирип кәлдидә, сафаға өзини ташлиди. Униң үзлири қизарған болуп, көзлиридин башқичила бир нур чиқип туратти. Рәйһанниң жүрәклири қин-қиниға патмай ойнап кәтти. Мана, ахири күткинидәк, ери хәқләрниң әрлиридәк ичип кәлди! Әнди Рәйһанму башқа әрләрниң хотунлиридәк махтинидиған болиду! Бәхитниң қәнтини әнди чақиду! Һазир ери униңға уссул ойнап, нахша ейтип бериду вә раса әркилитиду! – Чай! Һәй, чай дәватимән, чай! Өй ичидә Сәвирдинниң һәқиқий әрләрдәк буйруқ авази аңланди. Вийәй, һәқиқий әр дегән қандақ яхши буйруқ қилиду-һә? Мана һазир җеним... һазирла беримән.... Техи сизгә елип қойған тамақму бар... Рәйһан хошаллиғидин бәллирини толғиғиничә меңип, бир сиркай чайни ериға сунди. – Мана, көзүңизни ечиңа... чайни әкәлдим... – Қени чай? Сән милҗиң хотун абайәм чай десәм, әнди әкәлдиңма? Мән бу йәргә қачан кәлдим – һә?! Тамиғиңни анаңға апирип бәр! Һә, әкә чайни! – Бәрдимғу! Чай қолуңиздиғу! – Қолумда? Қолумда болса немишкә мән ичмәйватимән? Һә, хошә, ичтуқ! Һой, немә бу? Чайму, сүйдүкму? Немандақ соғ? – Иссиққу? Әмсә қайнақ чай әкеләйма? – «Қайнақ чай әкеләйма?» дәйда мону? Қайнақ чай әкәмәй анаңға апирип берәттиңма? Әкәл қайнақни... Һой! Немандақ қайнақ чай бу? Һуй, анаңни!.. Мениң еғизимни көйдүрүп өлтүрәй дәмсән?! Сәвирдин қолидики сиркайни өзигә һәйранлиқ билән қарап туруп қалған Рәйһанға қаритип атти. Өй ичидә бирдинла чинә-қачиларниң сунған авазиға қошулуп, опур-топур башлинип кәтти. Рәйһанниң баш-көзигә тегиватқан таяқ зәрбисидин чеқирап чиққан аччиқ авази йерим кечидә һойлидики хошниларниму ойғитивәтти. Өй ичигә кирип, Сәвирдинни аран тохтатқан хошнилар каривәтниң астиға кирип түгүлүп йетивелип, техичила чеқирап жиғлаватқан Рәйһанни аран тартип чиқарди. Өй ичи чеқилған қача-қомучларға толупту. Хошниларниң арисида Қейимниң аяли Гүлбаһарму бар еди. У Рәйһанни бир чәткә тартип сориди: – Бу немә иш, Рәйһан? Жугач дәп жүрсәк, Сәвирдинниңму мүңгүзи ичидикәндә? – Вай җеним Гүлбаһар һәдә, һәммә иш өзәмдин өтти. Бу ичивалса, һайвандәк қутрап, адәм уридиғанлиғини нәдин биләй. Қейимкамға мутлақ охшимайдекән, – деди Рәйһан вә әпсуслуқ ичрә һөкүрәп жиғлап кәтти.