• Йеңилиқлар
  • 17 Тамыз, 2012

«Уйғурлуғумдин чәксиз мәғрурландим»

«Болашақ» стипендианти — биздә меһманда

Мәлумки, 1993-жили 5-ноябрьда Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Н.Ә. Назарбаевниң тохтамиға мувапиқ «Болашақ» хәлиқара стипендияси тәстиқләнди. Бу башланма қабилийәтлик яшларниң келәчәктә өзлириниң топлиған тәҗрибилирини дөләт мәнпийитигә пайдилиниш үчүн чәт әлдә сүпәтлик билим елишиға ярдәмлишиш ғайисигә асасланған. Жилдин-жилға заман тәләплиригә мувапиқ өзгирип, тәкамуллаштурулуватқан мәзкүр программа бүгүнки таңда үмүткарларниң 32 дөләтниң әң илғар һесапланған 630 билим дәргаһида оқушиға шараит яритиду. Униң үчүн сүпәтлик билимгә егә болуш билән биллә, дөләт һәм инглиз тиллирини мукәммәл өзләштүрүш тәләп қилиниду. Тәләпниң нәқәдәр жуқури болушиға қаримай, үмүткарларниң сани жил санап көпәймәктә. Шуларниң ичидә әң мунасипларла «Болашақ» стипендиясигә еришип, чәт әлдә оқуш мүмкинчилигигә қол йәткүзүватиду. Уларниң арисида уйғур яшлириниңму барлиғи хошал боларлиқ әһвал. Бүгүн биз әйнә шу «Болашақ» программиси бойичә 2009 — 2010-жилларда АҚШниң Калифорния штатидики Монтерей хәлиқара тәтқиқат институтиниң магистратурисида билим алған Адаләт Әсқәр қизи ӘКБӘРОВА билән болған сөһбитимизни диққитиңларға һавалә қиливатимиз. — Адаләт, бүгүнки таңда сиз инглиз тилини хелә йетүк өзләштүргән салаһийәтлик мутәхәссисләрниң бири болуп һесаплинисиз. Әгәр, сир болмиса, мәзкүр тилни үгинишни қачан башлиған едиңиз? — Уйғур наһийәсиниң Чонҗа йезисидики рус оттура мәктивидә оқуп жүргән чағлиримдила мениң бу тилға нисбәтән қизиқишим үстүн болған еди. Буни ата-анамму байқиған болса керәк, улар мениң ушбу пән бойичә мәктәп программисидин сирт, қошумчә тәлим елишимға шараит яратти. Бу җәһәттин сөз қилғанда, әң алди билән, устазим Таҗәм Әхмәтованиң исмини мәмнунийәт илкидә тилға алғум келиду. Шу алийҗанап инсанниң мол вә илғар тәҗрибисигә асаслинип өткән мәшғулатлириниң нәтиҗисидә мениң инглиз тили бойичә билим даирәм кәңийип, 2001-жили Алмута шәһиридики Абылай хан намидики Қазақ Дөләт хәлиқара мунасивәтләр вә дуния тиллири университетиниң студенти аталдим. — Рус мәктивидә билим алған қериндашлиримиз өз ара мунасивәттиму көпинчә рус тилини пайдилиниду. Уларниң арисида өз ана тилини тамамән билмәйдиғанларниңму барлиғи аччиқ һәқиқәт. Амма сизниң гәп-сөзлириңизни тиңшап, ана тилиңизда әркин сөзләватқанлиғиңизға қайил болуватимән... — Буниңда мән өскән муһитниң, ата-анамниң тәсири чоң. Рәмәтлик дадам Әсқәр Әкбәров мутәхәссислиги бойичә ветеринар-врач болуп, мәзкүр саһада узақ жиллар ишлигән еди. Кейинирәк заман өзгәргәндә, җиһаз ясаш цехлирини ечип, өз алдиға тиҗарәт ишлири билән шуғулланди. Дадам хәлқимизниң тарихиға көп қизиқатти. Шуниңға аит әдәбиятларни издәп тепип, оқуп, биз, пәрзәнтлиригиму, көп нәрсиләрни сөзләп берәтти. Әнди Уйғур наһийәлик санэпидемиялик станциядә узақ жил хизмәт қилип, һөрмәтлик дәм елишқа чиққан анам Саһибәм Әкбәрованиң милләтпәрвәрлиги өз алдиға айрим мавзу. Һәр  қәдәмдә дегидәк уйғурлуғимизни ядимизға селип туридиған анамниң бу җәһәттин биз, пәрзәнтлириниң, алдиға қойидиған тәләплириму җиддий. Мениң ана тилимнила әмәс, миллий ғурурумниму йоқатмай келиватқиним нәқ шу сәвәптин болса керәк дәп ойлаймән. — Рус, инглиз вә ана тилиңиздин башқа йәнә қандақ тилларда муамилә қилалайсиз? — Дөләт тили болған қазақ тилида әркин сөзләләймән. Мәктәптә оқуп жүргән чағлиримда мәзкүр пән бойичә җумһурийәтлик олимпиадиға қатнишип, биринчи орунни егилигән едим. Шундақла һазир түрк тилини үгиниватимән. — Адаләт, кейинки вақитларда көп тиллиқ шәхс тәрбийиләш мәсилиси җамаәтчилик арисида һәр хил пикирләрни пәйда қилмақта. Синақ сүпитидә болсиму айрим мәктәпләр оқуғучиларға үч тилда билим беришкә өтүш алдида туриду. Униңдин уйғур мәктәплириму истисна әмәс. Көп тиллиқ шәхс сүпитидә сиз буниңға қандақ қарайсиз? — Әлвәттә, көп тил билгәнниң зийини йоқ. Көп тиллиқ шәхскә әзәлдинла еһтияҗ үстүн болған, һазирқи заманда у техиму улғуюп кәтти. Бирақ, мениңчә, базилиқ билимни бир тилда өзләштүргән тоғра. Буниң нәтиҗидарлиғиму үстүн болиду. Һә, билими чоңқур адәмниң, әгәр у чин нийәт қилса, һәр қандақ тилни асан өзләштүрүвалидиғанлиғиға көзүм йетиду. — Адаләт, көрүнгәнла адәм «Болашақ» программиси бойичә чәт әлдә оқушқа үмүт қилалмайду. Буниң үчүн чоңқур билим вә шуниңға мувапиқ ишәнчә-җүръәтниң тәләп қилинидиғанлиғи тәбиий. Сиз бу қәдәмгә қандақ бардиңиз? — Мән 2005-жили университетни тамамлап, мәзкүр билим дәргаһиниң Хәлиқара мунасивәтләр факультетиға оқутқучи болуп ишқа орунлаштим. Шу йәрдә ишлигән жиллири мениңда билим даирәмни техиму кәңәйтиш истиги пәйда болди. У яқ-бу йеқини ойлап, 2009-жили «Болашақ» программиси бойичә чәт әлдә оқушни үмүт қилған һалда өз күчүмни синап көрүшкә бәл бағлидим. —   «Болашақ» стипендиясигә еришиш асан болмиған болса керәк? — Дәсләптә 800дәк үмүткар болған еди. Инглиз тили, умумпәнләр бойичә вә психологиялик җәһәттин өткүзүлгән үч тесттин кейин сепимиз хелила шалаңлишип кәтти. Андин Билим вә пән министрлигиниң вәкиллири билән чәт әллик мутәхәссисләрдин тәркип тапқан комиссия һәр биримиз билән сөһбәтлишип, синақ өткүзүп, 56 үмүткарни мунасип дәп таллиди. Шуларниң қатарида өзәмниңму барлиғини аңлиғанда, хошаллиқтин бешим көккә йәтти. — «Болашақ» стипендиясигә үмүткар болғанларниң арисида сиздин башқа миллитимиз вәкиллири болдиму? — Дәсләптә көп еди. Ахирида үчимизла бу стипендиягә ериштуқ. Амма һәр биримиз оқуш үчүн һәр хил мәмликәтләрни таллиғачқа, уларниң кейинки тәғдири тоғрилиқ һеч нәрсә ейталмаймән. — Дөләт вә билим дәргаһини таллаш силәрниң ихтияриңларға мувапиқ бәлгүләндиму? Әгәр шундақ болса, Сиз немә үчүн нәқ Калифорния штатидики Монтерей шәһирини таллидиңиз? — Һөҗҗәтлиримни тапшурғанда мән өзәмниң АҚШта оқушни халайдиғанлиғим тоғрилиқ язған едим. Буниңму мәлум сәвәплири моҗут. Чүнки униң алдида мән Англиядә болған. У әлниң тәбиий шараити, оқуш системиси немишкиду мени анчә қанаәтләндүрмиди. Шуңлашқа мән АҚШни таллидим. Униң үстигә қиш болмайдиған Калифорния штатидики Монтерей хәлиқара тәтқиқат институтиниң магистратурисида билим елиш көп җәһәттин мениң истиқбалдики кәспий мәнпийәтлиримгә уйғун келәтти. — Оқуш җәрияни тоғрилиқ тәпсилий ейтип бәрсиңиз? — «Болашақ» программиси бойичә чәт әлдә оқуш мүмкинчилигигә еришкән һәр бир граждан үчүн Қазақстан һөкүмити хелила көп миқдарда мәбләғ сәрип қилиду. Биринчи новәттә, шуни чүшинип, шуниңға мувапиқ билим елишқа тиришиш лазим. Мәсилән, оқуш, стипендия, дәрислик, ғәмсизләндүрүш, виза ечиш, йол қатнаш вә башқиму шуниңға охшиған мулазимәтләр үчүн хираҗәт қилинған мәбләғни һесаплап көрсәм, һөкүмәт бир маңила 200 миңдәк АҚШ доллири сәрип қипту. Шуңлашқа вақитни ғенимәт билип, бар иқтидаримни билим елишқа қараттим. Шуниң нәтиҗисидә баһаси тәхминән 21000 АҚШ доллириға тәң болған грант утувалдим. Шундақла икки жилға молҗаланған оқуш программисини бир йерим жилда өзләштүрүп, магистратурини қәрәлидин илгири тамамлидим. — Гепиңизгә қариғанда, оқуш программисини өзләштүрүштә анчә қийналмиған охшайсиз. Башқа тәрәпләрдинму шундақ болдиму? — Америкилиқларниң һаят тәризини, көз қараш, чүшәнчилирини бизниңки билән селиштурушқа болмайду, әлвәттә. Шуңлашқа тамамән ят муһитқа үгиниш дәсләптә сәл қийин болди. Бирақ өзәм яшиған аилә әзалириниң меһриванлиғи, силиқ муамилиси түпәйли мән бу шараитқиму чапсан үгинип кәттим. — Ейтмақчи, сиз у йәрдә қәйәрдә турдиңиз? — Монтерей шәһиригә барғандила мени Джон вә Гизла исимлиқ әр-аял иллиқ күтүвалди. Уларниң икки балиси бар болуп, һәр иккилиси аилилири билән өз алдиға айрим яшайдекән. Мән әйнә шу Джон әпәнди билән Гизла ханимниң өйидә туруп, оқудум. — Уларни қандақ таптиңиз? — Растини ейтсам, уларни мән әмәс, мән барған институт тапти. У йәрниң қаидиси шундақ екән. Маңа охшаш чәт әлдин келип оқуйдиғанларни ятақ билән тәминләш мәхситидә әйнә шундақ өйни иҗаригә бәргүчиләрни ениқлап, тәпсилий тәкшүрүп, чәт әлликләрниң яшишиға һеч қандақ ховуп йоқ екәнлигигә көз йәткүзгәндин кейинла келишим түзилидекән. Шу келишимгә мувапиқ улар мени күтүвалди. — Улар хәлқимиз һәққидә биләттимекин? — Яқ, улар һәтта дунияда уйғур дегән милләтниң барлиғидинму бехәвәр едикән. Джон әпәнди билән Гизла ханим учратқан әң дәсләпки уйғур мән болдум. Һәр иккилиси рәссам болғачқа, пат-патла көргәзмиләрни уюштуруп, башқа шәһәрләргә беришни әнъәнигә айландурған екән. Улар мениму гоя қизидәк көрүп, дайим дегидәк өзлири билән биллә елип жүрди. Шуниң нәтиҗисидә мән бир йерим жилниң ичидә Америкиниң Нью-Йорк, Лас Вегас охшаш көплигән шәһәрлирини зиярәт қилиш имканийитигә егә болдум. Буниң үчүн өй егилиригә интайин миннәтдармән. Мениң билән учрашқандин кейин уларму уйғурлар һаятиға көп қизиқидиған болди. Хәлқимиз тарихиға аит бирәр гәп аңлисила яки оқусила, дәрру мени хәвәрдар қилатти. Мәнму, өз новитидә, хәлқимизниң урпи-адәтлири, тарихи вә мәдәнийити тоғрилиқ билгәнлиримни ейтип берип жүрдүм. Бир күни улар Калифорния штатиниң йәнә бир шәһиридә уйғурлар һаятиға мунасивәтлик чүширилгән қисқа һөҗҗәтлик фильмниң премьериси болидиғанлиғи тоғрилиқ хәвәрни аңлап кәпту. Андин маңиму өзлири билән биллә шу йәргә бериш тәкливини бәрди.  Шундақ қилип, биз Монтерейдин хелила жирақ орунлашқан шәһәргә берип, көплигән уйғур қериндашлар вә хәлқимиз тарихиға қизиқидиған башқа милләт вәкиллири билән тонушуш пурситигә егә болдуқ. Растини ейтсам, мән шуңғичә хәлқимиз тоғрилиқ көп нәрсиләрни билимән дәп һесаплаттим. Бирақ шу учришишта мән өзәмниң интайин аз билидиғанлиғимни һис қилдим вә буниң үчүн бәкму хиҗаләт болдум. Йәнә бир тәрәптин, хәлқимиз тоғрилиқ көплигән мәлуматларға егә болған ғоҗайинлирим алдида бешим көтирилип, уйғурлуғумдин чәксиз мәғрурландим. — Буниңдин бираз вақит илгири оқуш үчүн чәт әлгә чиқип кәткән яшларниң Қазақстанға қайтип кәлмәйватқанлиғи тоғрилиқ аммивий әхбарат васитилиридә көп йезилди. Сиздә ундақ нийәт болмидиму? — «Болашақ» программиси бойичә яшларни чәт әлдә оқутуш йолға қоюлған дәсләпки жилларда жуқуридикидәк әһвалларниң орун алғанлиғи раст. Һазир у йоқниң орнида. Сәвәви, «Карван маңғансири түзүлиду» дегәндәк, «Болашақ» программисиму мәмликәт истиқбалиға мувапиқ жилдин-жилға һәммила җәһәттин тәкамуллаштурулмақта. Мәсилән,  мән оқушқа атланған жили билим елиш үчүн чәт әлгә маңғанларниң һәммиси мәхсус тәшкил қилинған «Хәлиқара программилар мәркизи» билән келишим-шәрт түзди. Шуниңға асасән әгәр кимду-бири оқушини тамамлиғандин кейин Вәтинигә қайтип келип кам дегәндә бәш жил хизмәт қилмиса, чәт әлгә чиқиш алдида кепилликкә қоюлған мүлки арқилиқ оқуш үчүн төләнгән хираҗәтни толуқ һөкүмәткә қайтурушқа вәзипилик болди. Әнди шәхсән өзәмгә кәлсәм, мениңда чәт әлдә қелиш тоғрилиқ ой тамамән болғини йоқ. Әксичә, мән туғулған жутумға чапсанирақ қайтип келиш үчүн, башта ейтқинимдәк, икки жиллиқ оқушни тиришип-тирмишип бир йерим жилда түгәттим. — «Болашақ» программиси бойичә тәһсил көргән мутәхәссискә иш тепиш қийин болмиғанду? — Магистратурини тамамлап келишим биләнла өзәм тәһсил көргән Алмутидики билим дәргаһи даирисидә йеңидин тәшкил қилинған Шанхай һәмкарлиқ тәшкилати университетиға уйғунлаштурғучи болуп ишқа орунлаштим. У йәрдә бираз вақит хизмәт қилғандин кейин университет рәһбәрлиги маңа мәзкүр университеттики Хәлиқара һәмкарлиқ башқармисини башқуруш тәкливини бәрди. Яш болсамму, тиришип ишләп, бу вәзипә һөддисидин шәрәплик чиқтим. Бирақ, бөлүмниң иши нурғун болғачқа, кечә-күндүз дегидәк ишләшкә тоғра кәлди. Униң үстигә хизмәт баби билән пат-патла чәт әлләргә сәпәргә чиқип жүрдүм. Шу сәвәптин, шәхсий һаятимға көңүл бөлүшкә вақтимму йәтмәй қалди. Шуңлашқа өз ихтиярим билән мәзкүр хизмәттин кетип, һазир «Lanto Educatіon» лингвистикилиқ мәркизидә паалийәт елип бериватимән. Кәлгүсидә докторантурида оқуп, илмий паалийәт билән шуғуллансам дегән нийитимму бар. — Ундақ болса, сизгә утуқ тиләймиз. Сөһбәтләшкән Әлширәм АБЛӘСӘНОВА.

521 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы